śrīgaṇeśāya namaḥ

iha padārthāṣṭakavivāraparatvād vākyapadīyasya prathamakāṃḍena prayojanādipadārthe nirṇīte 'naṃtara¦⸤kāṃḍopapāditopapattibhiḥ vākyatadarthayor anvākhyeyaschitalakṣaṇadyoḥ padārthayor nnirṇītatvāt tadapo'ddhārakāpoddhārarūpapa⸤daḥ vicāraḥ prakramyate_ tatra niyatavikalpo yathābhiprāyam apoddhāra iti yathāsaṃbhavaṃ padabhedānuddiśati_

vākyasyaiva niraṃśasya vācakatvād aṃtarā padapratipattir vibhrama i⸤ti kim asatyapadavyutpādanenety āśaṃkāpoddhṛtyaiva vākyebhya ity āha_ apoddhṛtya kalpanābudhyā pṛthak padaṃ niṣkṛṣṭyākhaṃḍavākyavyu⸤tpattāv upāyaḥ padavyutpattir vākyavādināṃ akhaṃḍapadavyutpattāv i parikalpitarūpaprakṛtipratyayāgamādeśādivyutpattiḥ padavāLdināṃ_ ānaṃtyād dhi vākyānāṃ svālakṣyenāśakyā vyutpattiḥ kartum iti sadṛśapadadvārakaṃ tadupapatti|padavādināṃr ity arthaḥ

ubhayor a¦⸤pi cāpoddhṛtasyāsatyatvaṃ samānaṃ_ tathā hi_ aniyatānupūrvīko yathārthaṃ kalpitānvayavyatirekanibaṃdhano vākyavādināṃ padāpoddhāraḥ ⸤evaṃ padavādināṃ śāstre py anvayavyatirekanimittārthāpoddhāravaśaḥ prakṛtipratyayāpoddhāraḥ_ yad āha vākyakāraḥ siddhaṃ tv anvayavyatire⸤kābhyām iti_ tatra bhinnatvaṃ sāmānyaṃ dvidhetyādiko viśeṣa iti vidhārthe dhāpratyayopapattiḥ prakāro hi vidhārthaḥ sa ca sāmānyasya bhe⸤dakī viśeṣaḥ prakāraḥ sādṛśyam eva sarvatra prakāraḥ kaiścid iṣyata ity ekīyamataṃ_ kaiścid iti vacanāt_ bhede pi tu prakārākhyā kaiścid abhyu⸤pagamyata iti coktaṃ_ yadi vātra buddhirūpaprakalpitaṃ sādṛśyam eva vidhārthaḥ jñānapratibiṃbitasya hi bāhyānukāritvena sādṛśyaṃ sarvatra pra⸤kārārthaḥ_ saṃkalpitasadṛśasyabāhyasyānirvartanāt_ vākyāc cāpoddhriyamāṇasya padasya vākyārthāṃtarāparikalpanayārthavata evāpoddhā⸤ro yuktaḥ_ arddhapoddhāra eva hi padāpoddhārasya nimitta animitte hi tasmin varṇāpoddhārasyāpi prasaṃgāt teṣām api vyutpādyatā syāt_

vā⸤kyārthaś ca schitalakṣaṇo niraṃśaḥ kārakotkalitaśarīrakriyāsvabhāvataḥ tatra cāṃśāṃśikalpanayāpoddhāre kārakātmā kriyātmā ca praviLbhāgārha iti siddhasādhyalakṣaṇāṃśadvayaviṣayaḥ padāpoddhāro dvividhaḥ nāmākhyātarūpaḥ prāthamakalpikaḥ śaktiśaktimator abhedāt_ kā⸤rakātmā siddharūpo ṃśaḥ yady api ca nāmapadānāṃ pratyayārthasya saṃkhyādeḥ śābdaṃ prādhānyaṃ tathāpy arthataḥ prātipadikārthasya jātyādyaṃkuri¦⸤tasya dravyasyaiva prādhānyaṃ siddharūpasya saṃkhyākārakaśaktīnāṃ tadāśrayatvād anayor eva ca nāmākhyātayor viśeṣatvān nipātopasargaka⸤rmapravacanīyalakṣaṇaḥ padabhedo ṃtarbhavati

