This shows you the differences between two versions of the page.
Both sides previous revisionPrevious revisionNext revision | Previous revision | ||
wiki:wujastyk:susrutasamhita:01-su.su:01-su-vulgate-edition [2023/03/19 16:27] – external edit 127.0.0.1 | wiki:wujastyk:susrutasamhita:01-su.su:01-su-vulgate-edition [Unknown date] (current) – removed - external edit (Unknown date) 127.0.0.1 | ||
---|---|---|---|
Line 1: | Line 1: | ||
- | <TEI xmlns=" | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | <p> | ||
- | <ref target=" | ||
- | > | ||
- | > | ||
- | Unported License. </ | ||
- | </p> | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <p> | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | by the author or licensor (but not in any way that suggests that | ||
- | they endorse you or your use of the work).</ | ||
- | < | ||
- | you may distribute the resulting work only under the same or similar | ||
- | license to this one.</ | ||
- | </ | ||
- | </p> | ||
- | < | ||
- | Commons website.</ | ||
- | < | ||
- | rights of any copyright owners, known or unknown.</ | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | |||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <note type=" | ||
- | Yamashita and Yasutaka Muroya on the basis of Y. T. Ācārya' | ||
- | Bombay editions</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | < | ||
- | < | ||
- | Ḍalhaṇācārya.</ | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | <note type=" | ||
- | SARIT edition are mainly based on this edition.</ | ||
- | <note type=" | ||
- | this edition.</ | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | Ḍalhanāchārya and the Nyāyacandrikā Pañjikā of Śrī Gayadāsāchārya on | ||
- | Nidānasthāna, | ||
- | by Vaidya Jādavji Trikamji Āchārya and the rest by Nārāyaṇ Rām | ||
- | Āchārya</ | ||
- | <editor role=" | ||
- | <editor role=" | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | uttaratantra (SS.6) are based on this edition</ | ||
- | < | ||
- | edition.</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <msDesc xml: | ||
- | < | ||
- | <idno type=" | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <change when=" | ||
- | against Nepalese MSS. First, started removing the explicit verse numbers (between | ||
- | labels) </ | ||
- | <change when=" | ||
- | and +a to avagraha</ | ||
- | |||
- | <change when=" | ||
- | corrections in the vulgate (# | ||
- | |||
- | <change when=" | ||
- | 1.45.108</ | ||
- | |||
- | <change when=" | ||
- | |||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <text xml: | ||
- | |||
- | < | ||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanvantariḥ||2||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṛṣigaṇaparivṛtam āśramasthaṃ kāśirājaṃ divodāsaṃ dhanvantarim | ||
- | aupadhenava< | ||
- | > </ | ||
- | marker"> | ||
- | > </ | ||
- | ||3||< | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhavedanābhighātopadrutān sanāthān apy anāthavad viceṣṭamānān vikrośataś | ||
- | ca mānavān abhisamīkṣya manasi naḥ pīḍā bhavati </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇayātrārthaṃ prajāhitahetor āyurvedaṃ śrotum icchāma ihopadiśyamānaṃ | ||
- | atrāyattam aihikam āmuṣmikaṃ ca śreyaḥ tad bhagavantam upapannāḥ smaḥ | ||
- | śiṣyatveneti || <link target=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | evāmīmāṃsyā adhyāpyāś ca bhavanto vatsāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atharvavedasyānutpādyaiva prajāḥ ślokaśatasahasram adhyāyasahasraṃ ca | ||
- | kṛtavān svayambhūḥ tato ' | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūtavidyā kaumārabhṛtyaṃ agadatantraṃ rasāyanatantraṃ vājīkaraṇatantram | ||
- | iti// </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhatṛṇakāṣṭhapāṣāṇapāṃśulohaloṣṭāsthibālanakhapūyāsrāvaduṣṭavraṇāntargarbhaśalyoddharaṇārthaṃ | ||
- | yantraśastrakṣārāgnipraṇidhānavraṇaviniścayārthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śravaṇanayanavadanaghrāṇādisaṃśritānāṃ vyādhīnām upaśamanārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvāṅgasaṃśritānāṃ vyādhīnāṃ | ||
- | jvararaktapittaśoṣonmādāpasmārakuṣṭhamehātisārādīnām upaśamanārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devāsuragandharvayakṣarakṣaḥpitṛpiśācanāgagrahādyupasṛṣṭacetasāṃ | ||
- | śāntikarmabaloharaṇādigrahopaśamanārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kumārabharaṇadhātrīkṣīradoṣasaṃśodhanārthaṃ duṣṭastanyagrahasamutthānāṃ ca | ||
- | vyādhīnām upaśamanārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpakīṭalūtāmūśikādidaṣṭaviṣavyañjanārthaṃ vividhaviṣasaṃyogopaśamanārthaṃ | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vayaḥsthāpanam āyurmedhābalakaraṃ rogāpaharaṇasamarthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāmālpaduṣṭakṣīṇaviśuṣkaretasām āpyāyanaprasādopacayajanananimittaṃ | ||
- | praharṣajananārthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atra kasmai kim ucyatām iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyajñānaṃ mūlaṃ kṛtvopadiśatu bhagavān iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asmākam ekamatīnāṃ matam abhisamīkṣya suśruto bhagavantaṃ prakṣyati asmai | ||
- | copadiśyamānaṃ vayam apy upadhārayiṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āyurvedaprayojanaṃ vyādhyupasṛṣṭānāṃ vyādhiparimokṣaḥ svasthasya rakṣaṇaṃ ca | ||
- | || < | ||
- | āyurvedaḥ || < | ||
- | pratyakṣāgamānumānopamānair aviruddham ucyamānam upadharaya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgabhighātavraṇasaṃrohāt yajñaśiraḥsandhānāc ca | śrūyate hi yathā rudreṇa | ||
- | yajñasya śiraś chinnam iti tato devā aśvināv abhigamyocuḥ bhagavantau naḥ | ||
- | śreṣṭhatamau yuvāṃ bhaviṣyathaḥ bhavadbhyāṃ yajñasya śiraḥ sandhātavyam iti | ||
- | | tāv ūcatur evam astv iti | atha tayor arthe devā indraṃ yajñabhagena | ||
- | prāsādayan | tābhyāṃ yajñasya śiraḥ saṃhitam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | evādhikam abhimataṃ āmāśukriyākaraṇād yantraśastrakṣārāgnipraṇidhānāt | ||
- | sarvatantrasāmānyāc ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaśasyamāyuṣyaṃ vṛttikaraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhijage tasmād aśvinau aśvibhyām indraḥ indrād aḥaṃ mayā tv iha pradeyam | ||
- | arthibhyaḥ prajāhitahetoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jarārujāmṛtyuharo ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcamahābhūtaśarīrisamavāyaḥ puruṣa ity ucyate | tasmin kriyā so | ||
- | ' | ||
- | ca dvividhātmaka evāgneyaḥ saumyaś ca tadbhūyastvāt pañcātmako vā tatra | ||
- | caturvidho bhūtagrāmaḥ saṃsvedajarāyujāṇḍajodbhijjasaṃjñaḥ tatra puruṣaḥ | ||
- | pradhānaṃ tasyopakaraṇam anyat tasmāt puruṣo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mānasāḥ svābhāvikāś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphaśoṇitasannipātavaiṣamyanimittāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krodhaśokabhayaharṣaviṣāderṣyābhyasūyādainyamātsaryakāmalobhaprabhṛtaya | ||
- | icchādveṣabhedair bhavanti || </l> | ||
- | <l xml: | ||
- | kṣutpipāsājarāmṛtyunidrāprakṛtayaḥ || </l> | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | samyakprayuktā nigrahahetavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavarṇaujasāṃ ca sa ṣaṭsu raseṣv āyattaḥ rasāḥ punar dravyāśrayāḥ dravyāṇi | ||
- | punar oṣadhayaḥ | tās tu dvividhāḥ sthāvarā jaṅgamāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vanaspatayo vṛkṣā vīrudha oṣadhaya iti | tāsu apuṣpāḥ phalavanto | ||
- | vanaspatayaḥ puṣpaphalavanto vṛkṣāḥ pratānavatyaḥ stambinyaś ca vīrudhaḥ | ||
- | phalapākaniṣṭhā oṣadhaya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jarāyujāṇḍajasvedajodbhijjāḥ | tatra paśumanuṣyavyālādayo jarāyujāḥ | ||
- | khagasarpasarīsṛpaprabhṛtayo ' | ||
- | indragopamaṇḍūkaprabhṛtaya udbhijjāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvakpatrapuṣpaphalamūlakandaniryāsasvarasādayaḥ prayojanavantaḥ jaṅgamebhyaś | ||
- | carmanakharomarudhirādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suvarṇarajatamaṇimuktāmanaḥśilāmṛtkapālādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravātanivātātapacchāyājyotsnātamaḥśītoṣṇavarṣāhorātrapakṣamāsartvayanādayaḥ | ||
- | saṃvatsaraviśeṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sañcayaprakopapraśamapratīkārahetavaḥ prayojanavantaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | catuvidhaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nipatanti hi | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārīravadupakramaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyākāla iti catuṣṭayaṃ samāsena vyākhyātam | tatra puruṣagrahaṇāt | ||
- | tatsaṃbhavadravyasamūho bhūtādiruktastadaṅgapratyaṅgavikalpāś ca | ||
- | tvaṅmāṃsāsthisirāsnāyuprabhṛtayaḥ | ||
- | vyādhigrahaṇādvātapittakaphaśoṇitasannipātavaiṣamyanimittāḥ sarva eva | ||
- | vyādhayo vyākhyātāḥ oṣadhagrahaṇād dravyarasaguṇavīryavipākānām ādeśaḥ | ||
- | kriyāgrahaṇāc chedyādīni snehādīni ca karmāṇi vyākhyātāni kālagrahaṇāt | ||
- | sarvakriyākālānām ādeśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāneṣu sūtranidānaśārīracikitsitakalpeṣv arthavaśāt saṃvibhajya uttare | ||
- | tantre śeṣān arthān vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | sa puṇyakarmā bhuvi pūjito nṛpair | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | anyatamam anvaya< | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | tanu< | ||
- | prasannacittavākceṣṭaṃ kleśasahaṃ ca | ||
- | bhiṣak śiṣyam upanayet ato viparītaguṇaṃ nopanayet || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | tithikaraṇamuhūrtanakṣatreṣu praśastāyāṃ diśi śucau same deśe caturhastaṃ | ||
- | caturasraṃ sthaṇḍilam upalipya gomayena darbhaiḥ saṃstīrya puṣpair | ||
- | lājabhaktai ratnaiś ca devatāḥ pūjayitvā viprān bhiṣajaś ca | ||
- | tatrollikhyābhyukṣya ca dakṣiṇato brahmāṇaṃ sthāpayitvā' | ||
- | khadirapalāśadevadārubilvānāṃ samidbhiś caturṇāṃ vā kṣīravṛkṣāṇāṃ (? | ||
- | nyagrodhodumbarāśvatthamadhūkānāṃ ) dadhimadhughṛtāktābhir dārvīhaumikena | ||
- | vidhinā sruveṇājyāhutīr juhuyāt sapraṇavābhir mahāvyahṛtibhiḥ tataḥ | ||
- | pratidaivatamṛṣīṃś ca svāhākāraṃ kuryāt śiṣyam api kārayet || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | kartum arhati rājanyo dvayasya vaiśyo vaiśyasyaiveti śūdram api | ||
- | kulaguṇasaṃpannaṃ mantravarjam anupanītam adhyāpayed ity eke || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | śiṣyaṃ brūyāt | ||
- | kāmakrodhalobhamohamānāhaṇkārerṣyāpāruṣyapaiśunyānṛtālasyāyaśasyāni hitvā | ||
- | nīcanakharomṇā śucinā kaṣāyavāsasā | ||
- | satyavratabrahmacaryābhivādanatatpareṇā' | ||
- | madanumatasthānagamanaśayanāsanabhojanādhyayanapareṇa bhūtvā matpriyahiteṣu | ||
- | vartitavyaṃ ato ' | ||
- | prākāśyaṃ prāpnoti || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | yady anyathādarśī syām enobhāg bhaveyam aphalavidyaś ca || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | dvijagurudaridramitrapravrajitopanatasādhvanāthābhyupagatānāṃ | ||
- | cātmabāndhavānām iva svabhaiṣajaiḥ pratikartavyam evaṃ sādhu bhavati | ||
- | vyādhaśākunikapatitapāpakāriṇāṃ ca na pratikartavyaṃ evaṃ vidyā prakāśate | ||
- | mitra< | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | dvitīyo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcasu sthāneṣu | tatra sūtrasthānamadhyāyāḥ ṣaṭcatvāriṃśat ṣoḍśa nidānāni | ||
- | daśa śārīrāṇi catvāriṃśaccikitsitāni aṣṭau kalpāḥ taduttaraṃ ṣaṭsāṣṭiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāntrikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārakalpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktavarṇanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇyupāsanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca yaḥ pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pranaṣṭajñānikas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtasvapnanidarśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvādvaikṛtaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āturakramabhūnikau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃśuddhau śamane ca yaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyago ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | recanāya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravaddravyavidhistadvadannapānavidhis tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savanāccārthasantateḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūtrasthānaṃ pracakṣate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagandaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parisarpaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca mukharogikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣoḍaśa || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajaḥśuddhirgarbhāvakrāntireva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīrasya ca yatsmṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāvarṇanam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākṛtis tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maharṣiṇā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yoginām api || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagnānāṃ vātarogikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagandaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paiḍakaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | codariṇām api || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidradhīnāṃ visarpiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca kṣudrarogikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukharogiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | miśrakaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvābādhaśamo 'pi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvavyādhivāraṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasāyanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virecane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netrabastivibhāgikaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cottarabastikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivāturasaṃjñakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | catvāriṃśad iti smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāntikarma ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirdeśāccikitsāsthānamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāvarasyetarasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cikitsitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalpa eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣabheṣajakalpanāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | udīritam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantramuttaramucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | etad upadravān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyāgryatvānnirucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvatra dṛṣṭiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu prati prati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātābhiṣyandavāraṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raudhirasya tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedyānāṃ vartmadṛṣṭiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇotthāstaccikitsitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadgadapratiṣedhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirogadavivecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantramucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niṣedhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaḥ pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītapūtanā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sayonijā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca kīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmahṛdrogiṇām api | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchāyāḥ pānajāś ca ye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmyudāvartinoḥ prthak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtrāghātavikṛcchrayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā+āpasmāriko ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svasthavṛttiryuktayastāntrikāś ca yāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyāstantrabhūṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyetattantramāhurmaharṣayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahvarthasaṃgrahācchreṣṭhamuttaraṃ cāpi paścimam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāyikī ca yā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tūttarasaṃjñite || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasāyanavidhis tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyajñānaṃ samantataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantramādidevaprakāśitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇadā bhuvi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmāpyavaśyamupāsitavyaṃ ubhayajño hi bhiṣak rājārho bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasvapariniṣṭhitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhīrurivāhavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārṣṭyācchāstrabahiṣkṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cārhati rājataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svakarmaṇi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvijau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrāśaniviṣopamāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | etān vivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca karmasu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛpadoṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samartho ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syandano yathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathopadhāraya mayā procyamānaṃ atha śucaye | ||
- | kṛtottarāsaṅgāyāvyākulayopasthitāyādhyayanakāle śiṣyāya yathāśakti | ||
- | gururupadiśet padaṃ pādaṃ ślokaṃ vā te ca padapādaślokābhūyaḥ | ||
- | krameṇānusaṃdheyāḥ evam ekaikaśo ghaṭayed ātmanā cānupaṭhet | ||
- | adrutamavilambitamaviśaṇkitamananunāsikaṃ | ||
- | vyaktākṣramapīḍitavarṇamakṣibhruvauṣṭhahastair anabhinītaṃ susaṃskṛtaṃ | ||
- | nātyuccair nātinīcaiś ca svaraiḥ paṭhet | na cāntareṇa kaś cidvrajet tayor | ||
- | adhīyānayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dakṣastandrānidrāvivarjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāstrāntamāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgalbhye karmanaipuṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatetādhyayanāntagaḥ || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | tṛtīyo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhigatamapyadhyayanamaprabhāṣitamarthataḥ kharasya candanabhāra iva kevalaṃ | ||
- | pariśramakaraṃ bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhārasya vettā na tu candanasya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cārtheṣu mūḍhāḥ kharavadvahanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaśatamanupadapādaślokamanuvarṇayitavyamanuśrotavyaṃ ca kasmāt sūkṣmā | ||
- | hi | ||
- | dravyarasaguṇavīryavipākadoṣadhātumalāśayamarmasirāsnāyusandhyasthigarbhasaṃbhavadravyasamūhavibhāgās | ||
- | tathā pranaṣṭaśalyoddharaṇavraṇaviniścayabhagnavikalpāḥ | ||
- | sādhyayāpyapratyākhyeyatā ca vikārāṇāmevamādayaś cānye sahasraśo viśeṣā ye | ||
- | vicintyamānā vimalavipulabuddherapi buddhimākulīkuryuḥ kiṃ punaralpabuddheḥ | ||
- | tasmād avaśyamanupadapādaślokamanuvarṇayitavyamanuśrotavyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cārthānāmihopanītānāmarthavaśātteṣāṃ tadvidyebhya eva vyākhyānamanuśrotavyaṃ | ||
- | kasmāt nahyekasmin śāstre śakyaḥ sarvaśāstrāṇāmavarodhaḥ kartum || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyācchāstraniś cayam |a | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāsakṛt | | ||
- | < | ||
- | yaḥ karmakurute vaiyaḥ sa vaidyo 'nye tu taskarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pauṣkalāvatam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānakarma paś cātkarmeti tadvyādhīṃ prati pratyupadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāstrakarmaprākhānyācchastrakarmaiva tāvat pūrvam upadekṣyāmastatsambhārāṃś | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedyaṃ bhedyaṃ lekhyaṃ vedhyaṃ eṣyaṃ āhāryaṃ visrāvyaṃ sīvyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvamevopakalpayitavyāni | ||
- | yantraśastrakṣārāgniśalākāśṛṅgajalaukālābūjāmbavauṣṭhapicuprotasūtrapatrapaṭṭamadhughṛtavasāpayastailatarpaṇakaṣāyālepanakalkavyajanaśītoṣṇodakakaṭāhādīni | ||
- | parikarmiṇaś ca snigdhāḥ sthirā balavantaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tithikaraṇamuhūrtanakṣatreṣu dadhyakṣatānnapānaratnair agniṃ viprān miṣajaś | ||
- | cārcayitvā kṛtabalimaṅgalasvastivācanaṃ laghubhuktavantaṃ prāṅnukhamāturam | ||
- | upaveśya yantrayitvā pratyṅnukho vaidyo marmasirāsnāyusandhyasthidhamanīḥ | ||
- | pariharan anulomaṃ śastraṃ nidadhyādāpūyadarśanāt sakṛdevāpaharecchastramāśu | ||
- | ca mahatsv api ca pākeṣu dvyaṅgulāntaraṃ tryaṅgulāntaraṃ vā śastrapadamuktam | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirāśraya iti vraṇaguṇāḥ </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirāśrayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmaṇi śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrataikṣṇyamasvedavepathu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrakarmaṇi śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | buddhyā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatra yatra ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣo na niṣṭhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhrūgaṇḍaśaṅkhalalāṭākṣipuṭauṣṭhadantaveṣṭakakṣākukṣivaṅkṣaṇeṣu tiyak cheda | ||
- | uktaḥ || (?</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇipādeṣu kārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | meḍhre ca buddhimān ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atimātraṃ vedanā cirādvraṇasaṃroho māṃsakandīprādurbhāvaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adbhirāturamāśvāsya samantāt paripīḍyāṅgulyā vraṇamabhimṛdya(ā.jya) | ||
- | prakṣālya kaṣāyeṇa protenodakamādāya | ||
- | tilakalkamadhusarpiḥpragāḍhāmauṣadhayuktāṃ nātisnigdhāṃ nātirūkṣāṃ vartiṃ | ||
- | praṇidadhyāt tataḥ kalkenācchādya ghanāṃ kavalikāṃ dattvā vastrapaṭṭena | ||
- | badhnīyāt vedanārakṣoghnair dhūpair dhūpayet rakṣoghnaiś ca mantnrai rakṣāṃ | ||
- | kurvīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guggulvagurusarjarasavacāgaurasarṣapacūrṇair lavaṇanimbapatravimiśrair | ||