tathā hi siddhārthābhidhāyi nāmapadam iti tadarthagataṃ viśeṣaṃ dyotayannipātaḥ tatraivāṃta⸤rbhavati siddhaṃ hy arthaṃ sākṣād vābhidadhātu tad_gataṃ viśeṣaṃ vā prakāśayatu neyatā bhedaḥ svarādayas tu kecit satvapradhānā eveti te pi nāmapa⸤dam eva ye tu hirugādayaḥ kriyāpradhānāḥ teṣām ākhyāte ṃtarbhāvaḥ na hi tiṅaṃtam evākhyātaṃ kriyāpradhānasya sarvasyaiva tallakṣaṇatvāt_ ata ⸤evopasargakarmapravacanīyapadāny avyākhyātapadam eva sādhyārthaviśeṣadyotanāt__ evaṃ nipāto pi tadgatabhedāṃtaravivakṣāyāṃ tu ni⸤pātopasargayor api kaiścit pṛthakkaraṇaṃ tathā hi asty evāpoddhāre rthamātrāviśeṣo 'nayoḥ na hy etau sākṣād arthaṃ vadataḥ api tu tadgata⸤viśeṣadyotakāv iti vācakābhyāṃ nāmākhyātābhyāṃ pravibhaktau siddhasādhyārthaviṣayaviśeṣadyotakatvān nipātānāṃ sādhyaikaniyataLtvāc copasargīṇāṃ parasparato bhedaḥ karmapravacanīyās tu kriyāviśeṣopajanitasaṃbaṃdhāvachedahetava iti saṃbaṃdhaviśeṣadyotanadvā⸤reṇa kriyāviśeṣaprakāśanā upasargeṣv evāṃtarbhavatīti caturdhaiva kaiścit padaṃ bhinnaṃ

sākṣāt kriyāviśeṣaprakāśanābhāvāt tad api ⸤paṃcamaṃ padam iti kaiścit_ tathā hi karma proktavaṃtaḥ karmapravacanīyā iti atikrāṃtakriyākhyānalakṣaṇasya vyāpārasyātra saṃbhavo na ⸤tu vartamānasyety upasargebhyo bhedaḥ kriyāgataviśeṣadyotanapūrvakaṃ hi saṃbaṃdhāvachedanam atra vartamānaṃ_ tathā hi_ sarvaḥ saṃbaṃdhaḥ kriyākṛ⸤taḥ upakārakriyocitatvā tasya kriyām aṃtareṇa upakārābhāvāt_ tatra kvacit kriyāśabdaḥ śrūyate kvacin na yatra śrūyate tatra śrauta eva saṃbaṃ⸤dhaviśeṣāvasāyaḥ tad yathā mātuḥ smarati mātuḥ smṛtaṃ sarpiṣo jānīta ityādau kriyā hi svabhāvād eva kriyāṃtaravyavadhānam aṃtareṇa dra⸤vyaiḥ saṃyujyate ya anye tu smān mātāpitṛviṣaye pravartate vatiṣṭate vā tasmān mātāpitṛsaṃbaṃdhīdaṃ smaraṇam iti kriyākārakabhāvapūrvaka ⸤evāyam api saṃbaṃdha iti varṇayaṃti_