- | ājyayuktair dhūpayet ājyaśeṣeṇa cāsya prāṇān samālabheta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣākarma kuryāt ||tadvakṣyāmaḥ </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣobhayasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadanumanyatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yakṣarākṣasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmādyā ghnantu tān sadā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niśācarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te namaskṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājarṣayas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarve ca sāgarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyustathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parirakṣatu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanayitnavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matiṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sattvamindro 'bhir akṣatu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nābhimaṇḍalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candramāḥ pātu te manaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāntu niśāstava || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | romāṇyoṣadhayas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasundharā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṇustava parākramam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmā+ātmānaṃ dhruvo bhruvau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devatāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghamāyuravāpnuhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devāś ca kurvatām | [</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāradaparvatau |] </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svasti devāḥ sahendragāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svastyāyurvardhatāṃ tava | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatavyathaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iṛtyāvyādhivināśanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghamāyuravāpnuhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praveśya ācārikamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | badhnīyādvastrapaṭṭena na cainaṃ tvaramāṇo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaś cirādupasaṃrohati tīvrarujaś ca bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyālepanabandhāhārācārān vedadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropayet sa hy alpenāpyapacāreṇābhyantaramutsaṅgaṃ kṛtvā bhūyo 'pi vikaroti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suśuddhaṃ ropayed vraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivarjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthairyopasaṃbhavāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi mokṣayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tryahāddvyahāccharadgrīṣmavarṣāsv api ca buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | necchedvidhimimaṃ bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāt pratikriyām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīraṃ pradunoti jantoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṇena yaṣṭīmadhukānvitena || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anādimadhyanidhano 'tra rasavyāpatsampattī jīvitamaraṇe ca manuṣyāṇām āyatte | ||
- | | sa sūkṣmām api kalāṃ na līyata iti kālaḥ saṃkalayati kālayati vā bhūtānīti | ||
- | kālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gativiśeṣeṇa | ||
- | nimeṣakāṣṭhākalāmuhūrtāhorātrapakṣamāsartvayanasaṃvatsarayugapravibhāgaṃ | ||
- | karoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | muhūrtaḥ kalādaśabhāgaś ca triṃśanmuhūrtam ahorātraṃ pañcadaśāhorātrāṇi | ||
- | pakṣaḥ sa ca dvividhaḥ śuklaḥ kṛṣṇaś ca tau māsaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaraḥ dvimāsikam ṛtuṃ kṛtva ṣaḍṛtavo bhavanti te | ||
- | śiśiravasantagrīṣmavarṣāśaraddhemantāḥ teṣaṃ tapastapsyau śiśiraḥ | ||
- | madhumādhavau vasantaḥ śuciśukrau grīṣmaḥ nabhonabhasyau varśāḥ iṣorjau | ||
- | śarat sahaḥsahasyau hemanta iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candrādityayoḥ kālavibhāgakaratvād ayane dve bhavato dakṣiṇam uttaraṃ ca | | ||
- | tayor dakṣiṇaṃ varṣāśaraddhemantāḥ teṣu bhagavān āpyāyate somaḥ | ||
- | amlalavaṇamadhurāś ca rasā balavanto bhavanti uttarottaraṃ ca sarvaprāṇināṃ | ||
- | balam abhivardhate | uttaraṃ ca śiśiravasantagrīṣmāḥ teṣu bhagavān āpyāyate | ||
- | ' | ||
- | sarvaprāṇināṃ balam apahīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṣayaty api | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pālayati prajāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaro bhavati te tu pañca yugam iti saṃjñāṃ labhante sa eṣa nimeṣādir | ||
- | yugaparyantaḥ kālaś cakravat parivartamānaḥ kālacakram ucyata ity eke || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṣāśaraddhemantavasantagrīṣmaprāvṛṣaḥ ṣaḍṛtavo bhavanti | ||
- | doṣopacayaprakopopaśamanimittaṃ te tu bhādrapadādyena dvimāsikena vyākhyātāḥ | ||
- | tadyathā bhādrapadāśvayujau varṣāḥ kārtikamārgaśīrṣau śarat pauṣamāghau | ||
- | hemantaḥ phālgunacaitrau vasantaḥ vaiśākhajyeṣṭhau grīṣmaḥ āṣāḍhaśrāvaṇau | ||
- | prāvṛḍ iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | meghāvatate jalapraklinnāyāṃ bhūmau klinnadehānāṃ prāṇināṃ | ||
- | śītavātaviṣṭambhitāgnīnāṃ vidahyante vidāhāt pittasaṃcayam āpādayanti sa | ||
- | saṃcayaḥ śaradi praviralameghe viyaty upaśuṣyati paṅke | ||
- | ' | ||
- | kālapariṇāmāt pariṇatavīryā balavatyo hemante bhavanty āpaś ca prasannāḥ | ||
- | snigdhā atyarthaṃ gurvyaś ca tā upayujyamānā mandakiraṇatvād bhānoḥ | ||
- | satuṣārapavanopastambhitadehānāṃ dehinām avidagdhāḥ snehāc chaityād gauravād | ||
- | upalepāc ca śleṣmasaṃcayam āpādayanti sa saṃcayo vasante ' | ||
- | īṣatstabdhadehānāṃ dehināṃ ślaiṣmikān vyādhīn janayati | tā evauṣadhayo | ||
- | nidāghe niḥsārā rūkṣā atimātraṃ laghvyo bhavanty āpaś ca tā upayujyamānāḥ | ||
- | sūryapratāpopaśoṣitadehānāṃ dehināṃ raukṣyāl laghutvād vaiśadyāc ca vāyoḥ | ||
- | saṃcayam āpādyanti sa saṃcayaḥ prāvṛṣi cātyarthaṃ jalopaklinnāyāṃ bhūmau | ||
- | klinnadehānāṃ prāṇināṃ śītavātavarṣerito vātikān vyādhīn janayati | evam eṣa | ||
- | doṣāṇāṃ saṃcayaprakopahetur uktaḥ ||</ | ||
- | |||
- | <!-- The number 12 is left out in the vulgate --> | ||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃcitānāṃ doṣāṇāṃ śaradvasantaprāvṛṭsu ca prakupitānāṃ nirharaṇaṃ kartavyam | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hemante ślaiṣmikāṇāṃ nidāghe vātikānāṃ śaradi svabhāvata eva ta ete | ||
- | saṃcayaprakopopaśamā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyāhne grīṣmasya aparāhṇe prāvṛṣaḥ pradoṣe vārṣikāṃ śāradam ardharātre | ||
- | pratyuṣasi haimantam upalakṣayet evam ahorātram api varṣam iva | ||
- | śītoṣṇavarṣalakṣaṇaṃ doṣopacayaprakopopaśamair jānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | oṣadhayo bhavanty āpaś ca tā upayujyamānāḥ prāṇāyurbalavīryaujaskaryo | ||
- | bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣītoṣṇavātavarṣāṇi khalu viparītāny oṣadhīr vyāpādayanty apaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividharogaprādurbhāvo marako vā bhaved iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | copayogaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtyābhiśāparakṣaḥkrodhādharmair upadhvasyante janapadāḥ | ||
- | viṣauṣadhipuṣpagandhena vāyunopanītenākramyate yo deśas tatra | ||
- | doṣaprakṛtyaviśeṣeṇa kāsaśvāsavamathupratiśyāyaśirorugjvarair upatapyante | ||
- | grahanakṣatracaritair vā | ||
- | gṛhadāraśayanāsanayānavāhanamaṇiratnopakaraṇagarhitalakṣaṇanimittaprādurbhāvair | ||
- | vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakṣaṇāny upadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajodhūmākulā diśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | himānaddhā jalāśayāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhvāṅkṣakhaṅgāhvamahiṣorabhrakuñjarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | himasāhvaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavṛṣṭyākulā diśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakṣaṇaṃ budhaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhavidyādharavadhūcaraṇālaktakāṅkite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candanalatāpariṣvaṅgādhivāsite || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dakṣiṇo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upaśobhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃśukāmbhojabakulacūtāśokādipuṣpitaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manoharāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pallavojjvalāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nairṛto ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prajvalitā iva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | payaḥpānākulā mṛgāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparṇāṅkitapādapāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paścimānilakarṣitaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tumulasvanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakragopojjvalā mahī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadambanīpakuṭajasarjaketakibhūṣitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | protphullakumudanīlotpalavirājitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahuśasyopaśobhitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātigarjatsravanmeghaniruddhārkagrahaṃ nabhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvetābhravimalaṃ nabhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haṃsāṃsaghaṭṭitaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nimnonnatasameṣu bhūḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāṇasaptāhvabandhūkakāśāsanavirājitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaradi nirharet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgvikārasamucchrayāt || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānatamaṃ yantrāṇāmavagaccha (?.kiṃ kāraṇaṃ yasmāddhastādṛte | ||
- | yantrāṇāmapravṛttireva ) tadadhīnatvād yantrakarmaṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāmāharaṇopāyo yantrāṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svastikayantrāṇi saṃdaṃśayantrāṇi tālayantrāṇi nāḍīyantrāṇi śalākāyantrāṇi | ||
- | upayantrāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dve saṃdaṃśayantre dve eva tālayantre viṃśatirnāḍyaḥ aṣṭāviṃśatiḥ śalākāḥ | ||
- | panñcaviṃśatirupayantrāṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatpratirūpakāṇi vā tadalābhe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛgapakṣiṇāṃ mukhair mukhāni yantrāṇāṃ prāyaśaḥ sadṛśāni tasmāt | ||
- | tatsārūpyādāgamādupadeśādanyayantradarśanādyuktitaś ca kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kharaślakṣṇamukhāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aṣṭādaśāṅgulapramāṇāni siṃhavyāghravṛkatarakṣvṛkṣadvīpimārjāraśṛgālamṛgair | ||
- | ivārukakākakaṅkakuraracāsabhāsaśaśaghātyulūkacilliśyenagṛdhrakrauñcabhṛṅgarājāñjalikarṇāvabhañjananandi(ā.ndī)mukhamukhāni | ||
- | masūrākṛtibhiḥ kīlair avabaddhāni mūle ' | ||
- | asthividaṣṭaśalyoddharaṇārtham upadiśyante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣoḍaśāṅgulau bhvataḥ tau svaṅnāṃsasirāsnāyugataśalyoddharaṇārtham upadiśyete | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matsyatālavadekatāladvitālake karṇanāsānāḍīśalyānāmāharaṇārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anekaprayojanāni ekatomukhānyubhayatomukhāni ca tāni | ||
- | srotogataśalyoddharaṇārthaṃ rogadarśanārthaṃ ācūṣaṇārthaṃ kriyāsaukaryārthaṃ | ||
- | ceti tāni srotodvārapariṇāhāni yathāyogadīrghāṇi ca | tatra | ||
- | bhagandarārśovraṇabastyuttarabastimūtravṛddhidakodaradhūmaniruddhaprakaśasanniruddhagudayantrāṇy | ||
- | alābūśṛṅgayantrāṇi coprariṣṭād vakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nānāprayojanāni yathāyogapariṇāhadīrghāṇi ca teṣāṃ | ||
- | gaṇḍūpadasarpaphaṇaśarapuṅkhabaḍiśamukhe dve dve | ||
- | eṣaṇavyūhanacālanāharaṇārtham upadiśyete masūradalamātramukhe dve | ||
- | kiṃcidānatāgre srotogataśalyoddharaṇārthaṃ ṣaṭ kārpāsakṛtoṣṇīṣāṇi | ||
- | pramārjanakriyāsu trīṇi darvyākṛtīni khallamukhāni | ||
- | kṣārauṣadhapraṇidhānārthaṃ trīṇyanyāni jāmbavavadanāni trīṇyaṅkuśavadanāni | ||
- | ṣaḍevāgnikarmasvabhipretāni nāsārbudaharaṇārthamekaṃ kolāsthidalamātramukhaṃ | ||
- | khallatīkṣṇoṣṭhaṃ añjanārthamekaṃ kalāyaparimaṇḍalamubhuyato mukulāgraṃ | ||
- | mūtramārgaviśodhanārthamekaṃ mālatīpuṣpavṛntāgrapramāṇaparimaṇḍalam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upayantrāṇyapi-rajjuveṇikāpaṭṭacarmāntavalkalalatāvastrāṣṭhīlāśmamudgarapāṇipādatalāṅgulijihvādantanakhamukhabālāśvakaṭakaśākhāṣṭhīvanapravāhaṇaharṣāyaskāntamayāni | ||
- | kṣārāgnibheṣajāni ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehasyāvayave tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāyogaṃ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirghātanapūraṇabandhanavyūhanavartanacālanavivartanavivaraṇapīḍanamārgaviśodhanavikarṣaṇāharaṇāñchanonnamanavinamanabhañjanonmathanācūṣaṇaiṣaṇadāraṇarjūkaraṇaprakṣālanapradhamanapramārjanāni | ||
- | caturviṃśatiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhajedyantrakarmāṇi buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti niścayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atihrasvaṃ agrāhi viṣamagrāhi vakraṃ śithilaṃ atyunnataṃ mṛdukīlaṃ | ||
- | mṛdumukhaṃ mṛdupāśam iti dvādaśa yantradoṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yantramaṣṭādaśāṅgulam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasu yojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṅkamukhādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śa(ā.śā)strayuktivyapekṣayā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca śalyaṃ nigṛhyoddharate ca yasmāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānaṃ sthāneṣu sarveṣv adhi(ā.vi)kāri caiva || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maṇḍalāgrakarapatravṛddhipatranakhaśastramudrikotpalapatrakārdhadhārasūcīkuśapatrāṭīmukhaśarārimaukhāntarmukhatrikūrcakakuṭhārikāvrīhimukhārāvetasapatrakabaḍiśadantaśaṅkveṣaṇya | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedane lekhane ca vṛddhipatranakhaśastramudrikotpalapatrakārdhadhārāṇi | ||
- | chedane bhedane ca sūcīkuśapatrāṭīmukhaśarārimukhāntarmukhatrikūrcakāni | ||
- | visrāvaṇe kuṭhārikāvrīhimukhārāvetasapatrakāṇi vyadhane sūcī ca baḍiśaṃ | ||
- | dantaśaṅkuś cāharaṇe eṣaṇyeṣaṇe ānulobhye ca sūcyaḥ sīvane ityaṣṭavidhe | ||
- | karmaṇyupayogaḥ śastrāṇāṃ vyākkhyātaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahaṇasamāsopāyaḥ karmasuvakṣyate tatra vṛddhipatraṃ vṛntaphalasādhāraṇe | ||
- | bhāge gṛhṇīyādbhedanānyevaṃ sarvāṇi vṛddhipatraṃ maṇḍalāgraṃ ca | ||
- | kiṃciduttānena pāṇinā lekhane bahuśo ' | ||
- | tu bālavṛddhasukumārabhīrunārīṇāṃ rājñāṃ rājaputrāṇāṃ ca trikūrcakena | ||
- | visrāvayet talapracchāditavṛntamaṅguṣṭhapradeśinībhyāṃ vrīhimukhaṃ | ||
- | kuṭhārikāṃ | ||
- | vāmahastanyastāmitarahastamadhyamāṅgulyā' | ||
- | ārākarapatraiṣaṇyo mūle śeṣāṇi tu yathāyogaṃ kṛhṇīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūcyo vakṣyante (? pradeśinyagraparvapradeśapramāṇā mudrikā daśāṅgulā | ||
- | śarārimukhī sā ca kartarīti kathyate |) śeṣāṇi tu ṣaḍaṅgulāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surūpāṇi susamāhitamukhāgrāṇi akarālāni ceti śastrasaṃpat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kharadhāraṃ atisthūlaṃ atitucchaṃ atidīrghaṃ atihrasvaṃ ityaṣṭau śastradoṣāḥ | ||
- | | ato viparītaguṇamādadīta anyatra karapatrāt taddhi | ||
- | kharadhāramasthicchedanārtham// | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanānāmardhamāsūrī vyadhanānāṃ visrāvaṇānāṃ ca kaiśikī | ||
- | chedanānāmardhakaiśikīti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇakaṇṭakaprathamayavapatramukhyeṣaṇī (? gaṇḍūpadākāramukhī ca ) || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kśārodakataileṣu | tatra kṣārapāyitaṃ śaraśalyāsthicchedaneṣu udakapāyitaṃ | ||
- | māṃsacchedanabhedanapāṭaneṣu tailapāyitaṃ sirāvyadhanasnāyucchedaneṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṣavarṇā dhārāsaṃsthāpanārthaṃ śālmalīphalakam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | romacchedi susaṃsthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaksārasphaṭikakācakuruvindajalaukognikṣāranakhagojīśephālikāśākapatrakarīrabālāṅgulaya | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrābhāve ca yojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyeṣu yojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāravahnijalaukasām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netravartmagatāś ca ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | visrāvayet tu tān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālāṅgulyaṅkurā hitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddhaśaikyāyasāni tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmakovidam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavati nityaśaḥ | | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogyāṃ kārayet | snehādiṣu chedyādīṣu ca karmapatham upadiśet | subahuśruto | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpaphalālābūkālindakatrapusai(ā.so)rvārukarkārukaprabhṛtiṣu chedyaviśeṣān | ||
- | darśayet utkartanaparikartanāni copadiśet | ||
- | dṛtibastiprasevakaprabhṛtiṣūdakapaṅkapūrṇeṣu bhedyayogyāṃ saromṇi | ||
- | carmaṇyātate lekhyasya mṛtapaśusirāsūtpalanāleṣu ca vedhyasya | ||
- | ghuṇopahatakāṣṭhaveṇunalanālīśuṣkālābūmukheṣveṣyasya | ||
- | panasabimbībilvaphalamajjamṛtapaśudanteṣvāhāryasya madhūcchiṣṭopalipte | ||
- | śālmalīphalake visrāvyasya sūkṣmaghanavastrāntayor mṛducarmāntayoś ca | ||
- | sīvyasya pustamayapuruśāṅgapratyaṅgaviśeṣeṣu bandhanayogyāṃ | ||
- | mṛducarmamāṃsapeśīṣūtpalanāleṣu ca karṇasandhibandhayogyāṃ mṛduṣu | ||
- | māṃsakhaṇḍeṣv agnikṣārayogyāṃ udakapūṇaghaṭapārśvasrotasyalābūmukhādiṣu ca | ||
- | netrapraṇidhānabastivraṇabastipīḍanayogyām iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvidhi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramuhyati karmasu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrakṣārāgnikarmasu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogyāṃ samācaret || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭakarmaṇā kṛtayogyena śāstraṃ nigadatā rājānujñātena nīcanakharomṇā | ||
- | ṣucinā śuklavastraparihitena chatravatā daṇḍahastena | ||
- | sopānatkenānuddhataveśena sumanasā kalyāṇābhivyāhāreṇākuhakena bandhubhūtena | ||
- | bhūtānāṃ susahāyavatā vaidyena niśikhā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtanimittaśakunamaṅgalānulomyenāturagṛhamabhigamya upaviśya | ||
- | āturamabhipaśyet spṛśet pṛcchec ca tribhir etair vijñānopāyai rogāḥ prāyaśo | ||
- | veditavyā ityeke tat tu na samyak ṣaḍvidho hi rogāṇāṃ vijñānopāyaḥ tadyathā | ||
- | pañcabhiḥ śrotrādibhiḥ praśnena ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogeṣu vraṇāsrāvanijñānīyādiṣu vakṣyante tatra saphenaṃ raktamīrayannanilaḥ | ||
- | saśabdo nirgacchati ityevamādayaḥ sparśanendriyavijñeyāḥ | ||
- | śītoṣṇaślakṣṇakarkaśamṛdukaṭhinatvād ayaḥ sparśaviśeṣā jvaraśophādeṣu | ||
- | cakṣurindriyavijñeyāḥ śarīropacayāpacayāyurlakṣaṇabalavarṇavikārādayaḥ | ||
- | rasanendriyavijñeyāḥ pramehādiṣu rasaviśeṣāḥ ghrāṇendriyavijñeyā | ||
- | ariṣṭaliṅgādiṣu vraṇānāmavraṇānāṃ ca gandhaviśeṣāḥ praśnena ca | ||
- | vijānīyāddeśaṃ kālaṃ jātiṃ sātmyamātaṅkasamutpattiṃ vedanāsamucchrāyaṃ | ||
- | balamantaragniṃ vātamūtrapurīṣāṇāṃ pravṛttyapravṛttī kālaprakarṣādīṃś ca | ||
- | viśeṣān | ātmasadṛśeṣu vijñānābhyupāyeṣu tatsthānīyair jānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durākhyātāstathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cikitsakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parisaṃvatsarotthitāṃś ca vikārān prāyaśo varjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāyeṇaiṣāṃ duścikitsyatamā bhavanti | tad yathā | ||
- | śrotriyanṛpatistrībālavṛddhabhīrurājasevakakitavadrubalavaidyavidagdhavyādhigopakadaridrakṛpaṇakrodhanānāmanātmavatāmanāthānāṃ | ||
- | ca evaṃ nirūpya cikitsāṃ kurvan dharmārthakāmayaśāṃsi prāpnoti || </l> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parihāsaṃ ca varjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyad bhiṣagvaraiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | daśamo ' | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānatamaḥ chedyabhedyalekhyakaraṇāttridoṣaghnavādviśeṣakriyāvacāraṇācca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklatvāt saumyaḥ tasya saumyasyāpi sato dahanapacanadāraṇādiśaktiraviruddhā | ||
- | sa khalvāgneyauṣadhiguṇabhūyiṣṭhatvāt kaṭuka uṣṇastīkṣṇaḥ pa(ā.pā)cano | ||
- | vilayanaḥ śodhano ropaṇaḥ śoṣaṇaḥ stambhano lekhanaḥ | ||
- | kṛmyāmakaphakuṣṭhaviṣamedasām upahantā puṃstvasya cātisevitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhakiṭibhadadrumaṇḍalakilāsabhagandarārbudārśoduṣṭavraṇanāḍīcarmakīlatilakālakanyacchavyaṅgamaśakabāhyavidradhikṛmiviṣādiṣūpadiśyate | ||
- | saptasu ca mukharogeṣūpajihvādhijihvopakuśadantavaidarbheṣu tisṛṣu ca | ||
- | rohiṇīṣu eteṣvevānuśastrapraṇidhānamuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garagulmodarāgnisaṅgājīrṇārocakānāhaśarkarāśmaryābhyantaravidradhikṛmiviṣārśaḥsūpayujyate | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapitta(ā.tti)jvaritapittaprakṛtibālavṛddhadurbalabhramamadamūrcchātimiraparītebhyo | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parisrāvayet tasya vistaro ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdurmadhyastīkṣṇaś ca | taṃ cikīrṣuḥ śaradi girisānujaṃ śucirupoṣya | ||
- | praśaste 'hani praśastadeśajātamanupahataṃ madhyamavayasaṃ | ||
- | mahāntamasitamuṣkakamadhivāsyāparedyuḥ pāṭayitvā svaṇḍaśaḥ prakalpyāvapāṭya | ||
- | nirvāte deśe nicitiṃ kṛtvā sudhāśarkarāś ca prakṣipya nilanālair ādīpayet | | ||
- | athopaśānte 'gnau tadbhasma pṛthaggṛhṇīyādbhasmaśarkarāś ca | athānenaiva | ||
- | vidhānena | ||
- | kuṭajapalāśāśvakarṇapāribhadrakabibhītakāragvadhatilvakārkasnuhyapāmārgapāṭalānaktamālavṛṣakadalīcitrakapūtīkendravṛkṣāsphotāśvamārakasaptacchadāgnimanthaguñjāś | ||
- | catasraś ca kośātakīḥ samūlaphalapatraśākhā dahet | tataḥ | ||
- | kṣāradroṇamudakadroṇaiḥ ṣaḍbhirāloḍya mūtrair vā yathoktair ekaviṃśatikṛtvaḥ | ||
- | parisrāvya mahati kaṭāhe śanair darvyāvaghaṭṭayan vipacet | sa yadā | ||
- | bhavatyaccho raktastīkṣṇaḥ picchilaś ca tamādāya mahati vastre | ||
- | parisrāvyetaraṃ vibhajya punaragnāvidhiśrayet | tata eva cakṣārodakāt | ||
- | kuḍavamadhyardhaṃ vā' | ||
- | kaṭaśarkarābhasmaśarkarākṣīrapākaśaṅkhanābhīragnivarṇāḥ kṛtvā+āyase pātre | ||
- | tasminneva kṣārodake niṣicya piṣṭvā tenaiva dvidroṇe ' | ||
- | śaṅkhānābhyādīnāṃ pramāṇaṃ prativāpya satatamaprmattaś cainamavaghaṭṭayan | ||
- | vipacet | sa yathā nātisāndro nātidravaś ca bhavati tathā prayateta | | ||
- | athainamāgatapākamavatāryānuguptamāyase kumbhe saṃvṛtamukhe nidadhyādeṣa | ||
- | madhyamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvyūhimo sṛduḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantīdravantīcitrakalāṅgalakīpūtikapravālatālapatrīviḍasuvarcikākanakakṣīrīhiṅguvacātiviṣāḥ | ||
- | samāḥ ślakṣṇacūrṇāḥ śuktipramāṇāḥ pratīvāpaḥ | sa eva sapratīvāpaḥ pakvaḥ | ||
- | pākyastīkṣṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārodakamāvapedbalakaraṇārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślakṣṇo 'tha picchilaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hy aṣṭaguṇaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atimārdavaśvaityauṣṇyataikṣṇyapaicchilyasarpitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣa ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upaveśya nivātātape deśe ' | ||
- | vidhānenopasaṃbhṛtasaṃbhāraṃ tato 'sya tamavakāśaṃ nirīkṣyāvaghṛṣyāvalikhya | ||
- | pracchayitvā śalākayā kṣāraṃ pratisārayet dattvā vākśatamātramupekṣeta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dagdhalakṣaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpirmadhukasaṃyutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāradagdhaṃ ca śīryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samagramavacārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tenainamanulepayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaropaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇena ca yojitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāraḥ praśāmyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | procyamānaṃ nibodha me || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satīkṣṇalavaṇo rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇabhāvaṃ vimuñcati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahniradbhir ivāplutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāghavamanāsrāvaś ca || hīnadagdhe todakaṇḍujāḍyāni vyādhivṛddhiś ca || | ||
- | atidagdhe dāhapākarāgasrāvāṅgamardaklamapipāsāmūrcchāḥ syur maraṇaṃ vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathādoṣaṃ yathāvyādhi copakramet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durbalabālasthavirabhīrusarvāṅgaśūnodariraktapittigarbhiṇyṛtumatīpravṛddhajvaripramehirūkṣakṣatakṣīṇatṛṣṇāmūrcchopadrutaklībāpavṛttodvṛttaphalayonayaḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmasirāsnāyusandhitaruṇāsthisevanīdhamanīgalanābhinakhāntaḥśephaḥsrotaḥsvalpamāṃseṣu | ||
- | ca pradeśeṣv akṣṇoś ca na dadyādanyatra vartmarogāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūnagātramasthiśūlinamannadveṣiṇaṃ hṛdayasandhipīḍopadrutaṃ ca kṣāro na | ||
- | sādhayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāro bhavatyalpamatiprayuktaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogānnihanyādacireṇa ghorān || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyātaḥ taddagdhānāṃ rogāṇāmapunarbhāvādbheṣajaśastrakṣārair asādhyānāṃ | ||
- | satsādhyatvāc ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalyajāśakṛdgodantaśaraśalākājāmbavauṣṭhetaralauhāḥ kṣaudraguḍasnehāś ca | ||
- | | tatra pippalyajāśakṛdgodantaśaraśalākāstvaggatānāṃ jāmbavauṣṭhetaralauhā | ||
- | māṃsagatānāṃ kṣaudraguḍasnehāḥ sirāsnāyusandhyasthigatānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyatra śaradgrīṣmābhyāṃ tatrāpyātyayike ' | ||
- | tatpratyanīkaṃ vidhiṃ kṛtvā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktavataḥ (? karma kurvīta) aśmarībhagandarārśomukharogeṣv abhuktavataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagdagdhaṃ māṃsadagdhaṃ ca iha tu sirāsnāyusandhyasthiṣv api va pratiṣiddho | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaksaṃkocaś ca tvagdagdhe kapotavarṇatā' | ||
- | śuṣkasaṃkucitavraṇatā ca māṃsadagdhe kṛṣṇonnatavraṇatā srāvasannirodhaś ca | ||
- | sirāsnāyudagdhe rūkṣāruṇatā karkaśasthiravraṇatā ca sandhyasthidagdhe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhrūlalāṭaśaṅkhapradeśeṣu dahet vartmarogeṣvārdrālaktakapraticchannāṃ dṛṣṭiṃ | ||
- | kṛvā vartmaromakūpān (? dahet ) || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaṅnāṃsasirāsnāyusandhyasthisthite ' | ||
- | vāyāvucchritakaṭhinasupramāṃse vraṇe granthyarśo | ||
- | ' | ||
- | nāḍīśoṇitātipravṛttiṣu cāgnikarma kuryāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valaya-bindu-vilekhā-pratisāraṇānīti dahanaviśeṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaṅgarasya marmāṇi balābalaṃ ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyak tato vyavasyed bhiṣagagnikarma || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhusarpirbhyāmabhyaṅgaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaprakṛtimantaḥśoṇitaṃ bhinnakoṣṭhamanuddhṛtaśalyaṃ durbalaṃ bālaṃ | ||
- | vṛddhaṃ bhīrumanekavraṇapīḍitamasvedyāṃś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ | tatra snigdhaṃ rūkṣaṃ va+āśritya dravyamagnirdahati agnisaṃtapto | ||
- | hi snehaḥ sūkṣmasirānusāritvāt tvagādīnanupraviśyāśu dahati tasmāt | ||
- | snehadagdhe ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagdagdhamatidagdhaṃ ceti caturvidhamagnidagdham | tatra yadvivarṇaṃ | ||
- | pluṣyate ' | ||
- | coṣadāharāgapākavedanāś cirāccopaśāmyanti taddrudagdhaṃ | ||
- | samyagdgdhamanavagāḍhaṃ tālaphalavarṇaṃ susaṃsthitaṃ pūrvalakṣaṇayuktaṃ ca | ||
- | atidagdhe māṃsāvalambanaṃ gātraviśleṣaḥ | ||
- | sirāsnāyusandhyasthivyāpādanamatimātraṃ jvaradāhapipāsāmūrcchāś copadravā | ||
- | bhavanti vraṇaś cāsya cireṇa rohati rūḍhaś ca vivarṇo bhavati | | ||
- | tadetaccaturvidhamagnidagdhalakṣaṇamātmakarmaprasādhakaṃ(ā.naṃ)bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jantoḥ prakupyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamasyābhyudīryate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyatas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vidahyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvarastṛṣṇā ca vardhate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpravakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryamuṣṇaṃ tathauṣadham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavati śoṇitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | skandayatyatiśoṇitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaṃ kathaṃcana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryād bhiṣak punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītānevāsya kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tugākṣīrīplakṣacandanagairikaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ālepaṃ kārayed bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭair māṃsaiḥ pralepayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | santatoṣmāṇamācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsānyuddhṛtya śītalām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cācchālitaṇḍulakaṇḍanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtamiśraiḥ pralepayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chādayed athavaudakaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣak pittavisarpavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rodhraṃ sarjarasaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭvā sarpir vipācayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇam uttamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇāvacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhūmopahatalakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cātyarthamatyādhamati kāsate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caivopajāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghreyamanyanna vetti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śrutiś cāsyopahanyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca mūrcchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cikitsitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā śarkarāmbu vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanāya pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāddhūmagandhaś ca naśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sadanakṣavathujvarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhamūrcchātṛḍādhmānaśvāsakāsāś ca dāruṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭukaiḥ kavalagrahaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāsya prasīdati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyādyogena śāstravit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirogrīvaṃ ca dehinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāsya kalpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryo vidhiḥ sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhamuṣṇaṃ ca śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhirnāsti kathaṃcan | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratikārayet || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | dvādaśo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāsaṃkhyaṃ śṛṅgajalaukolābubhir avasecayet (snigdhaśītarūkṣatvāt ) | ||
- | sarvāṇi sarvair vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṅgaṃ prakīrtitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vārisaṃbhavā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parikīrtitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tanu< | ||
- | sāntardīpayā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jalam āsām oka iti jalaukasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāvatya eva nirviṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | alagardā indrāyudhā sāmudrikā gocandanā ceti | tāsu añjanacūrṇavarṇā | ||
- | pṛthuśirāḥ kṛṣṇā varmimatsyavad āyatā chinnonnatakukṣiḥ karburā romaśā | ||
- | mahāpārśvā kṛṣṇamukhī alagardā indrāyudhavad ūrdhvarājibhiś citritā indrāyudhā | ||
- | īṣadasitapītikā vicitrapuṣpākṛticitrā sāmudrikāḥ govṛṣaṇavad adhobhāge | ||
- | dvidhābhūtākṛtir aṇumukhī gocandaneti | tābhir daṣṭe puruṣe daśe | ||
- | śvayathur atimātraṃ kaṇḍūrmūrcchā jvaro dāhaś chardir madaḥ sadanam iti | ||
- | liṅgāni bhavanti | tatra mahāgadaḥ pānālepananasyakarmādiṣūpayojyaḥ | | ||
- | indrāyudhādaṣṭam asādhyam | ity etāḥ saviṣāḥ sacikitsitā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkumukhī mūṣikā puṇḍarīkamukhī sāvarikā ceti | tatra | ||
- | manaḥśilārañjitābhyāmiva pārśvābhyāṃ pṛṭṣhe snigdhamudgavarṇā kapilā | ||
- | yakṛdvarṇā śīghrapāyinī dirghatīkṣṇamukhī śaṅkumukhī | ||
- | mūṣikākṛtivarṇā' | ||
- | puṇḍarīkamukhī snigdhā padmapatravarṇā' | ||
- | paśvarthe ityetā aviṣā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣetrāṇi teṣu mahāśarīrā balavatyaḥ śīghrapāyinyo mahāśanā nirviṣāś ca | ||
- | viśeṣeṇa bhvanti | tatra saviṣamatsyakīṭadarduramūtrapurīṣakothajātāḥ | ||
- | kaluṣeṣv ambhaḥsu ca sabiṣāḥ | ||
- | padmotpalanalinakumudasaugandhikakuvalayapuṇḍarīkaśaivalakothajātā vimaleṣv | ||
- | ambhaḥsu ca nirviṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | salilāḍhyasugandhiṣu | | ||
- | < | ||
- | na ca saṃkīrṇacāriṇyo na ca paṅkeśayāḥ sukhāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā prayogair gṛhṇīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarastaḍāgodakapaṅkam āvāpya nidadhyāt bhakṣyārthe cāsām upaharec chaivalaṃ | ||
- | vallūram audakāṃś ca kandāṃś cūrṇīkṛtya śayyārthaṃ tṛṇam audakāni ca patrāṇi | ||
- | tryahāt tryahāc cābhyo 'nyaj jalaṃ bhakṣyaṃ ca dadyāt saptarātrāt saptarātrāc ca | ||
- | ghaṭam anyaṃ saṃkrāmayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandaviceṣṭitāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upaveśya saṃveśya vā virūkṣya cāsya tam avakāśaṃ mṛdgomayacūrṇair yady arujaḥ | ||
- | syāt | gṛhītāś ca tāḥ sarṣaparajanīkalkodakapradigdhagātrīḥ | ||
- | salilasarakamadhye muhūrtasthitā vigataklamā jñātvā tābhī rogaṃ grāhayet | | ||
- | ślakṣṇaśuklārdrapicuprotāvacchannāṃ kṛtvā mukham apāvṛṇuyāt agṛhṇantyai | ||
- | kṣīrabinduṃ śoṇitabinduṃ vā dadyāc chastrapadāni vā kurvīta yady evam api na | ||
- | gṛhṇīyāt tadā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | cārdravastrāvac channāṃ dhārayet secayec ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jānīyāc chuddham iyam ādatta iti śuddham ādadānām apanayet atha śoṇitagandhena na | ||
- | muñcen mukham asyāḥ saindhavacūrṇenāvakiret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulakaṇḍanapradigdhagātrīṃ tailalavaṇābhyaktamukhīṃ | ||
- | vāmahastāṅguṣṭhāṅgulībhyāṃ gṛhītapucchāṃ dakṣiṇahastāṅguṣṭhāṅgulibhyāṃ | ||
- | śanaiḥ śanair anulomamanumārjayed āmukhāt vāmayet tāvadyāvat | ||
- | samyagv āntaliṅgānīti | samyag vāntā salilasarakanyastā bhoktukāmā satī caret | ||
- | | yā sīdatī na ceṣṭate sā durvāntā tāṃ punaḥ samyagvāmayet | durvāntāyā | ||
- | vyādhirasādhya indramado (ā.raktamado) nāma bhavati | atha suvāntāṃ pūrvavat | ||
- | sannidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śatadhautaghṛtābhyaṅgas tat picudhāraṇaṃ vā jalaukovraṇān madhunā' | ||
- | śitābhir adbhiś ca pariṣecayed badhnīta vā kaṣāyamadhurasnigdhaśītaiś ca | ||
- | pradehaiḥ pradihyādit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāvacāraṇam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | trayodaśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaḍrasasya dvividhavīryasyāṣṭavidhāvīryasya vā' | ||
- | samyakpariṇatasya yastejobhūtaḥ sāraḥ paramasūkṣmaḥ sa rasa ity ucyate tasya | ||
- | ca hṛdayaṃ sthānaṃ sa hṛdayāccaturviṃśtiṃdhamanīranupraviśyor dhvagā daśa | ||
- | daśa cādhogāminyaś catasraś ca tiryaggāḥ kṛtsnaṃ śarīramaharahastarpayati | ||
- | vardhayati dhārayati yāpayati cādṛṣṭahetukena karmaṇā | tasya | ||
- | śarīramanusarato ' | ||
- | sarvaśarīrāvayavadoṣadhātumalāśayānusāriṇi rase jijñāsā kimayaṃ | ||
- | saumyastaijasa iti | atrocyate sa khalu dravānusārī | ||
- | snehanajīvanatarpaṇadhāraṇādibhir viśeṣaiḥ saumya ityavagamyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāpya rāgam upaiti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīrasthena dehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktamityabhidhīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajaḥsaṃjñaṃ pravartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcāśataḥ kṣayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | agnīṣomīyatvād garbhasya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvaraktamāhurācāryāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghutā tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cātra śoṇite || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsānmedaḥ prajāyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | majjñaḥ śukraṃ tu jāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātūnāmannapānarasaḥ prīṇayitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣetprayatnaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matimānācārāccāpyatandritaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aharahargacchatītyato rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcadaśa ca kalā ekaikasmin dhātāvavatiṣṭhate evaṃ māsena rasaḥ | ||
- | śukrībhavati strīṇāṃ cārtavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asmin samuccaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svatantraparatantrayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇānudhāvatyevaṃ śarīraṃ kevalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabalaguṇotkarṣādvirecanavadupayuktāḥ śukraṃ virecayanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyamihāstīti vaktumatho naivā(ā.naiva cā)stīti athavā' | ||
- | bhāvānāmabhivyaktir iti kṛ(ā.jñā)tvā kevalaṃ saukṣmyānnābhivyajyate sa eva | ||
- | puṣpe vivṛtapatrakeśare kālāntareṇābhivyaktiṃ gacchati evaṃ bālānāmapi | ||
- | vayaḥpariṇāmācchukraprādurbhāvo bhavati romarājyādayaś ca viśeṣā nārīṇām | | ||
- | (? rajasi copacīyamāne śanaiḥ śanaiḥ stanagarbhāśayayonyabhivṛddhirbhavati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jarā)paripakvaśarīratvād aprīṇano bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ucyante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmāt tad adhikṛtya vakṣyāmaḥ | tatra phanilamaruṇaṃ kṛṣṇaṃ parūṣaṃ tanu | ||
- | śīghragamaskandi ca vātena duṣṭaṃ nīlaṃ pītaṃ haritaṃ śyāvaṃ visramaniṣṭaṃ | ||
- | pipīlikāmakṣikāṇāmaskandi ca pittaduṣṭaṃ gairikodakapratīkāśaṃ snigdhaṃ | ||
- | śītalaṃ bahalaṃ picchilaṃ cirasrāvi māṃsapeśīprabhaṃ ca śleṣmaduṣṭaṃ | ||
- | sarvalakṣaṇasaṃyuktaṃ kāñjikābhaṃ viśeṣato durgandhi ca sannipātaduṣṭaṃ (? | ||
- | pittavadraktenātikṛṣṇaṃ ca) dvidoṣaliṅgaṃ saṃsṛṣṭaṃ | (? jīvaśoṇitamanyatra | ||
- | vakṣyāmaḥ )// </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | indragopakapratīkāśamasaṃhatamavivarṇaṃ ca prakṛtisthaṃ jānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīṇasya cāmlabhojananimittaḥ pāṇdurogyarśasodariśoṣigarbhiṇīnāṃ ca | ||
- | śvayathavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracchānaṃ sirāvyadhanaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samamanavagāḍhamanuttānamāśu ca śastraṃ pātayenmarmasirāsnāyusandhīnāṃ | ||
- | cānupaghāti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītavātayor asvinne bhuktamātre skandatvāc choṇitaṃ na sravatyalpaṃ vā | ||
- | sravati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaviṇmūtrasaṃginām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsṛk pravartate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūśopharāgadāhapākavedanā janayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasrāvitamatipravartate tad atipravṛttaṃ śiro | ||
- | ' | ||
- | pakṣāghātamekāṅgavikāraṃ tṛṣṇādāhau hikkāṃ kāsaṃ śvāsaṃ pāṇḍurogaṃ maraṇaṃ | ||
- | cāpādayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsvinne nātitāpite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mokṣayed bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svayamevāvatiṣṭhate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagvisrāvitaṃ ca tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedanāśāntirvyādhervegaparikṣayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manasas tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogāḥ śoṇitajāś ca ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti kadācana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | elāśītaśivakuṣṭhatagarapāṭhābhadradāruviḍaṅgacitrakatrikaṭukāgāradhūmaharidrārkāṅkuranaktamālaphalair | ||
- | yathālābhaṃ tribhiś caturbhiḥ samastair vā cūrṇīkṛtair lavanātailapragāḍhair | ||
- | vraṇamukhamavagharṣayed evaṃ samyak pravartate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rodhramadhukapriyaṅgupattaṅgagairikasarjarasarasāñjanaśālmalīpuṣpaśaṅkhaśuktimāṣayavagodhūmacūrṇaiḥ | ||
- | śanaiḥ śanair vraṇamukhamavacūrṇyāṅgulyagreṇāvapīḍayet | ||
- | sālasarjārjūnārimedameṣaśṛnṅgadhavadhanvantvagbhir vā cūrṇitābhiḥ kṣaumeṇa | ||
- | vā dhmāpitena samudraphenalākṣācūrṇair vā yathoktair vraṇabandhanadravyair | ||
- | gāḍhaṃ badhnīyāt śītāccchādanabhojanāgāraiḥ śītaiḥ pariṣekapradehaiś | ||
- | copācaret kṣārenāgninā vā dahedyathoktaṃ vyadhanādanantaraṃ vā | ||
- | tāmevātipravṛttāṃ sirāṃ vidhyet kākolyādikvāthaṃ vā śarkarāmadhumadhuraṃ | ||
- | pāyayet eṇahariṇorabhraśaśamahiṣavarāhāṇāṃ vā rudhiraṃ kṣirayūṣarasaiḥ | ||
- | susnigdhaiś cāśnīyāt upadravāṃś ca yathāsvam upacaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃjāyate ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmāt prayatnaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaiḥ śoṇitavardhanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojanaiḥ samupācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rudhirasya nivāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanaṃ dahanaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṃ skandayate himam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃkocayet sirāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanaiḥ samupācaret | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayateta yathāvidhi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parama iṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhirativartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryād atikramam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rudhireṇaiva dhāryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṃ jīva iti sthitiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakupite 'nile | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pariṣecayet ||</ | ||
- | <p ana=" | ||
- | caturdaśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadhātumalakṣayavṛddhivijñānīyam adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eteṣāṃ lakṣaṇamucyamānam upadhāraya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praspandanodvahanapūranāvivekadhāraṇalakṣaṇo vāyuḥ pañcadhā pravibhaktaḥ | ||
- | śarīraṃ dhārayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgapaktyojastejomedhoṣmakṛtpittaṃ pañcadhā pravibhaktamagnikarmaṇā' | ||
- | karoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhisaṃśleṣaṇasnehanaropaṇapūraṇabalasthairyakṛcchleṣmā pañcadhā | ||
- | pravibhakta udakakarmaṇā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karoti raktaṃ varṇaprasādaṃ māṃsapuṣṭiṃ jīvayati ca māṃsaṃ śarīrapuṣṭiṃ | ||
- | medasaś ca medaḥ snehasvedau dṛḍhatvaṃ puṣṭim asthnāṃ ca asthīni | ||
- | dehadhāraṇaṃ majjñaḥ puṣṭiṃ ca majjā prītiṃ snehaṃ balaṃ śukrapuṣṭiṃ pūraṇam | ||
- | asthnāṃ ca karoti śukraṃ dhairyaṃ cyavanaṃ prītiṃ dehabalaṃ harṣaṃ bījārthaṃ | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca bastipūraṇavikledakṛn mūtraṃ svedaḥ kledatvaksaukumāryakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garbho garbhalakṣaṇaṃ stanyaṃ stanayor āpīnatvajananaṃ jīvanaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ tatra vātakṣaye mandaceṣṭatā' | ||
- | pittakṣaye mandoṣmāgnitā niṣprabhatvaṃ(ā.tā) ca śleṣmakṣaye rūkṣatā' | ||
- | āmāśayetaraśleṣmāśayaśūnyatā sandhiśaithilyaṃ tṛṣṇā daurbalyaṃ prajāgaraṇaṃ | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratīkāraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | sirāśaithilyaṃ ca māṃsakṣaye sphiggaṇḍauṣṭhopasthoruvakṣaḥ< | ||
- | > </ | ||
- | dhamanīśaithilyaṃ ca medaḥkṣaye plīhābhivṛddhiḥ sandhiśūnyatā raukṣyaṃ | ||
- | meduramāṃsaprārthanā ca asthikṣaye ' | ||
- | majjakṣaye ' | ||
- | meḍhravṛṣaṇavedanā' | ||
- | cālparaktaśukradarśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svayonivardhanadravyopayogaḥ pratīkāraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saśabdasya ca vāyor ūrdhvagamanaṃ kukṣau saṃcaraṇaṃ ca mūtrakṣaye bastitodo | ||
- | ' | ||
- | stabdharomakūpatā tvakśoṣaḥ sparśavaiguṇyaṃ svedanāśaś ca tatrābhyaṅgaḥ | ||
- | svedopayogaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathocitakālādarśanamalpatā vā yonivedanā ca tatra saṃśodhanamāgneyānāṃ ca | ||
- | dravyāṇāṃ vidhivadupayogaḥ | stanyakṣaye stnayor mlānatā stanyāsaṃbhavo | ||
- | ' | ||
- | garbhāspandanamanunnatakukṣitā ca tatra prāptabastikālāyāḥ kṣīrabastiprayogo | ||
- | medhyānnopayogaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadhātumalānāṃ lakṣaṇaṃ vakṣyāmaḥ | vṛddhiḥ punar eṣāṃ | ||