aśrute tu kriyāpade dvayī gatiḥ kvacit saṃbaṃdhisvarūpamahimnaiva kriyākṣepasiddheḥ pratiniyatakriyākā⸤rakabhāvapūrvakatvaṃ śeṣasaṃbaṃdhasya vinaiva karmapravacanīyam avagamyate tad yathā upagor apatyaṃ vṛkṣasya śākhetyādāv apatyāpatyavatsaṃbaṃdho Ljanikriyānimitto vayavāvayavisaṃbaṃdhaś ca sthitikriyānimitta ityādi_ kvacit tu saṃbaṃdhānāṃ pratiniyatakriyāpūrvakatvāvadhāraṇe ⸤nāsti sāmarthyaṃ tad yathā rājaḥ puruṣa ity atra svasvāmibhāvo bharaṇādyanekakriyānimitta ity evāvagamyate_ kriyāviśeṣo nāvadhāryate ⸤tannimittabhūtaḥ tathā ca bhāṣyaṃ yad etat svaṃ nāma tac caturbhiḥ prakārair bhavati bharaṇād apaharaṇāt krayaṇād yācñayeti dānādīnāṃ tv anyata⸤māvinābhāvāt kriyā numīyata eva kvacit tv avinābhāvinī kriyāpi na pratīyate_ tathā caiva jātīyake viṣaye karmapravacanīyo niya⸤taviśiṣṭakriyākṛtatvasaṃbaṃdhasya viśeṣam avagamayati_ tad uktaṃ_ janayitvā kriyā kācit saṃbaṃdhaṃ vinivartate_ śrūyamāṇe kriyāśab¦⸤de saṃbaṃdho jāyate kvacit__ sa copajātaḥ saṃbaṃdho vinivṛtte kriyāpade_ karmapravacanīyena tatra | tatra niyamyate iti_ nidyamas tasya niyata⸤kriyājanitatvaṃ tathā hi_ śākalyasya sahitām anu prāvarṣat_ iti yo yaṃ saṃhitāpravarṣaṇayor hetuhetumabhdāvalakṣaṇaḥ saṃbaṃdhaḥ sa ni⸤yataniśamanakriyājanita ity anumā vedyate_ anuniśamyety atrāno nīśamayatikriyāsāhacaryopalabdher iha saṃpāṭharūpatvāt saṃhi⸤tāyās tadanumānasyaucityāt tatra kriyāvacanatvam asyānya duṣṭaśaktanā kalpyaṃ

dyotyārthaniṣṭaṃ va dyotakatvam iti tad api kriyāpadāpra¦⸤yogād atra nāsti_ na ca kriyāpadākṣepakatvaṃ yathā prādeśaṃ viparilikhatīty atra ver lekhanāsamanvayānupapatter nirmātikriyākṣepakatvaṃ¦ ⸤kārakavibhaktir hy atra prādeśam iti dvitīyeti yuktas tatsamuccitakriyākṣepaḥ iha tu saṃhitām iti śaiṣikīyaṃ vibhaktir iti kathaṃ kriyā⸤kṣepaḥ kriyākārakayor eva parasparam ākṣepyākṣepakabhāvasyāvinābhāvena nyāyyatvāt_ tad yathā_ praviśa piṃḍīm ityādau nāpi saṃbaṃdhavā¦⸤citvam atrānoḥ vibhaktyaiva tadabhidhānād iti saṃbaṃdhāvachedasya pratyāyako nānyaḥ saṃbhavatīti pāriśeṣyād anor atra sāmarthyām adhyavasī⸤yate_ tad uktaṃ kriyāyā dyotako nāyaṃ saṃbaṃdhasya na vācakaḥ nāpi kriyāpadākṣepī saṃbaṃdhasya tu bhedaka iti bhedako viśeṣako dyotaka ity arthaḥ ⸤ayam atra bhāvaḥ yad ananyathāsiddhaṃ tatrānor vyāpārakalpanā muktā yat punar anyathārthasāmarthyādinā sidhyati na tatra tasya śaktiḥ kalpayituṃ ⸤pāryate iti padāṃtarāṇām arthāṃtaraniveśāt saṃbaṃdhaviśeṣasya tato navagatasya karmapravacanīyaviṣayatā siddhā nanu ca yad atrādhikyaṃ vā⸤kyārthaḥ sadatikriyāviśeṣajanitatvalakṣaṇaḥ saṃbaṃdhasyāvachedo vākyārthaḥ kim iti na kathyate anos tu paścāt__bhāvamātravṛttitvam e⸤veti_