- | svayonivardhanātyupasevanād bhavati | tatra vātavṛddhau vākpāruṣyaṃ kārśyaṃ | ||
- | kārṣṇyaṃ gātrasphuraṇam uṣṇakāmitā nidrānāśo ' | ||
- | pittavṛddhau pītāvabhāsatā saṃtāpaḥ śītakāmitvam alpanidratā mūrcchā | ||
- | balahānir indriyadaurbalyaṃ pītaviṇmūtranetratvaṃ ca śleṣmavṛddhau śauklyaṃ | ||
- | śaityaṃ sthairyaṃ gauravam avasādas tandrā nidrā sandhyasthiviśleṣaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasekaṃ cāpādayati raktaṃ raktāṅgākṣitāṃ sirāpūrṇatvaṃ ca māṃsaṃ | ||
- | sphiggaṇḍauṣṭhopasthorubāhujaṅghāsu vṛddhiṃ gurugātratāṃ ca medaḥ | ||
- | snigdhāṅgatāmudarapārśvavṛddhiṃ kāsaśvāsādīn daurgandhyaṃ ca | ||
- | asthyadhyasthīnyadhidantāṃś ca majjā sarvāṅganetragauravaṃ ca śukraṃ | ||
- | śukrāśmarīmatiprādurbhāvaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtraṃ mūtravṛddhiṃ muhurmuhuḥ pravṛttiṃ bastitodamādhmānaṃ ca svedastvaco | ||
- | daugandhyaṃ kaṇḍūṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daurgandhyaṃ ca stanyaṃ stanayor āpīnatvaṃ muhur muhuḥ pravṛttiṃ todaṃ ca | ||
- | garbho jaṭharābhivṛddhiṃ svedaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣapaṇaṃ ca kṣayād aviruddhaiḥ kriyāviśeṣaiḥ prakurvīt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vardhayed dhi paraṃ param | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hrāsanaṃ hitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāta ūrdhvam upadekṣyāmaḥ | tatra rasādīnāṃ śukrāntānāṃ dhātūnāṃ yatparaṃ | ||
- | tejastat khalvojastad eva balam ity ucyate svaśāstrasiddhāntāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvaceṣṭāsvapratighātaḥ svaravarṇaprasādo bāhyānām ābhyantarāṇāṃ ca | ||
- | karaṇānām ātmakāryapratipattir bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklaṃ śītaṃ sthiraṃ saram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇāyatanamutttamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavati dehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīrāṇi śarīriṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyānāc chramāt kṣudhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātugrahaṇaniḥsṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | visraṃsayate dehinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti liṅgāni vyāpannasya bhavanti sandhiviśleṣo gātrāṇāṃ sadanaṃ doṣacyavanaṃ | ||
- | kriyā' | ||
- | varṇabhedo glānistandrā nidrā ca vyāpanne mūrcchā māṃsakṣayo mohaḥ pralāpo | ||
- | maraṇam iti ca kṣaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpadvisraṃsanakṣayāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣavisraṃsanaṃ śramaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavisraṃsalakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | glānirvarṇasya bhedanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavyāpadi lakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pralāpo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca balakṣaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāviśeṣair aviruddhair balamāpyāyayet itaraṃ tu mūḍhasaṃjñaṃ varjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balakṣīṇi' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yattadannapānaṃ prakāṅkṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prārthayate naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ kṣayamapohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karma ca nāśayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyaś cikitsitum || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca | tatra śleṣmalāhārasevino ' | ||
- | cāma evānnaraso madhurataraś ca śarīramanukrāmannatisnehānmedo janayati | ||
- | tadatisthaulyamāpādayati tamatisthūlaṃ | ||
- | kṣudraśvāsapipāsākṣutsvapnasvedagātradaurgandhyakrathanagātrasādagadgadatvāni | ||
- | kṣipramevāviśanti saukumāryānmedasaḥ sarvakriyāsvasamarthaḥ | ||
- | kaphamedoniruddhamārgartvāccālpavyavāyo bhavati āvṛtamārgatvād eva śeṣā | ||
- | dhātavo nāpyāyante ' | ||
- | pramehapīḍakājvarabhagandaravidradhivātavikārāṇāmanyataṃ prāpya pañcatvam | ||
- | upayāti sarva eva cāsya rogā balavanto bhavantyāvṛtamārgatvāt srotasāṃ atas | ||
- | tasyotpattihetuṃ pariharet | utpanne tu | ||
- | śilājatuguggulugomūtratriphalāloharajorasāñjanamadhuyavamudgakoradūṣakaśyāmākoddālakādīnāṃ | ||
- | virūkṣaṇacchedanīyānāṃ dravyāṇaṃ vidhivadupayogo vyāyāmo | ||
- | lekhanabastyupayogaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | upaśoṣito rasadhātuḥ śarīram ananukrāman nalpatvān na prīṇāti tasmād | ||
- | atikārśyaṃ bhavati so ' | ||
- | asahiṣṇur vātarogaprāyo ' | ||
- | śvāsakāsaśoṣaplīhodarāgnisādagulmaraktapittānām anyatamam āsādya maraṇam | ||
- | upayāti sarva eva cāsya rogā balavanto bhavanty alpaprāṇatvāt atas | ||
- | tasyotpattihetuṃ pariharet | utpanne tu | ||
- | payasyāśvagandhāvidārigandhāśatāvarībalātibalānāgabalānāṃ madhurāṇām anyāsaṃ | ||
- | cauṣadhīnām upayogaḥ kṣīradadhighṛtamāṃsaśāliṣaṣṭikayavagodhūmānāṃ ca | ||
- | divāsvapnabrahmacaryāvyāyāmabṛhaṇabastyupayogaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āseveta tasyān narasaḥ śarīram anukrāman samān dhātūn upacinoti | ||
- | samadhātutvān madhyaśarīro bhavati sarvakriyāsu samarthaḥ | ||
- | kṣutpipāsāśītoṣṇavarṣātapasaho balavāṃś ca sa satatam anupālayitavya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlakṛśau narau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlāt tu pūjitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣapayaty ātmatejasā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ukhāgatam ivodakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asthāyitvāt tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na vidyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣagbhir avadhāryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktum anyena hetunā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anumānena lakṣayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puruṣaṃ kuśalo bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asvasthasya tu buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadhātumalān bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmyasya lakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samadhātumalakriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ity abhidhīyate ||</ | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | doṣadhātumalakṣayavṛddhivijñānīyo nāma pañcadaśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhyete | tau ṣaṣṭhe māsi saptame vā śuklapakṣe praśasteṣu | ||
- | tithikaraṇamuhūrtanakṣatreṣu kṛtamaṅgalasvastivācanaṃ dhātryaṅke | ||
- | kumāradharāṅke vā kumāram upaveśya bālakrīḍanakaiḥ pralobhyābhisāntvayan | ||
- | bhiṣag vāmahastenākṛṣya karṇaṃ daivakṛte chidra ādityakarāvabhāsite śanaiḥ | ||
- | śanair dakṣiṇahastena rju vidhyet pratanukaṃ sūcyā bahalam ārayā pūrvaṃ | ||
- | dakṣiṇaṃ kumārasya vāmaṃ kumāryāḥ tataḥ picuvartiṃ praveśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānyadeśaviddham iti jānīyāt nirupadravatayā taddeśaviddham iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāsu kālikāmarmarikālohitikāsūpadravā bhavanti | tatra kālikāyāṃ jvaro | ||
- | dāhaḥ śvayathur vedanā ca bhavati marmarikāyāṃ vedanā jvaro granthayaś ca | ||
- | lohitikāyāṃ manyāstambhāpatānakaśirograhakarṇaśūlāni bhavanti | teṣu | ||
- | yathāsvaṃ pratikurvīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gāḍhataravartitvād doṣasamudāyād apraśastavyadhād vā yatra saṃrambho vedanā | ||
- | vā bhavati tatra vartim upahṛtyāśu madhukairaṇḍa< | ||
- | > </ | ||
- | madhughṛtapragāḍhair ālepayet tāvad yāvat surūḍha iti surūḍhaṃ cainaṃ punar | ||
- | vidhyet vidhānaṃ tu pūrvoktam eva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pariṣecayet tryahāt tryahāc ca vartiṃ sthūlatarāṃ dadyāt pariṣekaṃ ca tam | ||
- | eva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vardhanārthaṃ laghuvardhanakaṃ kuryāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu dvidhā nṛṇām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcadaśakarṇabandhākṛtayaḥ | tad yathā nemisandhānaka utpalabhedyako | ||
- | vallūraka āsaṅgimo gaṇḍakarṇa āhāryo nirvedhimo vyāyojimaḥ kapāṭasandhiko | ||
- | ' | ||
- | iti | teṣu pṛthulāyatasamobhayapālir nemisandhānakaḥ vṛttāyatasamobhayapālir | ||
- | utpalabhedyakaḥ hrasvavṛttasamobhayapālir vallūrakaḥ | ||
- | abhyantaradīrghaikapālir āsaṅgimaḥ bāhya< | ||
- | | apālir ubhayato' | ||
- | nirvedhimaḥ | sthūlāṇusamaviṣamapālir vyāyojimaḥ | abhyantaradīrghaikapālir | ||
- | itarālpapāliḥ | kapāṭasandhikaḥ bāhyadīrghaikapālir itarālpapālir | ||
- | ardhakapāṭasandhikaḥ | tatra daśaite karṇabandhavikalpāḥ sādhyāḥ teṣāṃ | ||
- | svanāmabhir evākṛtayaḥ prāyeṇa vyākhyātāḥ | saṃkṣiptādayaḥ pañcāsādhyāḥ | | ||
- | tatra śuṣkaśaṣkulir utsannapālir itarālpapāliḥ saṃkṣiptaḥ anadhiṣṭhānapāliḥ | ||
- | paryantayoḥ kṣīṇamāṃso hīnakarṇaḥ tanuviṣamālpapālir vallīkarṇaḥ | ||
- | grathitamāṃsastabdhasirāsaṃtatasūkṣmapālir yaṣṭikarṇaḥ | ||
- | nirmāṃsasaṃkṣiptāgrālpaśoṇitapāliḥ kākauṣṭhaka iti | baddheṣv api tu | ||
- | śopha< | ||
- | > </ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | n=" | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | cātra to śāstravit</ | ||
- | and were probably absent in the version of the | ||
- | < | ||
- | them in his commentary as being "read by some" in regard to the | ||
- | joins (< | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na bhaved iha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viddhvā vivardhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ābhyantaro bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāhyasandhir udāhṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthvī sthirā ca yā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chittvā copari sandhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sānubandhena jīvatā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirlikhya śāstravit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | agropaharaṇīyoktopasaṃbhṛtasaṃbhāraṃ viśeṣataś cātropaharet surāmaṇḍaṃ | ||
- | kṣīram udakaṃ dhānyāmlaṃ kapālacūrṇaṃ ceti | tato ' | ||
- | grathitakeśāntaṃ laghubhuktavantam āptaiḥ suparigṛhītaṃ ca kṛtvā bandham | ||
- | upadhārya chedyabhedyalekhyavyadhanair upapannair upapādya karṇaśoṇitam | ||
- | avekṣya duṣṭam aduṣṭaṃ veti tatra vātaduṣṭe dhānyāmloṣṇodakābhyāṃ pittaduṣṭe | ||
- | śītodakapayobhyāṃ śleṣmaduṣṭe surāmaṇḍoṣṇodakābhyāṃ prakṣālya karṇau punar | ||
- | avalikhyānunnatam ahīnam aviṣamaṃ ca karṇasandhiṃ sanniveśya sthitaraktaṃ | ||
- | sandadhyāt | tato madhughṛtenābhyajya picuprotayor anyatareṇāvaguṇṭhya | ||
- | sūtreṇānavagāḍhaman atiśithilaṃ ca baddhvā kapālacūrṇenāvakīryācārikam | ||
- | upadiśed dvivraṇīyoktena ca vidhānenopacaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trirātramavacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tryahādapanayet picum ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atipravṛttaraktaṃ kṣīṇaraktaṃ vā saṃdadhyāt | sa hi vātaduṣṭe rakte rūḍho | ||
- | 'pi paripuṭanavān pittaduṣṭe dāhapākarāgavedanāvān śleṣmaduṣṭe stabdhaḥ | ||
- | kaṇḍūmān atipravṛttarakte śyāvaśophavān kṣīṇo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trirātrāc ca picuṃ parivartayet | sa yadā surūḍho nirupadravaḥ savarṇo | ||
- | bhavati tadainaṃ śanaiś śanair abhivardhayet | ato ' | ||
- | saṃrambhadāhapākarāgavedanāvān punaś chidyate vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | abhyaṅgaḥ | tad yathā godhāpratudaviṣkirānūpaudakavasāmajjānau payaḥ sarpis | ||
- | tailaṃ gaurasarṣapajaṃ ca yathālābhaṃ | ||
- | saṃbhṛtyārkālarkabalātibalānantāpāmārgāśvagandhāvidārigandhākṣīraśuklājalaśūkamadhuravargapayasyāprativāpaṃ | ||
- | tailaṃ vā pācayitvā svanuguptaṃ nidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehenaitena yojayet | | ||
- | < | ||
- | ato ' | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | codvartanaṃ hitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pālivardhanam | | ||
- | < | ||
- | ye tu karṇā na vardhante svedasnehopapāditāḥ ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracchānam eva tu |</l> | ||
- | <l xml: | ||
- | vyāpadaḥ syus tato dhruvāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahasaivābhivardhayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samaḥ sthiraḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśalair iha | | ||
- | < | ||
- | yo yathā suviśiṣṭaḥ syāt taṃ tathā viniyojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmi suśruta | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurvanti vividhā rujaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāṃ cikitsitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāsvaṃ bhojanais tathā | | ||
- | < | ||
- | ya evaṃ vetti doṣāṇāṃ cikitsāṃ kartum arhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pālyām upadravān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jambulas tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṭalālakucatvacau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'tha tadvasām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ebhiś ca sādhitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailam ebhiś ca sādhitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailam ebhiś ca sādhitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukakṣīrakākolījīvakādyair vipācitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avasicyāvamanthake | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṇu kaṇḍūmataḥ kriyām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | etair ālepanaṃ dadyāt tailam ebhiś ca sādhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srāvayed avapāṭya tu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cūrṇair lodhrasya jambule | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukaṃ madhunā saha | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭais taiś ca ghṛtānvitaiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | tat sādhubandhair bhiṣag apramattaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | tad ardhaśeṣaṃ tu punar nikṛntet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsāsandhānavad vidhim | | ||
- | < | ||
- | ya evam eva jānīyāt sa rājñaḥ kartum arhati || </l> | ||
- | |||
- | <trailer xml: | ||
- | karṇavyadhabandhavidhirnāma ṣoḍaśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthividradhyalajīprabhṛtayaḥ prāyeṇa vyādhayo ' | ||
- | vilakṣaṇaḥ pṛthurgrathitaḥ samo viṣamo vā tvaṅnāṃsasthāyī doṣasaṃghātaḥ | ||
- | śarīraikadeśotthitaḥ śopha ity ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphaśoṇitasannipātāgantunimittaḥ | tasya doṣarūpavyañjanair | ||
- | lakṣaṇāni vyākhyāsyāmaḥ | tatra vātaśopho ' | ||
- | mṛduranavasthitāstodāyaś cātra vedanāviśeṣā bhavanti pittaśophaḥ pīto mṛduḥ | ||
- | sarakto vā śīghrānusāryoṣādayaś cātra vedanāviśeṣā bhavanti śleṣmaśophaḥ | ||
- | pāṇḍuḥ śuklo vā kaṭhinaḥ śitaḥ snigdho mandānusārī kaṇḍvādayaś cātra | ||
- | vedanāviśeṣā bhavanti sarvavarṇavedanaḥ sannipātajaḥ pittavacchoṇitajo | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāviśeṣair na saṃbhāvitaḥ praśamayituṃ kriyāviparyayādbahutvād vā doṣāṇāṃ | ||
- | tadā pākābhimukho bhavati | tasyāmsya pacyamānasya pakvasya ca | ||
- | lakṣaṇamucyamānam upadhāraya | tatra mandoṣmatā tvaksavarṇatā śītaśophatā | ||
- | sthairyaṃ mandavedanatā' | ||
- | nistudyate daśyata iva pipīlikābhis tābhiś ca saṃsarpyata iva chidyata iva | ||
- | śastreṇa bhidyata iva śaktibhis tāḍyata iva daṇḍena pīḍyata iva pāṇinā | ||
- | ghaṭyata iva cāṅgulyā dahyate pacyata iva cāgnikṣārābhyāṃ oṣacoṣaparīdāhāś | ||
- | ca bhavanti vṛś cikaviddha iva ca sthānāsanaśayaneṣu na śāntim upaiti | ||
- | ādhmātabastirivātataś ca śopho bhavati tvagvaivarṇyaṃ | ||
- | śophābhivṛddhirjvaradāhapipāsā bhaktāruciś ca pacyamānaliṅgaṃ vedanopaśāntiḥ | ||
- | pāṇḍutā' | ||
- | nimnadarśanamaṅgulyā' | ||
- | prapīḍayatyekamantamante vā' | ||
- | vyādherupadravaśāntirbhaktābhikāṅkṣā ca pakvaliṅgam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | abhighātajeṣu vā keṣucid asamastaṃ pakvalakṣaṇaṃ dṛṣṭvā pakvam apakvam iti | ||
- | manyamāno bhiṣaṅnoham upaiti | yatra hi tvaksavarṇatā śītaśophatā | ||
- | sthaulyamalparujatā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvaṃ ca yo bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śeṣāstaskaravṛttayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittādṛte nāsti kaphāc ca pūyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pacanti śophāṃstraya eva doṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtvā vaśe vātakaphau prasahya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mato ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsasirāsnāyvasthisandhivyāpādanam atimātraṃ śoṇitātipravṛttir | ||
- | vedanāprādurbhāvo ' | ||
- | sa yadā bhayamohābhyāṃ pakvam apy apakvam iti manyamānaś ciram upekṣate | ||
- | vyādhiṃ vaidyas tadā gambhīrānugato dvāram alabhamānaḥ pūyaḥ svam āśrayam | ||
- | avadā(ā.dī)ryotasaṅgaṃ mahāntam avakāśaṃ kṛtvā nāḍīṃ janayitvā kṛcchrasādhyo | ||
- | bhavaty asādhyo veti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca pakvam upekṣate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aniścitakāriṇau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojayed āturaṃ bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yo vedanāsahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mattaḥ śastraṃ na budhyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogeṣūkteṣu karmaṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāhyaprāṇaguṇānvitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāñcabhautikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samucchritaḥ pākam upaiti śophaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛcchritāṃ yāty avagāḍhadoṣaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyak prayukair yadi nopaśāmyet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sa piṇḍitaś copari connataḥ syāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnir vāte(ā.yvī)ritaḥ saṃdahati prasahya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hi māṃsaṃ sirāḥ snāyu ca khādatīha || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvitīyam avasecanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṭanakriyām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭhaṃ ropaṇam iṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saptamaṃ vaikṛtāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | saptadaśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvaśophānāṃ sāmānyaḥ pradhānatamaś ca taṃ ca pratirogaṃ vakṣyāmaḥ tato | ||
- | bandhaḥ pradhānaṃ tena śuddhirvraṇaropaṇamasthisaṃdhisthairyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratilome hi samyagauṣadhamavatiṣṭhate ' | ||
- | ca sirāmukhairvīryaṃ prāpnoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pīḍayitavyāt śuṣko hy apārthako rukkaraś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca | teṣām antaraṃ pralepaḥ śītas tanur aviśoṣī viśoṣī ca pradehas tūṣṇaḥ | ||
- | śīto vā bahalo 'bahur aviśoṣī ca madhaymo ' | ||
- | raktapittaprasādakṛd ālepaḥ pradeho vātaśleṣmapraśamanaḥ saṃdhānaḥ śodhano | ||
- | ropaṇaḥ śophavedanāpahaś ca tasyopayogaḥ kṣatākṣateṣu yas tu | ||
- | kṣateṣūpayujyate sa bhūyaḥ kalka iti saṃjñāṃ labhate niruddālepanasaṃjñaḥ | ||
- | tenāsrāvasannirodho mṛdutā pūtimāṃsāpakarṣaṇam anantardoṣatā vraṇaśuddhiś ca | ||
- | bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ālepanaṃ bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhakaṇḍūrujāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsaraktaprasādanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | todakaṇḍūvināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā nṛām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ālepanaṃ bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | catrubhāgaṃ tu vātike | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehamātrāṃ pradāpayet ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramāṇamārdramāhiṣacarmotsedham upadiśanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūc chaityapihitoṣmaṇastadanirgamādvikārapravṛtti(ā.ddhi)r iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamālepanaṃ divā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācidavacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghanatvājjanayet sa hi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāpayet punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'pi syād apārthakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upadekṣyāmaḥ tad yathā | ||
- | kṣaumakārpāsāvikadukūlakauśeyapatrorṇacīnapaṭṭacarmāntarvalkalālābūśakalalatāvidalarajjutūlaphalasantānikālauhānīti | ||
- | teṣaṃ vyādhiṃ kālaṃ cāvekṣyopayogaḥ prakaraṇataś caiṣām ādeśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośadāmasvastikānuvellitapra(ā.mu)tolīmaṇḍalasthagikāyamakakhaṭvācīnavibandhavitānagophaṇāḥ | ||
- | pañcāṅgī ceti caturdaśa bandhaviśeṣāḥ | teṣāṃ nāmabhir evākṛtayaḥ prāyeṇa | ||
- | vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidadhyāt dāmasaṃbādhe 'ṅge sandhikūrcakabhrūstanāntaratalakarṇeṣu svastikaṃ | ||
- | anuvellitaṃ tu śākhāsu grīvāmeḍhrayoḥ pratolīṃ vṛtte 'ṅge maṇḍalaṃ | ||
- | aṅguṣṭhāṅgulimeḍhrāgreṣu sthagikāṃ yamalavraṇayor yamakaṃ hanuśaṅkhagaṇḍeṣu | ||
- | khaṭvāṃ apāṅgayoś cīnaṃ pṛṣṭhodaroraḥsu vibandhaṃ mūrdhani vitānaṃ | ||
- | cibukanāsauṣṭhāṃsabastiṣu gophaṇāṃ jatruṇa ūrdhvaṃ pañcāṅgīm iti yo vā | ||
- | yasmin śarīrapradeśe suniviṣṭo bhavati taṃ tasmin vidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāmahastaparikṣepamṛjum anāviddham asaṃkucitaṃ mṛdu paṭṭaṃ niveśya badhnīyāt | ||
- | | na ca vraṇasyopari kuryād granthim ābādhakaraṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | durnyāsāhraṇavartmāvagharṣaṇam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhaviśeṣas trividho bhavati gāḍhaḥ samaḥ śithila iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | socchvāsaḥ śithilaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhaḥ prakīrtitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sphikkukṣikakṣāvaṅkṣaṇoruśiraḥsu gāḍhaḥ | ||
- | śākhāvadanakarṇakaṇṭhameḍhramuṣkapṛṣṭhapārśvodaroraḥsu samaḥ akṣṇoḥ sandhiṣu | ||
- | ca śithila ti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | badhnīyāt samasthāne śithilaṃ śithilasthāne naiva evaṃ śoṇitaduṣṭaṃ ca | ||
- | ślaiṣmikaṃ śithilasthāne samaṃ samasthāne gāḍhaṃ gāḍhasthāne gāḍhataraṃ evaṃ | ||
- | vātaduṣṭaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvirahno badhnīyāt raktopadrutamapyevaṃ ślaiṣmikaṃ hemantavasantayostryahāt | ||
- | vātopadrutamapyevam | evamabhyūhya bandhaviparyayaṃ ca kuryāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhe vikeśikauṣadhanair arthakyaṃ śophavedanāprādurbhāvaś ca | ||
- | gāḍhasamasthāneṣu śithilaṃ baddhe vikeśikauṣadhapatanaṃ | ||
- | paṭṭasaṃcārāhraṇavartmāvagharṣanam iti gāḍhaśithilasthāneṣu samaṃ baddhe ca | ||
- | guṇābhāva iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asṛkprasādo mārdavaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daṃśamaśakatṛṇakāṣṭhopalapāṃśuśītavātātapaprabhṛtibhir viśeṣair abhihanyate | ||
- | vraṇo vividhavedanopadrutaś ca duṣṭatām upaity ālepanādīni cāsya viśoṣam | ||
- | upayānti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśliṣṭam atipātitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhena rohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gacchati tiṣṭhati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣipraṃ saṃrohati vraṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaraktābhighātaviṣanimittā yadā ca śophadāhapākarāgatodavedanābhibhūtāḥ | ||
- | kṣārāgnidagdhāḥ pākāt prakuthitapraśīrṇamāṃsāś ca bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhumehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣajuṣṭavraṇāś ca ye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gudapāke ca dāruṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtyākṛtyāṃś ca buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vraṇakovidaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhān niveśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yantraṇā trividhā smṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā vakṣyāmyaśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caivāpi paṭṭakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātisnigdhaṃ samācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣā kṣiṇoti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vartma gharṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stambhayet srāvayet tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyaḥ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parikṣipet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vicakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anulomataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhīṃś ca viniveśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoddiṣṭo vidhiḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā cāsthiṣu jānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsya duṣyati sa vraṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaggatāś ca tathā vraṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāsnāyugatās tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamasthitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhādbhavanti hi || </l> | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | vraṇālepanabandhavidhirnāmāṣṭādaśo ' | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prathamamevāgāramanvicchet taccāgāraṃ praśastavāstvād ikaṃ karyam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śucāvātapavarjite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārīrāgantumānasāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manojñaṃ prākśiraskaṃ saśastraṃ kurvīt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svāstīrṇe śayane vraṇī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devāstatpūjārthaṃ ca tacchiraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṃvadair upāsyamāno yatheṣṭamāsīt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇavedanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṃvadāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūrgātrāṇāṃ gauravaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caiva bhṛśaṃ bhavet ||// </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utthānasaṃveśanaparivartanacaṅkramaṇoccair bhāṣaṇādyāsvātmaceṣṭāsvapramatto | ||
- | vraṇaṃ saṃrakṣet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divāsvapnaṃ tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | api mānavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cātiniṣevitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rujastasmād vivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃdarśanasaṃbhāṣaṇasaṃsparśanāni dūrataḥ pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadāciccalitaṃ sravet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | navadhānyamāṣatilakalāyakulatthaniṣpāvaharitakaśākāmlalavaṇakaṭukaguḍapiṣṭavikṛtivallūraśuṣkaśākājāvikānūpaudakamāṃsavasāśītodakakṛśarāpāyasadadhidugdhatakraprabhṛtīn | ||
- | pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varga udāhṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūyavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maireyāriṣṭāsavaśīdhusurāvikārān pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamuṣṇaṃ ca vīryataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpādayed draṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātātaparajodhūmāvaśyāyātisevanātibhojanāniṣṭabhojanāśravaṇadarśanerṣyāmarṣabhayakrodhaśokadhyānarātrijāgaraṇaviṣamāśanaśayanopavāsavāgvyāyāmasthānacaṅkramaṇaśītavātaviruddhādhyaśanājīrṇamakṣikādyā | ||
- | bādhāḥ pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāraṇair evam ādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaṅga jīryati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavān bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śopharujāsrāvadāhapākānavāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklavāsasā śāntimaṅgaladevatābrāhmaṇagurupareṇa bhavitavyam iti | tat kasya | ||
- | hetoḥ hiṃsāvihārāṇi hi mahāvīryāṇi rakṣāṃsi paśupatikuberakumārānucarāṇi | ||
- | māṃsaśoṇitapriyatvāt kṣatajanimittaṃ vraṇinam upasarpanti satkārārthaṃ | ||
- | jighāṃsūni vā kadācit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayatetāntarātmanā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣyāṃś caivopahārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hiṃsyuḥ | tasmāt satatamatandrito janaparivṛto nityaṃ | ||
- | dīpodakaśastrasragdāmapuṣpalājādyalaṅkṛte veśmani sāṃpanmaṅgalamano ' | ||
- | kathāḥ śṛṇvannāsīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prītamānasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhamavāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aparaiś cāśīrvidhānair upādhyāyā bhiṣajaś ca sandhyayo rakṣāṃ kuryuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇena ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daśarātramatandritaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jaṭilāṃ brahmacāriṇīṃ lakṣmīṃ guhāmatiguhāṃ vacāmativiṣāṃ śatavīryāṃ | ||
- | sahasravīryāṃ siddhārthakāṃś ca śirasā dhārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na ca vighaṭṭayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paripālayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niśācarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varjayanti mṛgā iva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhamalpamuṣṇaṃ dravottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghraṃ vraṇam apohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulīyakajīvantīsuniṣaṇṇakavāstukaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellakaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtabhṛṣṭaiḥ sasaindhavaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgādīnāṃ rasena vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi śṛtaṃ pibet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nivātagṛhagocaraḥ || ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghraṃ vraṇamapohati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgaś ca jāgarāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtyuś ca maithunāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpadyate sukhī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanvantarivaco yathā || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | namaikonaviṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittasyāpathyamityanena hetunā na kiṃciddravyamekāntena hitamahitaṃ vā' | ||
- | kecidācāryā bruvate | tat tu na samyak | iha khalu yasmāddravyāṇi | ||
- | svabhāvataḥ saṃyogataś caikāntahitānyekāntāhitāni hitāhitāni ca bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | salilaghṛtadugdhaudanaprabhṛtīni ekāntāhitāni tu dahanapacanamāraṇādiṣu | ||
- | pravṛttānyagnikṣāraviṣādīni saṃyogādaparāṇi viṣatulyāni bhavanti hitāhitāni | ||
- | tu yadvāyoḥ pathyaṃ tatpittasyāpathyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varga upadiśyate tadyathā | ||
- | raktaśaliṣaṣṭikakaṅgukamukundakapāṇḍukapītakapramodakakālakāsanapuṣpakakardamakaśakunāhṛtasugandhakakalamanīvārakodravoddālakaśyāmākagodhūmaveṇuyavādaya | ||
- | eṇahariṇakuraṅgamṛgamātṛkāśvadaṃṣṭrākarālakrakarakapotalāvatittirikapiñjalavartīravartikādīnāṃ | ||
- | māṃsāni mudgavanamudgamakuṣṭhakalāyamasūramaṅgalyacaṇakahareṇvāḍhakīsatīnāḥ | ||
- | cillivāstukasuniṣaṇṇakajīvantītaṇḍulīyakamaṇḍūkaparṇyaḥ gavyaṃ ghṛtaṃ | ||
- | saindhavadāḍimāmalakamityeṣa vargaḥ sarvaprāṇināṃ sāmānyataḥ pathyatamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmacaryanivātaśayanoṣṇodakasnānaniśāsvapnavyāyāmāś caikāntataḥ | ||
- | pathyatamāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgupadiṣṭāni hitāhitāni tu yadvāyoḥ pathyaṃ tatpittasyāpathyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti | tadyathā | ||
- | vallīphalakavakakarīrāmlaphalalavaṇakulatthapiṇyākadadhitailavirohipiṣṭaśuṣkaśākājāvikamāṃsamadyajāmbavacilicimamatsyagodhāvarāhāṃś | ||
- | ca naikadhyamaśnīyāt payasā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehaṃ ca buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogavṛtteḥ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyavasthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | icchanti svastharakṣaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣadugdhayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamekāntato 'hitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | salilādiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suśrta nānyathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ na vavirūḍhadhānyair vasāmadhupayoguḍamāṣair vā | ||
- | grāmyānūpaudakapiśitādīni nābhyavaharet na payomadhubhyāṃ rohiṇīśākaṃ | ||
- | jātukaśākaṃ vā' | ||
- | pippalīmaricābhyāṃ nāḍībhaṅgaśākakukkuṭadadhīni ca naikadhyaṃ madhu | ||
- | coṣṇodakānupānaṃ pittena cāmamāṃsāni surākṛśarāpāyasāṃś ca naikadhyaṃ | ||
- | sauvīrakeṇa saha tilaśaṣkulīṃ matsyaiḥ sahekṣuvikārān guḍena kākamācīṃ | ||
- | madhunā mūlakaṃ guḍena vārāhaṃ madhunā ca saha viruddhaṃ kṣīreṇa | ||
- | mūlakamāmrajāmbavaśvāvicchūkaragodhāś ca sarvāṃś ca matsyān payasā viśeṣeṇa | ||
- | cilicimaṃ kadalīphalaṃ tālaphalena payasā dadhnā takreṇa vā lakucaphalaṃ | ||
- | payasā dadhnā māṣasūpena vā prāk payasaḥ payaso 'nte vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapotān sarṣapatailabhṛṣṭānnādyāt kapiñjalamayūralāvatittirigodhāś | ||
- | cairaṇḍadārvyagnisiddhā eraṇḍatailasiddhā vā nādyāt kāṃsyabhājane | ||
- | daśarātraparyuṣitaṃ sarpiḥ madhu coṣṇair uṣṇe vā matsyaparipacane | ||
- | śrṇgaveraparipacane vā siddhāṃ kākamācīṃ tilakalkasiddhamupodikāśākaṃ | ||
- | nārikelena varāhavasā paribhṛṣṭāṃ balākāṃ bhāsamaṅgāraśūlyaṃ nāśnīyād iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhvambunī madhusarpiṣī mānatastulye nāśnīyāt snehau madhusnehau jalasnehau | ||
- | vā viśeṣādāntarīkṣodakānupānau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryato vipākataś ca viruddhāni vakṣyāmaḥ tatra madhurāmlau | ||
- | rasavīryaviruddhau madhuralavaṇau ca madhurakaṭukau ca sarvataḥ | ||
- | madhuratiktau rasavipākābhyāṃ madhurakaṣāyau ca amlalavaṇau rasataḥ | ||
- | amlakaṭukau rasavipākābhyāṃ amlatiktāvamlakaṣāyau ca sarvataḥ lavaṇakaṭukau | ||
- | rasavipākābhyāṃ lavaṇatiktau lavaṇakaṣāyau ca sarvataḥ kaṭutiktau | ||
- | rasavīryābhyāṃ kaṭukaṣāyau ca tiktakaṣāyau rasataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāvānatirūkṣānatisnigdhānatyuṣṇānatiśītānityevamādīn vivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāni kāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyāddhitāhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇaṃ cādhigacchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāyānna nirharet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvikārāya kalpate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratihanti virecanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā hitasevanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīptāgnestaruṇasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viruddhaṃ vitathaṃ bhavet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇaś caiva mārutaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittābhivardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmalāś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogavivardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śrāntānāṃ kaphaśoṣiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇakledavivardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānuraso laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyo balavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaprakopaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehabalāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu śarīriṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdurmadhura eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāprakopaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kledano balavardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu pūjitaḥ || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehasaṃbhavahetavaḥ | tair evāvyāpannair adhomadhyor dhvasanniviṣṭaiḥ | ||
- | śarīramidaṃ dhāryate ' | ||
- | | ta eva ca vyāpannāḥ pralayahetavaḥ | tadebhir eva śoṇitacaturthaiḥ | ||
- | saṃbhavasth itipralayeṣv apyavirahitaṃ śarīraṃ bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānna ca mārutāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu dhāryate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tapa santāpe śliṣa āliṅgane eteṣāṃ kṛdvihitaiḥ pratyayair vātaḥ pittaṃ | ||
- | śleṣmeti ca rūpāṇi bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra samāsena vātaḥ śroṇigudasaṃśrayaḥ taduparyadho nābheḥ pakvāśayaḥ | ||
- | pakvāmāśayamadhyaṃ pittasya āmāśayaḥ śleṣmaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra vātasya vātavyādhau vakṣyāmaḥ pittasya yakṛtplīhānau hṛdayaṃ | ||
- | dṛṣtistvak pūrvoktaṃ ca śleṣmaṇastūraḥśiraḥkaṇṭhasandhaya iti pūrvoktaṃ ca | ||
- | etāni khalu doṣāṇāṃ sthānānyavyāpannānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | somasūryānilā yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittānilās tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavyatirekādanyo ' | ||
- | pittavyatirekādanyo ' | ||
- | dahanapacanādiṣvabhipravartamāneṣv agnivadupacāraḥ kriyate ' | ||
- | kṣiṇe hy agniguṇe tatsamānadravyopayogādativṛddhe śītakriyopayogādāgamācca | ||
- | paśyāmo na khalu pittavyatirekādanyo 'gnir iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvāmāśayamadhyasthaṃ pittaṃ caturvidhamannapānaṃ pacati vivecayati ca | ||
- | doṣarasamūtrapurīṣāṇi tatrastham eva cātmaśaktyā śeṣāṇāṃ pittasthānānāṃ | ||
- | śarīrasya cāgnikarmaṇā' | ||
- | yat tu yakṛtplīhnoḥ pittaṃ tasmin rañjako 'gnir iti saṃjñā sa rasasya | ||
- | rāgakṛduktaḥ yat pittaṃ hṛdayasaṃsthaṃ tasmin sādhako 'gnir iti saṃjñā so | ||
- | ' | ||
- | iti saṃjñā sa rūpagrahaṇādhikṛtaḥ yat tu tvaci pittaṃ tasmin bhrājako 'gnir | ||
- | iti saṃjñā so ' | ||
- | chāyānāṃ ca prakāśakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nīlaṃ pītaṃ tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhaṃ cāmlam eva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmasthānānyanuvyākhyāsyāmaḥ | tatra āmāśayaḥ | ||
- | pittāśayasyopariṣṭhāttatpratyanīkatvād ūrdhvagatitvāt tejasaś candra iva | ||
- | ādityasya sa caturvidhasyāhārasyādhāraḥ sa ca tatraudakair guṇair āhāraḥ | ||
- | praklinno bhinnasaṃghātaḥ sukhajaraś ca bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakleditvāt tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraśītalaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmasthānānāṃ śarīrasya codakakarmaṇā' | ||
- | uraḥsthastrikasandhāraṇamātmavīryeṇānnarasasahitena hṛdayāvalambanaṃ karoti | ||
- | jihvāmūlakaṇṭhastho jihvendriyasya saumyatvāt samyagrasajñāne vartate | ||
- | śiḥrasthaḥ snehasaṃtarpaṇādhikṛtatvād indriyāṇāmātmavīryeṇānugrahaṃ karoti | ||
- | sandhisthas tu śleṣmā sarvasandhisaṃśleṣāt sarvasandhyagranuhaṃ karoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | picchilaḥ śīta eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādvidagdho lavaṇaḥ srṃtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tac ca prāgabhihitaṃ tatrastham eva śeṣāṇāṃ śoṇitasthānānāmanugrahaṃ karoti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṃ ca varṇataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādvidāhaś cāsya pittavat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃcīyante doṣāḥ | prāk saṃcayahetur uktaḥ | tatra saṃcitānāṃ khalu doṣāṇāṃ | ||
- | stabdhapūrṇakoṣṭhatā pītāvabhāsatā mandoṣmatā cāṅgānāṃ gauravamālasyaṃ | ||
- | cayakāraṇavidveṣaś ceti liṅgāni bhavanti | tatra prathamaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | tatra | ||
- | balavadvigrahātivyāyāmavyavāyādhyayanaprapatanapradhāvanaprapīḍanābhighātalaṅghanaplavanataraṇarātrijāgaraṇabhāraharaṇagajaturagarathapadāticaryākaṭukaṣāyatiktarūkṣalaghuśītavīryaśuṣkaśākavallūravarakoddālakakoradūṣaśyāmākanīvāramudgamasūrāḍhakīhareṇukalāyaniṣpāvānaśanaviṣamāśanādhyaśanavātamūtrapurīṣaśukracchardikṣavathūdgārabāṣpavegavighātādibhir | ||
- | viśeṣair vāyuḥ prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'nne ca prakupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krodhaśokabhayāyāsopavāsavidagdhamaithunopagamanakaṭvamlalavaṇatīkṣṇoṣṇalaghuvidāhitilatailapiṇyākakulatthasarṣapātasīharitakaśākagodhāmatsyājāvikamāṃsadadhitakrakūrcikāmastusauvīrakasurāvikārāmlaphalakaṭvaraprabhṛtibhiḥ | ||
- | pittaṃ prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viṣeśataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīryatyanne ca kupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divāsvapnāvyāyāmālasyamadhurāmlalavaṇaśītasnigdhagurupicchilābhiṣyandihāyanakayavakanaiṣadhetkaṭamāṣamahāmāṣagodhūma-tila-piṣṭa-vikṛtidadhidugdhakṛśarāpāyasekṣu-vikārānūpaudakamāṃsavasābisamṛṇālakaserukaśṛṅgāṭakamadhura-vallī-phalasamaśanādhyaśanaprabhṛtibhiḥ | ||
- | śleṣmā prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamātre prakupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravasnigdhagurubhirāhārair | ||
- | divāsvapnakrodhānalātapaśramābhighātājīrṇaviruddhādhyaśanādibhir viśeṣair | ||
- | asṛk prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācit prakupyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyātprakopaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṭhatodasaṃcaraṇāmlikāpipāsāparidāhānnadveṣahṛdayotkledāś ca jāyante | | ||
- | tatra dvitīyaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāmebhirātaṅkaviśeṣaiḥ prakupitānāṃ(paryuṣita) kiṇvodakapiṣṭasamavāya | ||
- | ivodriktānāṃ prasaro bhavati | teṣāṃ vāyurgatimattvāt prasaraṇahetuḥ | ||
- | satyapyacaitanye | sa hi rajobhūyiṣṭhaḥ rajaś ca pravartakaṃ sarvabhāvānām | | ||
- | yathā mahānudakasaṃcayo ' | ||
- | sarvataḥ pradhāvati evaṃ doṣāḥ kadācidekaśo dviśaḥ samastāḥ śoṇitasahitā | ||
- | vā' | ||
- | vātaśleṣmāṇau pittaśleṣmāṇau vātaśoṇite pittaśoṇite śleṣmaśoṇite | ||
- | vātapittaśoṇitāni vātaśleṣmaśoṇitāni pittaśleṣmaśoṇitāni vātapittakaphāḥ | ||
- | vātapittakaphaśoṇitāni ity evaṃ pañcadaśadhā prasanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatrāṅge kupito bhṛśam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | meghavattatra varṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārgeṣu tiṣṭhati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hetumāsādya kupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavat pratīkāraḥ pittasya ca kaphasthānagatasya kaphavat kaphasya ca | ||
- | vātasthānagatasya vātavat eṣa kriyāvibhāgaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyor vimārgagamanāṭopau oṣacoṣaparidāhadhūmāyanāni pittasya | ||
- | arocakāvipākāṅgasādāś chardiś ceti śleṣmaṇo liṅgāni bavanti tatra tṛtīyaḥ | ||
- | kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakupitāḥ tāṃstān śarīrapradeśānāgamya tāṃstān vyādhīn janayanti | te | ||
- | yadodarasanniveśaṃ kurvanti tadā | ||
- | gulmavidradhyudarāgnisaṅgānāhavisūcikātisāraprabhṛtīn janayanti bastigatāḥ | ||
- | pramehāśmarīmūtrāghātamūtradoṣaprabhṛtīn vṛṣaṇagatā vṛddhīḥ meḍhragatā | ||
- | niruddhaprakaśopadaṃśaśūkadoṣaprabhṛtīn gudagatā bhagandarārśaḥprabhṛtīn | ||
- | ūrdhvajatrugatāstūrdhvajān tavaṅnāṃsaśoṇitasthāḥ kṣudrarogān kuṣṭhāni | ||
- | visarpāṃś ca medogatā granthyapacyarbudagalagaṇḍālajīprabhṛtīn asthigatā | ||
- | vidradhyanuśayīprabhṛtīn pādagatāḥ ślīpadavātaśoṇitavātakaṇṭakaprabhṛtīn | ||
- | sarvāṅgāgatā jvarasaravāṅgarogaprabhṛtīn teṣāmevamabhiniviṣṭānāṃ | ||
- | pūrvarūpaprādurbhāvaḥ taṃ pratirogaṃ vakṣyāmaḥ | tatra pūrvarūpagateṣu | ||
- | caturthaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ śophārbudagranthividradhivisarpaprabhṛtīnāṃ pravyaktalakṣaṇatā | ||
- | jvarātīsāraprabhṛtīnāṃ ca | tatra pañcamaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | braṇabhāvamāpannānāṃ ṣaṣṭhaḥ kriyākālaḥ jvarātisāraprabhṛtīnāṃ ca | ||
- | dīrghakālānubandhaḥ | tatrāpratikriyamāṇe ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasaraṃ sthānasaṃśrayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣāṇāṃ sa bhavedbhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nottarā gatīḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavattarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvābhyāmekena vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaṃ doṣo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādupakramyaḥ sa vai bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇavas tu na naśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ucyate budhaiḥ || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | nāmaikaviṃśodhyāyaḥ </p> | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaṅnāṃsasirāsnāyvasthisandhikoṣṭhamarmāṇītyaṣṭau vraṇavastūni | atra | ||
- | sarvavraṇasanniveśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagbhedī vraṇaḥ sūpacaraḥ śeṣāḥ svayamavaddīryamāṇā durupacārāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti vraṇākṛtisamāsaḥ śeṣās tu vikṛtākṛtayo durupakramā bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃrohantyātmavatāṃ subhiṣagbhiś copakrāntāḥ anātmavatāmajñaiś copakrāntāḥ | ||
- | praduṣyanti pravṛddhatvāc ca doṣāṇāṃ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | anyatamavarṇo bhairavaḥ pūtipūyamāṃsasirāsnāyuprabhṛtibhiḥ pūrṇaḥ | ||
- | pūtipūyāsrāvyunmārgyutsaṅgyamanojñadarśanagandho ' | ||
- | dāhapākarāgakaṇḍūśophapiḍakopadruto ' | ||
- | dīrghakālānubandhī ceti duṣṭavraṇaliṅgāni | tasya doṣocchrāyeṇa ṣaṭtvaṃ | ||