atrocyate_ ihādhikyaṃ vākyārthatvenocyamānaṃ padārthapṛṣṭapātitvenaivānusaraṇīyaṃ na tu padārthollaṃghanema tattadvākyopāttasya hi Lsādhyasya vā viśeṣyasya vopāttair eva sādhanair viśeṣaṇaiś ca saṃsargas tatrādhikyaṃ_ tad yathā_ gāṃ śuklām ānaya nīlotpalam iti ca_ ata evo⸤cyate_ āśrayāśrayiṇor vākyān niyamas tv avatiṣṭate iti_ iyaṃ cānupāttasyaiva padārthasya vākyārthāt pratītir nāstīti na saṃbaṃdhāvachedo ⸤trāpadārtho vākyārthaḥ śakyate kalpayitum iti karmapravacanīyavipraya evāyaṃ_ yad vakṣyati nimittaniyamaḥ śabdāt saṃbaṃdhasya na gṛhyate karma⸤pravacanīyena saṃbaṃdho vichidyate kriyāviśeṣajanitatvena veti tatra svarūpeṇāvacchede viśiṣṭakriyājanitatvapratītiḥ saṃbaṃdhiviśe⸤ṣaparyālocanālabhyā tathā hi adhibrahmadatte paṃcālā iti svasvāmibhāvo yaṃ saṃbaṃdha ity adhinā vedyate brahmadattaś ca svāmīśvara paṃcā⸤lāś ca janapadaḥ svam iti tayoḥ saṃbaṃdhinoḥ paripālanakarādānādikriyāprabhāvita eva saṃbaṃdho nyāyya ity avagamyate evam abhima⸤nyur arjunata_ atīti pratinā sādṛśyakakṣaṇo yaṃ saṃbaṃdha iti dyotyate sa punaḥ saṃbaṃdhisvarūpaparyālocanād atra saṃpraharaṇādikri¦⸤yākṛta ity avagamyate itthaṃ ca śākalyasaṃhitām anu prāvarṣad ity atrāpi hetuphalabhāvo nāmāyaṃ saṃbaṃdha ity etāvaty evāyam anur viśrāmya⸤ti pāṭhaviśeṣarūpatvāt saṃhitāyā niśamanakriyāvagatiḥ śabdaśravaṇena hi devo varṣad iti saṃbaṃdhamahimnā viśiṣṭakriyāprabhāvitatvaLm avasīyate_ kecid iyān anor eva vyāpāra ity āhuḥ

svarūpāvachede pi ca kriyāyāḥ kāryabhūtasaṃbaṃdhāpekṣayātītatvāt karma proktavaṃta ity arthaḥs ta⸤manvety eva vastutaḥ kriyāphalasyaiva saṃbaṃdhasya prakāśanāt_ yathā tu tatrabhavat_bhartṛhares tatra tatrābhiprāyo lakṣyate tathā nimitaviśeṣā⸤vacheda eva karmapravacanīyakṛta iti rāddhāṃtaḥ adhibrahmadatte paṃcālā iti paripālanakriyāhiṃtatvaṃ svasvāmibhāvasyādhinā vyajyate ⸤abhimanyur arjunataḥ pratīty atra parājayādikṛto nukāryānukaraṇabhāvaḥ pratinā arjunaprakāśyata ityādi sarvatra yojyaṃ_ sustutam ati⸤stutam ityādau tu suḥ pūjāyām ati itikramaṇe cetyādinā karmapravacanīyasaṃjñādhikārikī svārthanirapekṣaivopasargasaṃjñābādhanāya ⸤pravartate yathoktaṃ karmapravacanīyatvaṃ kriyāyoge vidhīyate_ ṣatvādivinivṛtyarthaṃ svatyādīnāṃ hi dharmiṇām iti_ artho na tu rūpeṇa ⸤vibhāvo prastute kriyāviśeṣāvadyotakatvād upasargapade svatyādir aṃtarbhavatīti nāvyāptiḥ tad evaṃ vākyād apoddhriyamāṇasya padasyāpo⸤ddhārārthaviśeṣāśrayeṇa yathāsaṃbhavaṃ bhedo niraṃśakavākyavyutpatyupāyabhūtaḥ pradarśitaḥ ata eva svādipadaṃ vākyavyutpatyanaṃgatvāchā⸤stre saṃketitā sṛtaṃ padavyutpatyupāyabhūtaṃ neha gaṇanārhaṃ prakṛtipratyayavad iti dṛṣṭāṃtapakṣanikṣiptam iti nāvyāptiḥ padāt kilāsāv apoLddhāro na vākyāt_

tad itthaṃ padāpoddhāre pradarśite tadarthasyāpoddhṛtasya siddhasādhyarūpadvayayogino matabhedena svarūpena darśanārtham āha⸤

arthadvāreṇa padaṃ parīkṣyata iti darśanabhedenam atha⸤ apoddhārapadārthavicāraḥ_tathā hi sarveṣām api śabdānāṃ padarūpāṇāṃ nāmākhyātādisvabhāvānāṃ jātivādimate jātir devārtho na dravyam dra⸤vyavādimate tu dravyam eva na jātiḥ dvitīyena vāśabdena padārthāṃtaraṃ sūcitaṃ jātiviśiyad avyābhidhānam iti ata eva tad eva saṃkalanā⸤rūpaṃ padārthāv iti sphuṭīkṛtam_anyathā cārthe prakrīte cārthopasaṃhāro ayaṃ nopapadyate_tadvad abhidhāne tv abhidhānaṃ tāvad dvayor api samā⸤nam tāvad dvayor api samānam viramya vyāpārābhāvāc chabdasya vārthas tu jātidravyayor guṇapradhānabhāvaḥ yad vā prādhādhānyenaiva bhinnaviṣayata⸤yā pāṇinidarśane jātidravye śabdenābhidhīyate ity ayam atra pakṣaḥ padārthāv ity uktaḥ tatra nāmapadasya gaur ity āder gotvādijāti⸤niyatakriyāviṣayasādhanaikārthasamavetasaṃkhyājātiviśeṣanabhāvam āpannā abhidheyā anāśrayāyā jāter anupapatteḥ sāmarthyāt pratītaṃ dravyam⸤

evam ākhyātapadasyāpi vibhinnakriyākṣaṇasamavetābhinnābhidhānapratyayahetukriyājātiviṣayā sākṣād vācakaśaktiḥ kārakāLdijātis tv atra guṇabhūtā nāmapadagatayā ca kārakajātyā kriyājātir ākhyātapadagatā vyaktidvāreṇa samanvayam eti dravyajātis tv ekā⸤rthasamavāyāt sādhanaśaktidvāreṇa kriyāyogam anubhavati saṃkhyājātir apy ekārthasamavāyāt svavyaktyātmanā_ śaktimukhenaiva kriyānvaya⸤m etīti sarvapadārthasamanvayopapattau kalpate vākyārthaḥ_yathā cotkṣepaṇādikṣaṇair asamasamayabhāvibhir apy āvṛttyotkṣepaṇatvādijāti⸤r abhivyajyate_tathā'dhiśrayaṇādibhiḥ kriyākṣaṇaiḥ pacatyādikriyājātir iti vicārayiṣyate vyakti dvārakaṃ cāsya nityāyā api sādhya⸤tvam upapadyate _