- | vibhajya yathāsvaṃ pratīkāre prayateta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra ghṛṣṭāsu chinnāsu vā tvakṣu sphoṭeṣu bhinneṣu vidāriteṣu vā | ||
- | salilaprakāśo bhavatyāsrāvaḥ kiṃcidvisraḥ pītāvabhāsaś ca māṃsagataḥ sadyaś | ||
- | chinnāsu sirāsu raktātipravṛttiḥ pakvāsu ca toyanāḍībhir iva toyāgamanaṃ | ||
- | pūyasya āsrāvaś cātra tanur vicchinnaḥ picchilo ' | ||
- | ' | ||
- | asthigato ' | ||
- | asthi niḥsāraṃ śuktidhautamivābhāti āsrāvaś cātra majjamiśraḥ sarudhiraḥ | ||
- | snigdhaś ca saṃdhigataḥ pīḍyamāno na pravartate | ||
- | ākuñcanaprasāraṇonnamanavinamanapradhāvanotkāsanapravāhaṇaiś ca sravati | ||
- | āsrāvaś cātra picchilo ' | ||
- | ' | ||
- | tatra tvagādigatānāmāsrāvāṇāṃ yathākramaṃ | ||
- | pāruṣyaśyāvāvaśyāyadadhimastukṣārodakamāṃsadhāvanapulākodakasannibhatvāni | ||
- | mārutādbhavanti pittād | ||
- | gomedagomūtrabhasmaśaṅkhakaṣāyodakamādhvīkatailasannibhatvāni | ||
- | pittavadraktādativisratvaṃ ca | ||
- | kaphānnavanītakāsīsamajjapiṣṭatilanārikelodakavarāhavasāsannibhatvāni | ||
- | sannipātānnārikelodakair | ||
- | vārukarasakāñjikaprasādārukodakapriyaṅguphalayakṛnmudgayūṣasavarṇatvānīti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <lg> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pulākodakasannibhiḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktāśayātsravan || </l> | ||
- | </lg> | ||
- | <lg> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca trikasandhijaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tataḥ karmācaredbhiṣak ||</ | ||
- | </lg> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ todanabhedanatāḍanacchedanāyamanamanthanavikṣepaṇacum | ||
- | cumāyananirdahanāvabhañjanasphoṭanavidāraṇotpāṭanakampanavividhaśūlaviśleṣaṇavikiraṇapūraṇastambhanasvapnākuñcanāṅkuśikāḥ | ||
- | saṃbhavanti animittavividhavedanāprādurbhāvo vā muhurmuhur yatrāgacchanti | ||
- | vedanāviśeṣāstaṃ vātikam iti vidyāt oṣacoṣaparidāhadhūmāyanāni yatra | ||
- | gātramaṅgārāvakīrṇam iva pacyate yatra coṣmābhivṛddhiḥ kṣate kṣārāvasiktavac | ||
- | ca vedanāviśeṣāstaṃ paittikam iti vidyāt pittavadraktasamutthaṃ jānīyāt | ||
- | kaṇḍūrgurutvaṃ suptatvam upadeho ' | ||
- | taṃ ślaiṣmikam iti vidyāt yatra sarvāsāṃ vedanānām utpattis taṃ sānnipātikam | ||
- | iti vidyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhasmakapotāsthivarṇaḥ paruṣo ' | ||
- | haritaḥ śyāvaḥ kṛṣṇo raktaḥ kapilaḥ piṅgala iti raktapittasamutthayoḥ śvetaḥ | ||
- | snigdhaḥ pāṇḍur iti śleṣmajasya sarvavarṇopetaḥ sānnipātika iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedanāvarṇasaṃgrahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakṣayed bhiṣak || </l> | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇavatāṃ sattvavatāṃ ca sucikitsyā vraṇāḥekasmin vā puruṣe | ||
- | yatraitadguṇacatuṣṭayaṃ tasya sukhasādhanīyatamāḥ | tatra vayaḥsthānāṃ | ||
- | pratyagradhātutvād āśu vraṇā rohanti dṛḍhānāṃ sthirabahumāṃsatvāc chastram | ||
- | avacāryamāṇaṃ sirāsnāyvādiviśeṣān na prāpnoti prāṇavatāṃ | ||
- | vedanābhighātāhārayantraṇādibhir na glānir utpadyate sattvavatāṃ dāruṇair | ||
- | api kriyāviśeṣair na vyathā bhavati tasmād eteṣāṃ sukhasādhanīyatamāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛddhakṛśālpaprāṇabhīruṣu draṣṭavyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sphikpāyuprajananalalāṭagaṇḍauṣṭhapṛṣṭhakarṇaphalakoṣodarajatrumukhābhyantarasaṃsthāḥ | ||
- | sukharopaṇīyā vraṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | akṣidantanāsāpāṅgaśrotranābhijaṭharasevanīnitambapārśvakukṣivakṣaḥkakṣāstanasandhibhāgagatāḥ | ||
- | saphenapūyaraktānilavāhino ' | ||
- | cordhvabhāganirvāhiṇo romāntopanakhamarmajaṅghāsthisaṃśritāś ca bhagandaram | ||
- | api cāntarmukhaṃ sevanīkuṭakāsthisaṃśritam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhumehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi vraṇe vraṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avapāṭikāniruddhaprakaśasanniruddhagudajaṭharagranthikṣatakrimayaḥ | ||
- | pratiśyāyajāḥ koṣṭhajāś ca tvagdoṣiṇāṃ pramehiṇāṃ vā ye parikṣateṣu dṛśyante | ||
- | śarkarā sikatāmeho vātakuṇḍalikā' | ||
- | niṣkoṣaṇadūṣitāś ca dantaveṣṭā | ||
- | visarpāsthikṣatoraḥkṣatavraṇagranthiprabhṛtayaś ca yāpyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāsādhyatāṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | narāṇām akriyāvatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārayate tu yam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāpyavayādhitam āturam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhuyoajitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsapiṇḍavad udgatāḥ prasekino ' | ||
- | udvṛttauṣṭhāḥ kecit kaṭhinā gośṛṅgavad unnatamṛdumāṃsaprarohāḥ apare | ||
- | duṣṭarudhirāsrāviṇastanuśītapicchilasrāviṇo vā madhyonnatāḥ kecid | ||
- | avasannaśuṣiraparyantāḥ śaṇatūlavat snāyujālavanto durdarśanāḥ | ||
- | vasāmedomajjamastuluṅgasrāviṇaś ca doṣasamutthāḥ | ||
- | pītāsitamūtrapurīṣavātavāhinaś ca koṣṭhasthāḥ ta evobhayatobhāgavraṇamukheṣu | ||
- | pūyaraktanirvāhiṇaḥ (ā.kṣīṇamāṃsānāṃ ca) sarvato gatayaś cāṇumukhā | ||
- | māṃsabudbudavantaḥ saśabdavātavāhinaś ca śiraḥkaṇṭhasthāḥ kṣīṇamāṃsānāṃ ca | ||
- | pūyaraktanirvāhiṇo ' | ||
- | yatra mastuluṅgadarśanaṃ tridoṣaliṅgaprādurbhāvaḥ kāsaśvāsau vā yasyeti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mastuluṅgaṃ ca yaḥ sravet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sidhyed doṣasaṃbhavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāsandhyasthivarjite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asādhyasya lakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anugataḥ śanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛkṣa ivāmayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātvanukramaṇena ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duṣṭagraho yathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhasādhyaḥ sa ucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utpāṭane sukhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śyāvauṣṭhaḥ piḍakī samaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddha ihocyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kledavarjitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tam ādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśūnam arujaṃ vraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūḍhaṃ vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāyāmādabhighātādajīrṇataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇo rūḍho 'pi dīryate || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | trayoviṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehādikriyāsādhyāś ca | tatra śastrasādhyeṣu snehādikriyā na pratiṣidhyate | ||
- | snehādikriyāsādhyeṣu śastrakarma na kriyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvatantrasāmānyāt sarveṣāṃ vyādhīnāṃ yathāsthūlam avarodhaḥ kriyate | | ||
- | prāgabhihitaṃ tadduḥkhasaṃyogā vyādhaya iti | tac ca duḥkhaṃ trividhaṃ | ||
- | ādhyātmikaṃ ādhibhautikaṃ ādhidaivikam iti | tat tu saptavidhe vyādhāv | ||
- | upanipatati | te punaḥ saptavidhā vyādhayaḥ tadyathā ādibalapravṛttāḥ | ||
- | janmabalapravṛttāḥ doṣabalapravṛttāḥ saṃghātabalapravṛttāḥ kālabalapravṛttāḥ | ||
- | daivabalapravṛttāḥ svabhāvabalapravṛttā iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukraśoṇitadoṣānvayāḥ kuṣṭhārśaḥprabhṛtayaḥ te 'pi dvividhāḥ mātṛjāḥ pitṛjāś | ||
- | ca | janmabalapravṛttā ye māturapacārāt | ||
- | paṅgujātyandhabadhiramūkaminminavāmanaprabhṛtayo jāyante te 'pi dvividhā | ||
- | rasakṛtāḥ dauhṛdāpacārakṛtāś ca | doṣabalapravṛttā ya ātaṅkasamutpannā | ||
- | mithyāhārācārakṛtāś ca te 'pi dvividhāḥ āmāśayasamutthāḥ pakvāśayasamutthāś | ||
- | ca | punaś ca dvividhāḥ śārīrā mānasāś ca | ta ete ādhyātmikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durbalasya balavadvigrahāt te 'pi dvividhāḥ śastrakṛtā vyālakṛtāś ca | ete | ||
- | ādhibhautikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇavātavarṣāprabhṛtinimittāḥ te 'pi dvividhāḥ vyāpannartukṛtā | ||
- | avyāpannartukṛtāś ca | daivabalapravṛttā ye devadrohādabhiśastakā | ||
- | atharvaṇakṛtā upasargajāś ca te 'pi dvividhāḥ vidyudaśanikrtāḥ piśācādikṛtāś | ||
- | ca punaś ca dvividhāḥ saṃsargajā ākasmikāś ca | svabhāvabalapravṛttāḥ | ||
- | kṣutpipāsājarāmṛtyunidrāprabhṛtayaḥ te 'pi dvividhāḥ kālakṛtā akālakṛtāś ca | ||
- | tatra parirakṣaṇakṛtāḥ kālakṛtāḥ aparirakṣaṇakṛtā akālakṛtāḥ | ete | ||
- | ādhidaivikāḥ | atra sarvavyādhyavarodhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaśleṣmāṇa eva mūlaṃ talliṅgatvād dṛṣṭaphalatvād āgamāc ca | yathā hi | ||
- | kṛtsnaṃ vikārajātaṃ viśvarūpeṇāvasthitaṃ sattvarajastamāṃsi na vyatiricyante | ||
- | evam eva kṛtsnaṃ vikārajātaṃ viśvarūpeṇāvasthitamavyatiricya | ||
- | vātapittaśleṣmāṇo vartante | doṣadhātumalasaṃsargādāyatanaviśeṣānnimittataś | ||
- | caiṣāṃ vikalpaḥ | doṣadūṣiteṣv atyarthaṃ dhātuṣu saṃjñā kriyate rasajo 'yaṃ | ||
- | śoṇitajo 'yaṃ māṃsajo 'yaṃ medojo 'yaṃ asthijo 'yaṃ majjajo 'yaṃ śukrajo | ||
- | 'yam vyādhir iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | annāśraddhārocakāvipākāṅgamardajvarahṛllāsatṛptigauravahṛtpāṇḍurogamārgoparodhakārśyavairasyāṅgasādākālavalipalitadarśanaprabhṛtayo | ||
- | rasadoṣajā vikārāḥ | ||
- | kuṣṭhavisarpapiḍakāmaśakanīlikātilakālakanyacchavyaṅgendraluptaplīhavidradhigulmavātaśoṇitārśo | ||
- | ' | ||
- | ca adhimāṃsārbudārśo | ||
- | ' | ||
- | māṃsadoṣajāḥ | ||
- | granthivṛddhigalagaṇḍārbudamedojauṣṭhaprakopamadhumehātisthaulyātisvedaprabhṛtayo | ||
- | ' | ||
- | tamodarśanamūrcchābhramaparvasthūlamūlārurjanmanetrābhisyandaprabhṛtayo | ||
- | majjadoṣajāḥ klaibyāpraharṣaśukrāśmarīśukramehaśukradoṣādayaś ca taddoṣajāḥ | ||
- | tvagdoṣāḥ saṅgo ' | ||
- | apravṛttirayathāpravṛttirvendriyāyatanadoṣāḥ ityeṣa samāsa uktaḥ vistaraṃ | ||
- | nimittāni caiṣāṃ pratirogaṃ vakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paridhāvatām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhis tatropajāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvarādīnāṃ ca nityaḥ saṃśleṣaḥ paricchedo vā iti yadi nityaḥ saṃśleṣaḥ | ||
- | syāttarhi nityāturāḥ sarva eva prāṇinaḥ syuḥ athāpy anyathā vātādīnāṃ | ||
- | jvarādīnāṃ cānyatra vartamānānām anyatra liṅgaṃ na bhavatīti kṛtvā yaducyate | ||
- | vātādayo jvarādīnāṃ mūlānīti tan na | atrocyate doṣān pratyākhyāya jvarādayo | ||
- | na bhavanti atha ca na nityaḥ saṃbandhaḥ yathā hi | ||
- | vidyudvātāśanivarṣāṇyākāśaṃ pratyākhyāya na bhavanti saty apy ākāśe kadācin | ||
- | na bhavanti atha ca nimittatas tata evotpattir iti taraṅgabudbudādayaś | ||
- | codakaviśeṣāḥ eva vātādīnāṃ jvarādīnāṃ ca nāpy evam saṃśleṣo na paricchedaḥ | ||
- | śāśvatikaḥ atha ca nimittata evotpattir iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caiṣāṃ pṛthak pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bādhāś ca vakṣyate || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | caturviṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślaiṣmikastilakālakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | carmakīlo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | galaśuṇḍikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śataponakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsakandyadhimāṃsakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvajād granthayastrayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savidārikāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramehapiḍakāśophastanarogāvamanthakāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣkarikālajī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāludantajau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca prapākiṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca kecana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upajihvikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthirvartmādhijihvikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsonnatis tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtravṛddhirdakodaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | unmārgiṇaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantakarṇamalo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca nicitaṃ gude | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaveyuḥ sarvajādṛte || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś caikadeśajaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣajuṣṭaṃ ca śoṇitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthayaś cāditas tu ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanarogā vidārikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmidantakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantapuppuṭaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣudrarogāś ca bhūyaśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinnāḥ sulikhitā gadāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | calasandhivyapāśritāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutavāhinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagviśodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavec ca yat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācayeyurbhṛśaṃ vraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | etān viśodhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāpayitvā yathāsthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valkenāśmantakasya vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālena vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vellitakaṃ śanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā tunnasevanīm | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāyogamathāpi vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛttā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsale vā'pi pūjitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmaphalakośodaropari | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūcīstīkṣṇāgrāḥ susamāhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārayenmālatīpuṣpavṛntāgraparimaṇḍalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmaṇi pātayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sannikṛṣṭe ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | susyūtaṃ pratisārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṅgvañjanayaṣṭyāhvarodhracūrnaiḥ samantataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaumadhyāmena vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhvā+ācārikamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vistarastasya vakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gātracchedanamātmanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpadaḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśastraṃ | ||
- | < | ||
- | tadā sa śeṣān kurute vikārān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | auṣadhaiś ca | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atimarmasandhīn | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaṇena | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramoho | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūrdhvavāta | ||
- | < | ||
- | s tīvrā rujo vātakṛtāś ca tās tāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gacchet | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣateṣu sāmānyato marmasu liṅgam uktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktāṃś | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | taṃ snāyuviddhaṃ manujaṃ vyavasyet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāt | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rukṣaḥ | ||
- | < | ||
- | tam asthividdhaṃ manujaṃ vyavasyet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | yo māṃsamarmaṇy abhitāḍitaḥ syāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastreṇa yo hanti hi karma kurvan | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivarjayed āyurabhīpsamānaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purvamudāhṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuruyācchastranipātanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāndhavānapi cāturaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśvāsameti ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cainaṃ pariśaṅkate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āturaṃ bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satāṃ grahaṇam uttamam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamārabhya karmaṇā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaścittribhis tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaściccaturbhir api karmabhiḥ || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | pañcaviṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyam iti rūpam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadihopadiśyata ity ataḥ śalyaśāstram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | duḥkham utpādayanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohaveṇuvṛkṣatṛṇaśṛṅgāsthimayeṣu tatrāpi viśeṣato loheṣveva | ||
- | viśasanārthopapannatvāllohasya lohānām api durvāratvād aṇumukhatvād | ||
- | dūraprayojanakaratvāc ca śara evādhikṛtaḥ | sa dvividhaḥ karṇī ślakṣṇaś ca | ||
- | prāyeṇa vividhavṛkṣapatrapuṣpaphalatulyākṛtayo vyākhyātā | ||
- | vyālamṛgapakṣivaktrasadṛśāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcavidho gativiśeṣa ūrdhvamadho ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagādiṣu vraṇavastuṣv avatiṣṭhante dhamanīsroto ' | ||
- | vā śarīrapradeśeṣu || < | ||
- | upadhāraya | tat tu dvividhaṃ sāmānyaṃ vaiśeṣikaṃ ca | śyāvaṃ piḍakācitaṃ | ||
- | śophavedanāvantaṃ muhurmuhuḥ śoṇitāsrāviṇaṃ budbudavad unnataṃ mṛdumāṃsaṃ ca | ||
- | vraṇaṃ jānīyāt saśalyo 'yam iti | sāmānyam etal lakṣaṇam uktam | vaiśeṣikaṃ | ||
- | tu tvaggate vivarṇaḥ śopho bhavaty āyataḥ kaṭhinaś ca māṃsagate | ||
- | śophābhivṛddhiḥ śalyamārgānupasaṃrohaḥ pīḍanāsahiṣṇutā coṣapākau ca | ||
- | peśyantarasthe 'py etad eva coṣaśophavarjaṃ sirāgate sirādhmānam sirāśūlaṃ | ||
- | sirāśophaś ca snāyugate snāyujālotkṣepaṇaṃ saṃrambhaś cogrā ruk ca srotogate | ||
- | srotasāṃ svakarmaguṇahāniḥ; | ||
- | saśabdo nirgacchaty aṅgamardaḥ pipāsā hṛllāsaś ca asthigate | ||
- | vividhavedanāprādurbhāvaḥ śophaś ca asthivivaragate ' | ||
- | saṃharṣo balavāṃś ca sandhigate ' | ||
- | āṭopānāhau mūtrapurīṣāhāradarśanaṃ ca vraṇamukhāt marmagate marmaviddhāvac | ||
- | ceṣṭate | sūkṣmagatiṣu śalyeṣv etāny eva lakṣaṇāny aspaṣṭāni bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anulomasanniviṣṭāni rohanti viśeṣataḥ kaṇṭhasrotaḥsirātvakpeśyasthivivareṣu | ||
- | doṣaprakopavyāyāmābhighātājīrṇebhyaḥ pracalitāni punarbādhante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhasvinnāyāṃ mṛnmāṣayavagodhūmagomayamṛditāyāṃ tvaci yatra saṃrambho | ||
- | vedanā vā bhavati tatra śalyaṃ vijānīyāt styānaghṛtamṛccandanakalkair vā | ||
- | pradigdhāyāṃ śalyoṣmaṇā+āśu visarati ghṛtam upaśuṣyati vā lepo yatra tatra | ||
- | śalyaṃ vijānīyāt māṃsapranaṣṭe snehasvedādibhiḥ kriyāviśeṣair aviruddair | ||
- | āturam upapādayet karśitasya tu śithilībhūtam anavabaddhaṃ kṣubhyamāṇaṃ | ||
- | yatra saṃrambhaṃ vedanāṃ vā janayati tatra śalyaṃ vijānīyāt | ||
- | koṣṭhāsthisandhipeśīvivareṣv avasthitam evam eva parīkṣeta | ||
- | sirādhamanīsrotaḥsnāyupranaṣṭe khaṇḍacakrasaṃyukte yāne vyādhitam āropyāśu | ||
- | viṣame ' | ||
- | asthipranaṣṭe snehasvedopapannānyasthīni bandhanapīḍanābhyāṃ bhṛśam upācared | ||
- | yatra saṃrambho vedanā vā bhavati tatra śalyaṃ jānīyāt sandhipranaṣṭe | ||
- | snehasvedopapannān sandhīn prasaraṇākuñcanabandhanapīḍanair bhṛśam upācaret | ||
- | yatra saṃrambho vedanā vā bhavati tatra śalyaṃ vijānīyāt marmapranaṣṭe tv | ||
- | ananyabhāvān marmaṇām uktaṃ parīkṣaṇaṃ bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hastiskandhāśvapṛṣṭhaparvatadrumārohaṇadhanurvyāyāmadrutayānaniyuddhādhvagamanalaṅghanaprataraṇaplavanavyāyāmair | ||
- | jṛmbhodgārakāsakṣavathuṣṭhīvanahasanaprāṇāyāmair | ||
- | vātamūtrapurīṣaśukrotsargair vā yatra saṃrambho vedanā vā bhavati tatra | ||
- | śalyaṃ jānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurutā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tudyate 'pi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | abhīkṣṇaṃ parirakṣati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyaṃ vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirupadravam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirāghaṭṭamanunnatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāmārgaṃ cikitsakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niḥśalyam iti nirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyamantaś ca śīryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āyasaṃ ceti niścayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirhrayante tu no yadi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣipram etāni dehinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raitikaṃ trapusīsakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittatejaḥpratāpanāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ekatvaṃ yānti dhātubhiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣāṇadantakeśāsthiveṇudārūpalāni tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛnmayāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcagatimattvagādivraṇavastuṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājñaḥ kartum arhati || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | ṣaḍviṃśatitamo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvividhamavabaddhamanavabaddhaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsenānavabaddhaśalyoddharaṇārthaṃ pañcadaśa hetūn vakṣyāmaḥ | tadyathā | ||
- | svabhāvaḥ pācanaṃ bhedanaṃ dāraṇaṃ pīḍanaṃ pramārjanaṃ nirdhmāpanaṃ vamanaṃ | ||
- | virecanaṃ prakṣālanaṃ pratimarśaḥ pravāhaṇaṃ ācūṣaṇaṃ ayaskānto harṣaś ceti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatrāśrukṣavathūdgārakāsamūtrapurīṣānilaiḥ svabhāvabalapravṛttair | ||
- | nayanādibhyaḥ patati māṃsāvagāḍhaṃ śalyamavidahyamānaṃ pācayitvā | ||
- | prakothā(ā.pā)ttasya pūyaśoṇitavegād gauravād vā patati | pakvamabhidyamānaṃ | ||
- | bhedayed dārayed vā | bhinnamanirasyamānaṃ pīḍanīyaiḥ pīḍayet pāṇibhir vā | | ||
- | aṇūny akṣaśalyāni pariṣecanādhmāpanair bālavastrapāṇibhiḥ pramārjayet | | ||
- | āhāraśeṣaśleṣmahīnāṇuśalyāni śvasanotkāsanapradhamanair nirdhamet | | ||
- | annaśalyāni vamanāṅgulipratimarśaprabhṛtibhiḥ | virecanaiḥ pakvāśayagatāni | | ||
- | vraṇadoṣāśayagatāni prakṣālanaiḥ | vātamūtrapurīṣagarbhasaṅgeṣu | ||
- | pravāhaṇamuktaṃ | mārutodakasaviṣarudhiraduṣṭastanyeṣv ācūṣaṇam āsyena | ||
- | viṣāṇair vā | anulomam anavabaddham akarṇam analpavraṇamukham ayaskāntena | | ||
- | hṛdy avasthitam anekakāraṇotpannaṃ śokaśalyaṃ harṣeṇeti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvāv evāharaṇahetū bhavataḥ pratilomo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anulomaṃ parācīnam || < | ||