upasargādir apy atra darśane nāmākhyātasahabhāvī tad arthasya viśeṣāvadyotakatvāj jātipadārtha eva viśeṣasya viśiṣṭa⸤viśrāntasyaivāvasāyāt karmapravacanīyo 'pi saṃbandhajātiniṣṭha eva guṇaśabdānām api śuklādīnāṃ guṇajātir vācyā saṃjñāśabdānām⸤api ḍitthādiśabdānāṃ jātivācitvaṃ samarthayiṣyate

tad itthaṃ vājapyāyanācāryamatena sārvatrikī jātipadārthavyavasthopapadyate vyā⸤ḍimate tu sarvaśabdānāṃ dravyam arthaḥ tasyaiva sākṣāt kriyāsamanvayopapatter vākyārthāṅgatayā codanāviṣayatvāt_yathāha_codanāsu ca ta⸤syāraṃbhād iti ekabrahmasattājātisamanvayavaśena cātra saṃketopapattiḥ anabhidhīyamānāpi jātir upalakṣaṇākriyate śabdārtheLyathā gṛhādau kākādiḥ_ākhyāte 'pi ca sādhanādhāradravyaprādhānyaṃ vyāḍimate devadattaḥ pacatīti dravyeṇaiva sākṣāt sāmānādhikaraṇyo⸤papatteḥ kriyā tu guṇabhūtātra vyāpārāviṣṭaṃ hi dravyam ākhyātārthaḥ idaṃ tad iti sarvanāmapratyavamarśayogyaṃ cātra dravyam iti sārvatri⸤kīyaṃ vyavasthā tathā ca vakṣyati_dravyadharmā padārthe tu dravye sarvo 'rtha ucyate iti_ata eva śuklādīnām api dravyapadārthatā sirddhātatta⸤dupādhivyavacchinnaṃ vā brahma dravyaśabdavācyaṃ sarvaśabdānāṃ viṣaya iti vakṣyata eva vyaktiparyāyo vā dravyaśabda iti jātivyakti⸤vikalpena sarvaśabdaviṣayaḥ tathā ca sarvaśabdānām ity abhidhānāt padād apy apoddhāre prakṛtipratyayarūpasyāpi śabdasya yathā⸤yogaṃ kriyākārakasaṃkhyādir apoddhārapadārtho jātivyaktibhedena samāmnātaḥ ubhayasyāpi vā śabdāt pratīter ubhayaṃ padārthaḥ_guṇapradhānabhā⸤vabhedāśra...yas tu matavikalpaḥ nityatvopavarṇanaṃ ‘ca siddhe ārthasaṃbandha ity atra bhāṣye yasmiṃs tattvaṃ na vihanyate iti dravyasyāpi ni⸤tyatvaṃ pravāhanityatayā śabdāt sadaiva pratīteḥ_

tad evam etad anaṃtarakāṃḍe darśanadvayam upapāditam iti yathāsaṃbhavaṃ pratinidhiś ca ciṃtitaḥ idānīṃ jātau śabdenābhidhā⸤yamānāyāṃ tatra jātyaṃtarābhāvān nirnimittā śabdasya pravṛttir āyatety āśaṃkyopapādayitum āha

svā trasādhāraṇā ātmīyā gośabdatvādikā na tu śakalaśabdasādhāraṇī śabdatvādiḥ evaṃ cāsādhā⸤raṇatvena viśeṣaṇāt tayā saṃvaṃdhāvyabhicāra śabdasyārthajātyā saṃvaṃdhavyabhicāraḥ śabdasyārthajātyā saṃvaṃdhavyabhicāre pīti svā jā⸤tir eva mukhyam abhidheyam ity uktaṃ bhavati tathā ca vākyakāraḥ na vā śabdapūrvako hy arthe saṃpratyaya iti ata evāvyabhicāriṇyā svarūpajā⸤ter arthajātyabhidhāne śabdasya nāṃtarīyakam abhidhānam iti prathamam ity āha yadabhedena yatpratipattiḥ tad avaśyaṃ tatra pratipattavyam i⸤ty etāvatātra prāthamyaṃ na tu krameṇābhidhānaṃ yad vā saṃvaṃdhavyutpattikālāpekṣaṃ prāthamyaṃ tathā hi saṃvaṃdhavyutpattikāle rthajātyā nāLsti saṃvaṃdhaḥ tathātve vācakatvena tatra viniyogo narthakaḥ syāt_ arthasya pratipannatvād vibhaktiyogo na syād iti prāk saṃjñinābhisaṃvaṃ⸤dhāt saṃjñā rūpapadārthikety uktaṃ rūpaṃ hi svarūpaṃ svājātir vā darśanabhedena kathyate sarvair iti svarūpaparair arthadyaraiś ca tasyā eva svarūpa⸤tayā vyavahārāchabdasvarūpeṇāvasthitā jātiḥ pratipadyate arthasya jhaṭity eva śabdasvarūpābhedenāvavodhe pi yathāpratipāditakra⸤māśrayeṇa tataḥ svajātipratyāyanād anaṃtaraṃ arthajātīnāṃ gotvādīnām ātmasu tasyāḥ śabdajāte | samāropasya kalpanā na paramārthaḥ śa⸤bdavivartatenārthasya śabdāt tatvato bhedābhāvāt_

yad vā saṃvaṃdhavyutpatikāle gaur ayam artha ity arthajātyā śabdajāter atyaṃtabhedāt sāmānā⸤dhikaraṇyānyathānupapattyā'bhedādhyāropaḥ kalpyate yathā gaur vāhīka iti anyathā saṃketasyaiva kartum aśakyatvāt_ yathā cāyam anā⸤dir apauruṣeyo vācyavācakabhāvaḥ tathādhyāropo pi anyathā vācyavācakabhāva eva na ghaṭeta yathau vauddhasya dṛśyavikalpārthaikīkā⸤ro bhedānadhyavasāyalakṣaṇaḥ nanu yathā gaur vāhīka ity atra puruṣe...chayā dhyāropaḥ vyavahāre śabdārthayoḥ sadaivābhedāvasāyāt katha⸤m iyaṃ prativarṇaṃm anabhivyaktā sādhāraṇī jātir asamasamayabhāvavibhir varṇer abhivyajyate iti cet_ yathotkṣepaṇatvādijātir iti Lvrūmaḥ tathā hi pratyekaṃ karmakṣaṇānām upavyaṃjakatve pi ya prathama utkṣepaṇakṣaṇaḥ sa paramāṇumātradeśākramaṇamātrarūpatvāt_ bhramaṇakṣaṇā⸤t_ sārūpyavaśād anavadhāvaryamāṇabheda ekaiko samartho niyatajātyabhivyaṃjana iti kṣaṇāṃtaram apekṣate na ca tasya bhramaṇakṣaṇāt_......... ⸤d viśeṣo nās upakrama evokṣipāmīty evaṃ prayatnajanitatvāt_ evaṃ gośabdam uccārayāmīty ayaṃ prayatno yady api gānagaganaśabdajanakā⸤t prayatnād anya eva hetubhedāc ca gakārayor api bheda eva tathāpi sādṛśyād asau duravadhāra iti vyaṃjako pi san_ prathamo dhvanir asphuṭam abhivyana⸤ktīty āvartamāno pi na viśadatarasāmānyaviśeṣābhivyaktau hetuḥ yatvādā tv aravayavapravaṃdhaḥ krameṇopalabdho bhavati atha śabdajātiviśe⸤ṣopādhiyuktā vyavahārā avatiṣṭhaṃte tadānīṃ sāhacaryāt parasparāvachedavaśena vilakṣaṇatayā pratibhāsanāt_ yathā ca ślokaḥ sakṛt pavya⸤māno nāvadhāryate abhyāsena tu sphuṭāvabhāsaḥ tathā caramatvena sicakāsti ratnatatvava sphoṭatatva prathamākṣareṇa hi jāter ābhāsamātraṃ janya⸤te taduttarottaravarṇakalāpena tu sphuṭatarasphuṭatamaparichedādhāna saṃskāraviśeṣotpādanadvāreṇābhivyativiśeṣasya ratnamatvādau dṛ⸤me tasmāchabdād arthaṃ pratipadyāmaha iti vyavahārād varṇānām arthāvasāyajanakatvānupapateḥ prakriyābhaṃgasya prathamakāṃḍa eva vihitatvāLn niravayavaṃ pratyāyakaṃ śabdatatvaṃ jātivyaktibhedena bhinnaṃ sphoṭasvabhāvam evāṃgīkāryaṃ gaur ayam artha iti ca vācakābhedena vācyapratīteḥ tadadhyā⸤sakhacitavapur vyavavahāryo rthaḥ tatra ca svarūpasya vācyatā prathamakāṃḍa eva nirṇītā iha tu saṃvaṃdhasamuddeśe pi nirṇeṣyate