- | nirghātayecchedanīyamukham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kukṣivakṣaḥkakṣāvaṃkṣaṇaparśukāntarapatitāni ca hastaśakyaṃ yathāmārgeṇa | ||
- | hastenaivāpahartuṃ prayateta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastreṇa yantreṇāpaharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchantam avasecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āśvāsayec ca tam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaṃ kṛtvā svedārham agnighṛtaprabhṛtibhiḥ saṃsvedya vidahya pradihya | ||
- | sarpirmadhubhyāṃ baddhvā+ācārikam upadiśet | (? sirāsnāyuvilagnaṃ | ||
- | śalākādibhir vimocyāpanayet śvayathugrastavāraṅgaṃ samavapīḍya śvayathuṃ | ||
- | durbalavāraṅgaṃ kuśādibhir baddhvā |) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītajalādibhir udvejitasyāpahared yathāmārgaṃ durupaharamanyato | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | suparigṛhītasya yantreṇa grāhayitvā śalyavāraṅgaṃ pravibhujya dhanurguṇair | ||
- | baddhaikataś cāsya pañcāṅgyām upasaṃyatasyāśvasya vaktrakavike badhnīyāt | ||
- | athainaṃ kaśayā tāḍayed yathonnamayan śiro vegena śalyam uddharati dṛḍhāṃ vā | ||
- | vṛkṣaśākhām avanamya tasyāṃ pūrvavad baddhvoddharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adeśottuṇḍitamaṣṭhīlāśmamudgarāṇāmnyatamasya prahāreṇa vicālya yathāmārgam | ||
- | eva yantreṇa || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇavantyanābādhakaradeśottuṇḍitāni purastādeva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praveśyāgnitaptāṃ ca śalākāṃ tayā ' | ||
- | sthirībhūtām uddharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jatumadhūcchiṣṭapraliptayā śalākayā pūrvakalpenetyeke || | ||
- | < | ||
- | keśoṇḍukaṃ dṛḍhaikasūtrabaddhaṃ dravabhaktopahitaṃ pāyayed ākaṇṭhāt | ||
- | pūrṇakoṣṭhaṃ ca vāmayet vamataś ca śalyaikadeśasaktaṃ jñātvā sūtraṃ sahasā | ||
- | tvākṣipet mṛdunā vā dantadhāvanakūrcakenāpaharet praṇudedvā' | ||
- | kṣatakaṇṭhāya ca madhusarpiṣī leḍhuṃ prayacchettriphalācūrṇaṃ vā | ||
- | madhuśarkarāvimiśram || < | ||
- | udakapūrṇodaramavākśirasamavapīḍayed dhunīyādvāmayed vā bhasmarāśau vā | ||
- | nikhanedāmukhāt || < | ||
- | niḥśaṅkamanavabuddhaṃ skandhe muṣṭinā' | ||
- | pāyayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇṭhapīḍanādvāyuḥ prakupitaḥ śleṣmāṇaṃ kopayitvā sroto niruṇaddhi | ||
- | lālāsrāvaṃ phenāgamanaṃ saṃjñānāśaṃ cāpādayati tamabhyajya saṃsvedya | ||
- | śirovirecanaṃ tasmai tīkṣṇaṃ dadyādrasaṃ ca vātaghnaṃ vidadhyād iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānānyāvekṣya buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyak śalyamathāharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duḥkhāhāryāṇi yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yuktyā samāhitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niryātyate yadi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yantrayogaiś ca nirharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chalyam anirhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatnād vinirharet || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | saptaviṃśatitamo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītāviparītavraṇavijñānīyam adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpadhūmāmbudā yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | riṣṭāni pañcatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivāśu vyatikramāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mumūrṣor na tv asaṃbhavāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brāhmaṇais tat kilāmalaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nivāryate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipacyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahavo janāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratikurvan gatāyuṣaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśalo bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvalakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhas tu pavanādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sānnipātikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcidvisrāś ca gandhataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'nyad gandhavaikṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyāgurvājyasumanaḥpadmacandanacampakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mumūrṣūṇāṃ vraṇāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvavājimūṣikadhvāṅkṣapūtivallūramatkuṇaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmigandhāś ca garhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakopataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tān parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhāḥ kaphanimittataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tān parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmatāpinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tān parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvalantīva ca ye vraṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saśabdaṃ visṛjanti ye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanty atyarthavedanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītāś ca ye vraṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanty antaś ca śītalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuntavājivāraṇagovṛṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāsādākṛtayas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na ca cūrṇitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇamāṃsakṣayaśvāsakāsārocakapīḍitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yeṣāṃ ca marmasu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sidhyanti ca ye vraṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃrakṣannātmano yaśaḥ || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | viparītāviparītavraṇavijñānīyo nāmāṣṭaviṃśatitamo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītāviparītasvapnanidarśanīyam adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ceṣṭitam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakuno ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viceṣṭitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasiddhaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmavipattaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | naikakāryā asūyakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā syuḥ paramparāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi garhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇḍuretaravāsasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ārdrajīrṇāpasavyaikamalinoddhvastavāsasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raudrarūpiṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyamāṅgalyābhidhāyinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsikāṃ stanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vastrāntānāmikākeśanakharomadaśāspṛśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srotovarodhahṛdgaṇḍamūrdhoraḥkukṣipāṇayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapālopalabhasmāsthituṣāṅgārakarāś ca ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muñcanto loṣṭabhedinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktasraganulepanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gṛhītvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kareṇa caraṇaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtavyādhipīḍitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtekṣaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamaikapade sthitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te cāpi garhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā hutāśanam | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krūrakarmaṇi codyatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vegotsargeṣu vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svinnaṃ viklavam eva vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te cāpi garhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārye cotpātadarśane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhyayoḥ kṛttikāsu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bharaṇīṣu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭhyāṃ sandhidineṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi garhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvalanasya samīpataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyamupāgatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasiddhikarāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvibhajet tu tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtavaidyasamāgamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | budhyeta paṇḍitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā priyadarśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtaḥ kāryakaraḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śubhaceṣṭitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svatantraḥ pratipattimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryakaraḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | same deśe śucau śucim | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryakaraḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsodakumbhātapatravipravāraṇagovṛṣāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasthāne darśanaṃ gatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vardhamānam alaṅkṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svastikaṃ modakā dadhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sumano nṛpaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāṣaḥ śikhī tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmadundubhijīmūtaśaṅkhaveṇurathasvanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gajabṛṃhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kauśikaṃ caiva vāmataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vācaś ca hṛdayaṅgamāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣīrānnīrujo drumān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nabhoveśmadhvajatoraṇavedikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛṣṭhato ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasiddhaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vallīnaddhe sakaṇṭake | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīptakharasvarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nārthasādhakāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | strīsaṃjñā dakṣiṇāḥ śubhāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvaśṛgālayoḥ | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaśasarpayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ kilobhayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | godhākṛkalāsayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | castaṃ darśanaṃ nṛṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kulatthatilakārpāsatuṣapāṣāṇabhasmanām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktasarṣapaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathi saṅgamāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | patitāntasthadīnāndharipavas tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhiś cānilaḥ śubhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratilomaś ca garhitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedaśabdas tu pūjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhedaśabdas tathaiva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ruddhaśabdaḥ praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upadhārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivākruṣṭahākaṣṭamākrandaruditasvanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vai gardabhoṣṭrayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣutaṃ skhalitam āhatam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātrāyāṃ na praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avekṣyaṃ ca tathā+āture | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaretanna gaṇyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | keśabhasmāsthikāṣṭhāśmatuṣakārpāsakaṇṭakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailaṃ tilāstṛṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | napuṃsakavyaṅgabhagnanagnamuṇḍāsitāmbarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | neṣyante darśanaṃ gatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānāt saṃcaraṇaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | patanaṃ nirgamas tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādadhomukhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuḍyamā staraṇāni vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛṣṭhaṃ śiras tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nyasec chirasi corasi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛcchedunmārṣṭi svāṅgamāturaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya na pūjyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyaḥ sa sidhyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśubhaṃ hy aśubheṣu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtādīn lakṣayed bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇāya śubhāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhito vā svayaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karabhavyālagardabhaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāyāddakṣiṇāmukhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muktamūrdhajā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛtyantī dakṣiṇāmukham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dakṣiṇāmukhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravrajitās tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāpadair vikṛtānanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅke ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pranṛtyet prahasettathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārayec chirasi srajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vorasi jāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jananīṃ praviśen naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvabhre vā tamasā+āvṛte || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mauṇḍyam avāpnuyāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpacakṣuṣoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakampam avanes tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daśanāḥ prapatanti vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valmīkaṃ pāribhadrakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā yo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇaṃ tilān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś ca pibet surām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhito mṛtyum ṛcchati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vismṛto vihatas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aphaladās tu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapisakhyaṃ tu śoṣiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | apasmāre pravartanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehasya kuṣṭhinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrdhni śiroruji || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsapipāsayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāt pāṇḍurogiṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṇitaṃ sa vinaśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prātarutthāya yatnavān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viprebhyaḥ kāñcanaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gāyatrīṃ tripadāṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svapyād dhyātvā punaḥ śubham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmacārī samāhitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasedrātritrayaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duḥsvapnāt pravimucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ svapnadarśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvataḥ suhṛdo nṛpān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirmalāni jalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | apagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāsāṃsi ca phalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | apagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāprāsādasaphalavṛkṣavāraṇaparvatān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādherapagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaluṣodakān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | apagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā'pi yaṃ daśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanalābhaṃ ca buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paśyed vyādhito naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karma samācaret || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | viparītāviparītasvapnanidarśanīyo nāmaikonatriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtir bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu nibodha me || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divyānām abhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca niḥsvanān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānyaśabdavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītān śṛṇoti ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suhṛcchabdeṣu kupyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bruvanti gatāyuṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītamuṣṇaṃ ca śītavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pīḍyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītena pravepate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gātrāṇi manyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gātre bhavanti hi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhajante nīlamakṣikāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bruvanti gatāyuṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | copayojitān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣābhivṛddhaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mithyopayojitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāsuṃ taṃ pracakṣate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durgandhasya sugandhitām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śānte dīpe ca nīrujaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāsuṃ taṃ vinirdiśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālāvasthā diśas tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyāṃś ca yo naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvalitānīva paśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divā vā candravarcasam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakracāpataḍidguṇān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirmale gagane ghanān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃkulamambaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | antarikṣaṃ ca paśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medinīm || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | plutam ivāmbhasā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś ca paśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devīm arundhatīm | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vadanti gatāyuṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś ca na paśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yakṣarakṣasām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtām api || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhūmaṃ vahnim īkṣate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhimāvāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | nāma triṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mānavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parāsur asaṃśayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prabhādhṛtismṛtiśriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parāsuras aṃśayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cordhvaṃ tathottaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasya jīvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syuḥ patanti vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāyuṣam ādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūnā ca yasya vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijahāty asūn || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya nāsikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvati mānavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sraste ca locane | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāyurnaro dhruvam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃkṣipte vinate bhruvau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārayati yaḥ śiraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇān jahāti saḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣagādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikurute ca yaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvati mānavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chinnocchvāsaś ca yo bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhīraḥ parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāgarti sarvadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyākhyeyaḥ sa jānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utkārāṃś ca karoti yaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pretarūpaṃ tamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṃ pravartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jahyāt sa jīvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhvam anuyāyinī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asaṃśayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pādasamutthitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guhyajo dvayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūnāṇḍameḍhratā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ kṣīṇam ādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsaś ca mānavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viyuñjanti na saṃśayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savyaṃ cākṣi nimajjati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svidyataś caraṇāvubhau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yamarāṣṭraṃ gamiṣyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurukāṇi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaivasvatālayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅkamatsyavasātailaghṛtagandhāṃś ca ye narāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gantāras te yamālayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāśnanti vāyasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātāras te yamālayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasyānyonyāvasādinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyaś cikitsitum || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyair miṣṭair hitais tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtyur upasthitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṭhaśūlaṃ ca dāruṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtyur upasthitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purākṛtaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidhanaṃ vrajet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣāṃsi vividhāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upasarpanti mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratighnanti jighāṃsayā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanty eva gatāyuṣām || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | chāyāvipratipattirnāmaikatriṃśattamo ' | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīraikadeśānām anyabhāvitvaṃ maraṇāya | tad yathā śuklānāṃ kṛṣṇatvaṃ | ||