sarvaśabdaviṣayatvam evābhi⸤vyanakti_

sarvabhāveṣu sadrūpaṃ sāmānyam anugataṃ abhāva¦⸤syāpi bud_dhyākāreṇa nirūpaṇāt_ mahāsattayā'nayāviyogāt_ prātipadikamātravācyā sattā_ tad uktaṃ prātipadikārthaḥ satteti_ dhātu⸤bhir api sādhanādhīnalabdhajanmasu kriyāvyaktiṣu samavetā yathopādhyupagṛhītanānātvā sattaivābhidheyakam āpadyate siddhasādhyarūLpārthadvayātmanā ca tasyā eva vyāvṛttes tadaparaṇayabhāvāt_ sarvaśabdaviṣayatvaṃ sattāyāḥ pratyayabhāgenāpy atra yathāyathaṃ saṃkhyākārakā⸤dyupādhiviśiṣṭā sattaivābhidhāyate sā caudayavyayarahitatvān nityā satpratyayasya sarvadānuvṛtteḥ_

ete sattāmātrasyātmano mahataḥ ṣa⸤bh diśeṣapariṇāmāḥ yataḥ paraṃ viśeṣebhyo liṃgamātraṃ mahattatvaṃ tasminn ete sattāmātre mahaty ātmany avasthāya vivṛddhikāṣṭhām anubhavaṃti ⸤pratisaṃsṛjyamānāś ca tasmiṃś ca satāmātre mahaty ātmany avasthāya yat tan niḥsattāsattaṃ niḥsadasad avyaktam aliṃgaṃ tasmin pratiyaṃtīty evaṃ sāṃ⸤khye buddhitatvaṃ_ mahachabdavācyam ādyaṃ jagatkāraṇaṃ nirdiṣṭam ity ato naṃtarasya vikāragrāmasya kāraṇarūpānugamāt sattārūpatvam aviruddham i⸤ti sattārūpaṃ sarvajagadākhyātaṃ bhavatīti sattādvaitavādaḥ sāṃkhyanayenābhyupavṛṃhitaḥ evaṃ ca sarvaśabdavācyā sattā śabdapravṛttinimittabhū⸤teti yathāyathaṃ bhinnopādhibhāvapratyayābhidheyā saiva_ nanv evaṃ gotvam iti prakṛtipratyayayor ekārthatāprasaṃgaḥ naitat | upādhibhedena sattā⸤yā bhedāt_ prātipadikena gavāśrayāyās tasyā abhidhānaṃ pratyayena tu niṣkṛṣṭāśrayasya sāmānyasyābhidhety adoṣaḥ prakṛtyarthanimitta⸤ś ca bhāvapratyayabheda iti na sāṃkaryaprasaṃgaḥ