- | kṛṣṇānāṃ śuklatā raktānām anyavarṇatvaṃ sthirāṇāṃ mṛdutvaṃ mṛdūnāṃ sthiratā | ||
- | calānām acalatvaṃ acalānāṃ calatā pṛthūnāṃ saṃkṣiptatvaṃ saṃkṣiptānāṃ | ||
- | pṛthutā dīrghānāṃ hrasvatvaṃ hrasvānāṃ dīrghatā apatanadharmiṇāṃ | ||
- | patanadharmitvaṃ patanadharmiṇāmapatanadharmitvaṃ akasmācca | ||
- | śaityauṣṇyasnaigdhyaraukṣyaprastambhavaivarṇyāvasādanaṃ cāṅgānām || svebhyaḥ | ||
- | sthānebhyaḥ śarīraikadeśānām | ||
- | avasrastotkṣiptabhrāntāvakṣiptapatitavimuktanirgatāntargatagurulaghutvāni | ||
- | pravālavarṇavyaṅgaprādurbhāvo vā' | ||
- | nāsāvaṃśe vā piḍakotpattiḥ lalāṭe prabhātakāle svedaḥ netrarogād vinā | ||
- | vā' | ||
- | vā kapotakaṅkakākaprabhṛtīnāṃ mūtrapurīṣavṛddhir abhuñjānānāṃ tatpraṇāśo | ||
- | bhuñjānānāṃ vā stanamūlahṛdayor aḥsu ca śūlotpattayaḥ madhye śūnatvam anteṣu | ||
- | parimlāyitvaṃ viparyayo vā tathā' | ||
- | naṣṭahīnavikalavikṛtasvaratā vā vivarṇapuṣpaprādurbhāvo vā | ||
- | dantamukhanakhaśarīreṣu yasya vā' | ||
- | dṛṣṭimaṇḍale bhinnavikṛtāni rūpāṇy ālokyante snehābhyaktakeśāṅga iva yo | ||
- | bhāti yaś ca durbalo bhaktadveṣātisārābhyāṃ pīḍyate kāsamānaś ca | ||
- | tṛṣṇābhibhūtaḥ kṣīṇaś cchardibhaktadveṣayuktaḥ saphenapūyarudhirodvāmī | ||
- | hatasvaraḥ śūlābhipannaś ca manuṣyaḥ śūnakaracaraṇavadanaḥ kṣīṇo ' | ||
- | srastapiṇḍikāṃsapāṇipādo jvarakāsābhibhūtaḥ yas tu pūrvāhṇe bhuktam aparāhṇe | ||
- | chardayaty avidagdham atisāryate vā jvarakāsābhibhūtaḥ sa śvāsān mriyate | ||
- | bastavad vilapan yaś ca bhūmau patati srastamuṣkaḥ stabdhameḍhro | ||
- | bhagnagrīvaḥ pranaṣṭamehanaś ca manuṣyaḥ prāgviśuṣyamāṇahṛdaya ārdraśarīraḥ | ||
- | yaś ca loṣṭaṃ loṣṭenābhihanti kāṣṭhaṃ kāṣṭhena tṛṇāni vā chinatti | ||
- | adharoṣṭhaṃ daśati uttaroṣṭhaṃ vā leḍhi āluñcati vā karṇāu keśāṃś ca | ||
- | devadvijagurusuhṛdvaidyāṃś ca dveṣṭi yasya vakrānuvakragā grahā | ||
- | garhitasthānagatāḥ pīḍayanti janmarkṣaṃ vā yasyolkāśanibhyām abhihanyate | ||
- | horā vā | ||
- | gṛhadāraśayanāsanayānavāhanamaṇiratnopakaraṇagarhitalakṣaṇanimittaprādurbhāvo | ||
- | veti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadgatāyuṣaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya dehinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | budhyeta yo bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃmato bhavet || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | dvātriṃśo ' | ||
- | |||
- | <note ana=" | ||
- | witness K.</ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāntyavāryatām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṇvekamanā mama || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhamarśo bhagandaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivodaramaṣṭamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāgadāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇamāṃsakṣayaśvāsatṛṣṇāśoṣavamījvaraiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caitair upadrutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhimicchatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kampādhmānanipīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavyādhirvināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktopadravāviṣṭamatiprasrutam eva vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktanetraṃ hatasvaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hantīha kuṣṭhinam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇārocakaśūlārtamatiprasrutaśoṇitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophātīsārasaṃyuktamarśovyādhirvināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukram eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ruddhamūtraṃ ruganvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sikatāśarkarānvitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yonisaṃvṛtiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktāś cāpy upadravāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pārśvabhaṅgānnavidveṣaśophātīsārapīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varjayed udarārditam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nipatito 'pi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvareṇa mriyate naraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃghātaśūlavān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvaro hanti mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhrāntalocanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣapayati jvaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidrāyuktamatīva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāśayati jvaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvaranipīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklākṣamannadveṣṭāramūrdhvaśvāsanipīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hantīha mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsaśūlapipāsānnavidveṣagranthimūḍhatāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmino mṛtyumeṣyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardihikkātṛḍanvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidradhirnāśayennaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇḍunetraś ca mānavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇḍurogī vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahuśo lohitekṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittī vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīṇamāṃsabalo naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakṣīṇaṃ calitabhruvam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikurvāṇamapasmāro vināśayet || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | trayastriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parānabhijigīṣataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayatnataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavasamindhanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | tasya liṅgaṃ cikitsā ca kalpasthāne pravakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracakṣate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasamantraviśāradau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedāṅgamaṣṭāṅgamāyurvedamabhāṣata | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dharmakarmaṇām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tulyamūrtitā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāṅnanaḥkarmabhiḥ śubhaiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājagehādanantaram | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhvajavadyaśaḥkhyātisamucchritam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāstrārtheṣv abahiṣkṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paricārakaḥ | | ||
- | < | ||
- | ete pādāś cikitsāyāḥ karmasādhanahetavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caturtho guṇavān bhiṣak | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āturān sadā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭakarmā svayaṃkṛtī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśāradaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyavānātmavān api | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'hani coddhṛtam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparyaye | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhitarakṣaṇe | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | catustriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣajā+āyurādāveva parīkṣitavyaṃ satyāyuṣi | ||
- | vyādhyṛtvagnivayodehabalasattvasātmyaprakṛtibheṣajadeśān parīkṣeta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāpāṇipādapārśvapṛṣṭhastanāgradaśanavadanaskandhalalāṭaṃ | ||
- | dīrghāṅguliparvocchvāsaprekṣaṇabāhuṃ vistīrṇabhrūstanāntaroraskaṃ | ||
- | hrasvajaṅghāmeḍhragrīvaṃ gambhīrasattvasvaranābhimanuccair baddhastanam | ||
- | upacitamahāromaśakarṇaṃ paś cān mastiṣkaṃ srātānuliptaṃ mūrdhānupūrvyā | ||
- | viśuṣyamāṇaśarīraṃ paś cāc ca viśuṣyamāṇahṛdayaṃ puruṣaṃ jānīyāddīrghāyuḥ | ||
- | khalvayam iti | tamekāntenopakramet | ebhir lakṣaṇair viparītair alpāyuḥ | ||
- | miśrair madhyamāyur iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃhatāṅgaḥ sthirendriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghāyurucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sam upacīyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghāyuḥ samāsataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūrdhvaṃ nibodha me | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syurvyaktamāyatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇau ca māṃsalau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhāś ca pṛṣṭhataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavati saptatiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūrdhvaṃ nibodha me || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi mehanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syātpṛṣṭhamāyatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānānnāsā coccā śarīriṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantamāṃsaṃ pradṛśyate | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvetpañcaviṃśatim || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aṅgapratyaṅgapramāṇasārānupadekṣyāmaḥ | tatrāṅgāny | ||
- | antarādhisakthibāhuśirāṃsi tadavayavāḥ pratyaṅgānīti | tatra svair aṅgulaiḥ | ||
- | pādāṅguṣṭhapradeśinyau dvyaṅgulāyate pradeśinyāstu madhyāmānāmikākaniṣṭhikā | ||
- | yathottaraṃ pañcamabhāgahīnāḥ catur{O.pañca}aṅgulāyate pañcāṅgulavistṛte | ||
- | prapadapādatale pañcacaturaṅgulāyatavistṛtā pārṣṇiḥ caturdaśāṅgulāyataḥ | ||
- | pādaḥ caturdaśāṅgulapariṇāhāni pādagulphajaṅghājānumadhyāni aṣṭādaśāṅgulā | ||
- | jaṅghā jānūpariṣṭāc ca dvātriṃśadaṅgulamevaṃ pañcāśat jaṅghāyāmasamāvūrū | ||
- | dvyaṅgulāni vṛṣaṇacibukadaśananāsāpuṭabhāgadarṇamūlanayanāntarāṇi | ||
- | caturaṅgulāni mehanavadanāntaranāsākarṇalalāṭagrīvocchrāyadṛṣṭyantarāṇi | ||
- | dvādaśāṅgulāni | ||
- | bhagavistāramehananābhihṛdayagrīvāstanāntaramukhāyāmamaṇibandhaprakoṣṭhasthaulyāni | ||
- | indrabastipariṇāhāṃsapīṭhakūrparāntarāyāmaḥ ṣoḍaśāṅgulaḥ caturviṃśatyaṅgulo | ||
- | hastaḥ dvātriṃśadaṅgulaparimāṇau bhujau dvātriṃśatpariṇāhāvūrū | ||
- | maṇibandhakūrparāntaraṃ ṣoḍaśāṅgulaṃ talaṃ ṣaṭcaturaṅgulāyāmavistāraṃ | ||
- | aṅguṣṭhamūlapradeśinīśravaṇāpāṅgāntaramadhyamāṅgulyau pañcāṅgule | ||
- | ardhapañcāṅgule pradeśinyanāmike sārdhatryaṅgulau kaniṣṭhāṅguṣṭhau | ||
- | caturviṃśativistārapariṇāhaṃ mukhagrīvaṃ tribhāgāṅgulavistārā | ||
- | nāsāpuṭamaryādā nayanatribhāgapariṇāhā tārakā navamastārakāṃśo dṛṣṭiḥ | ||
- | keśāntamastakāntaramekādaśāṅgulaṃ mastakādavaṭukeśānto daśāṅgulaḥ | ||
- | karṇāvaṭvantaraṃ caturdaśāṅgulaṃ puruṣoraḥpramāṇavistīrṇā strīśroṇiḥ | ||
- | aṣṭādaśāṅgulavistāramuraḥ tatpramāṇā puruṣasya kaṭī saviṃśamaṅgulaśataṃ | ||
- | puruṣāyāma iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nārī tu ṣoḍaśe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśalo bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvadanukīrtitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahadṛcchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āyurvittaṃ hīnais tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | smṛtibhaktiprajñāśauryaśaucopetaṃ kalyāṇābhiniveṣaṃ sattvasāraṃ vidyāt | ||
- | snigdhasaṃhataśvetāsthidantanakhaṃ bahulakāmaprajaṃ śukreṇa akṛśam | ||
- | uttamabalaṃ snigdhagambhīrasvaraṃ saubhāgyopapannaṃ mahānetraṃ ca majjñā | ||
- | mahāśiraḥskandhaṃ dṛḍhadantahanvasthinakhamasthibhiḥ snigdhamūtrasvedasvaraṃ | ||
- | bṛhaccharīramāyāsāsahiṣṇuṃ medasā acchidragātraṃ gūḍhāsthisandhiṃ | ||
- | māṃsopacitaṃ ca māṃsena snigdhatāmranakhanayanatālujihvauṣṭhapāṇipādatalaṃ | ||
- | raktena suprasannamṛdutvagromāṇaṃ tvaksāraṃ vidyāditi | eṣāṃ pūrvaṃ pūrvaṃ | ||
- | pradhānamāyuḥsaubhāgyayor iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sidhyati karmasu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarva evaite trividhāḥ sādhyā yāpyāḥ pratyākhyeyāś ca | tatraitān | ||
- | bhūyastridhā parīkṣeta kimasāvaupasargikaḥ prākkevalo ' | ||
- | tatra aupasargiko yaḥ pūrvotpannaṃ vyādhiṃ jaghanyakālajāto vyādhirupasṛjati | ||
- | sa tanmūla evopadravasaṃjñaḥ prākkevalo yaḥ prāgevotpanno vyādhirapūrvarūpo | ||
- | ' | ||
- | tatra sopadravamanyonyāvirodhenopakrameta blavantam upadravaṃ vā prākkevalaṃ | ||
- | yathāsvaṃ pratikurvīta anyalakṣaṇe tvād ivyādhau prayateta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasmāttasmād vicakṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhimupācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | coṣṇanivāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyākālaṃ na hāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na kṛtā kriyā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | api na sidhyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhiṃ karoti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haratyanyamudīrayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | sa caturvidho bhavati doṣānabhipanna ekaḥ vikriyāmāpannastrividho bhavati | ||
- | viṣamo vātena tīkṣṇaḥ pittena mandaḥ śleṣmaṇā caturtaḥ samaḥ sarvasāmyād iti | ||
- | | tatra yo yathākālam upayuktamannaṃ samyak pacati sa samaḥ samair doṣaiḥ | ||
- | yaḥ kadācit samyak pacati | ||
- | kāḍcidādhmānaśūlodāvartātisārajaṭharagauravāntrakūjanapravāhaṇāni kṛtvā sa | ||
- | viṣamaḥ yaḥ prabhūtamapyupayuktamannamāśu pacati sa tīkṣṇaḥ sa | ||
- | evābhivardhamāno ' | ||
- | prabhūtamapyupayuktamannamāśutaraṃ pacati pākānte ca | ||
- | galatālvoṣṭhaśoṣadāhasantāpāñjanayati | ||
- | yastvalpamapyupayuktamudaraśirogauravakāsaśvāsaprasekacchardigātrasadanāni | ||
- | kṛtvā mahatā kālena pacati sa mandaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanimittajān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikārān kaphasaṃbhavān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣame snigdhāmlalavaṇaiḥ kriyāviśeṣaiḥ pratikurvīta tīkṣṇe | ||
- | madhurasnigdhaśītair virekaiś ca evam evātyagnau viśeṣeṇa māhiṣaiś ca | ||
- | kṣīradadhisarpirbhiḥ mande kaṭutiktakaṣāyair vamanaiś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | naiva śakyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanais tribhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāne vyavasthitaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛddham iti | tatronaṣoḍaśavarṣā bālāḥ | te 'pi trividhāḥ kṣīrapāḥ | ||
- | kṣīrānnādā annādā iti | teṣu saṃvatsaraparāḥ kṣīrapāḥ dvisaṃvatsaraparāḥ | ||
- | kṣīrānnādāh parato ' | ||
- | vikalpo vṛddhiryauvanaṃ saṃpūrṇatā hānir iti | tatra āviṃśatervṛddhiḥ | ||
- | ātriṃśate yauvanaṃ ācatvāriṃśataḥ sarvadhātvindriyabalavīryasaṃpūrṇatā ata | ||
- | ūrdhvamīṣatparihāṇiryāvat saptatir iti | saptaterūrdhvaṃ | ||
- | kṣīyamāṇadhātvindriyabalavīryotsāhamahanyahani valīpalitakhālityajuṣṭaṃ | ||
- | kāsaśvāsaprabhṛtibhir upadravair abhibhūyamānaṃ sarvakriyāsvasamarthaṃ | ||
- | jīrṇāgāramivābhivṛṣṭamavasīdantaṃ vṛddhamācakṣate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vayovasthāsūttarottarā bheṣajamātrāviśeṣā bhavanti ṛte ca parihāṇeḥ | ||
- | tatrādyāpikṣayā pratikurvīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyame pittam eva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyurvṛddhe tadvīkṣya yojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālavṛddhau vivarjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāt kriyāṃ śanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgupadiṣṭaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlakṛśau narau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurvīta satataṃ bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvadeṣajarādibhir avekṣitavyam | yasmādbalavataḥ | ||
- | sarvakriyāpravṛttistasmād balam eva pradhānamadhikaraṇānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlāś cālpabalā narāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balaṃ vaidyaḥ pratarkayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyasanābhyudayakriyādisthāneṣuvaviklavakaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃstabhyātmānamātamanā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahate naiva tāmasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deśakālajātyṛturogavyāyāmodakadivāsvapnarasaprabhṛtīni prakṛtiviruddhānyapi | ||
- | yānyabādhakarāṇi bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhāyaiva niṣevitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyam iti nirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | copariṣṭādvakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti | tatra bahūdakanimnonnatanadīvarṣagahano mṛduśītānilo | ||
- | bahumahāparvatavṛkṣo mṛdusukumāropacitaśarīramanuṣyaprāyaḥ | ||
- | kaphavātarogabhūyiṣṭhaś cānupaḥ ākāśasamaḥ praviralālpakaṇṭakivṛkṣaprāyo | ||
- | ' | ||
- | sthirakṛśaśarīramanuṣyaprāyo vātapittarogabhūyiṣṭhaś ca jāṅgalaḥ | ||
- | ubhayadeśalakṣaṇaḥ sādhāraṇa iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasmācchītavarṣoṣmamārutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhāraṇo mataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | va sthalāhṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kopamāgatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deśakṛtaṃ bhayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇe sati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balasattvāyuṣāṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhasādhyatamo gadaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛcchro vyāmiśralakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāmanyāṃ prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāsaṃkaro hitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saiva kriyā hitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛcchrasādhyatamo yadi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bibharti kālādivaśena dhīmān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chinatti bhaiṣajyaparaśvadhena || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | pañcatriṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | Ācārya 1931 and 1938 editions version of Cakrapāṇidatta' | ||
- | this adhyāya.</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvabhraśarkarāśmaviṣamavalmīkaśmaśānāghātanadevatāyatanasikatābhir | ||
- | anupahatāmanūṣarāmabhaṅgurāmadūrodakāṃ snigdhāṃ prarohavatīṃ mṛdvīṃ sthirāṃ | ||
- | samāṃ kṛṣṇāṃ gaurīṃ lohitāṃ vā bhūmimauṣadhārthaṃ parīkṣeta | tasyāṃ | ||
- | jātamapi kṛmiviṣaśastrātapapavanadahanatoyasambādhamārgair | ||
- | anupahatamekarasaṃ puṣṭaṃ pṛthvavagāḍhamūlamudīcyāṃ cauṣadhamādadītetyeṣa | ||
- | bhūmiparīkṣāviśeṣaḥ sāmānyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurvī śyāmā kṛṣṇā vā sthūlavṛkṣaśasyaprāyā svaguṇabhūyiṣṭhā snigdhā | ||
- | śītalā+āsannodakā snigdhaśasyatṛṇakomalavṛkṣaprāyā śuklā' | ||
- | nānāvarṇā laghvaśmavatī praviralālpapāṇḍuvṛkṣaprarohā' | ||
- | bhasmarāsabhavarṇā tanurūkṣakoṭarālparasavṛkṣaprāyā' | ||
- | samā śvabhravatyavyaktarasajalā sarvato ' | ||
- | śyāmā cākāśaguṇabhūyiṣṭhā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāvṛḍvarṣāśaraddhemantavasantagrīṣmeṣu yathāsaṃkhyaṃ | ||
- | mūlapatratvakkṣīrasāraphalāny ādadīteti tat tu na samyak saumyāgneyatvāj | ||
- | jagataḥ | saumyāny auṣadhāni saumyeṣv ṛtuṣv ādadītāgneyāny āgneyeṣu evam | ||
- | avyāpannaguṇāni bhavanti | saumyāny auṣadhāni saumyeṣv ṛtuṣu gṛhītāni | ||
- | somaguṇabhūyiṣṭhāyāṃ bhūmau jātāny atimadhurasnigdhaśītāni jāyante | etena | ||
- | śeṣaṃ vyākhyātam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmau jātāni virecanadravyāṇyādadīta agnyākāśamārutaguṇabhūyiṣṭhāyāṃ | ||
- | vamanadravyāṇi ubhayaguṇabhūyiṣṭhāyām ubhayatobhāgāni ākāśaguṇabhūyiṣṭhāyāṃ | ||
- | saṃśamanāni evaṃ balavattarāṇi bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhughṛtaguḍapippalīviḍaṅgebhyaḥ (ā.sarvāṇyeva sakṣīrāṇi vīryavanti ) teṣām | ||
- | asampattāva(ā.na)tikrāntasaṃvatsarāṇy ādadīteti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vanacāriṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajavyaktir iṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | palāśalavaṇādiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvo vidhīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmir iṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaḍrasāyutāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niścayaniścitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmir asād bhavet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhāraṇā smṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadguṇāni viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāhyam eva vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiś cāpy anavaṃ hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gṛhṇīyād doṣavarjitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaromanakhādikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | plotamṛdbhāṇḍaphalakaśaṅkuvinyastabheṣajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajāgāramiṣyate || </l> | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhadradāru mahauṣadham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaśophajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candanaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśophahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhiḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'pi hitasthathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saralayā saha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaśophahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṇḍītakāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sānnipātikaśophahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaḥ payoyutaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāramūtrāḍhyastatpraśāntaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tilasarṣapāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇyuṣṇāni pācanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hayamārakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca dāraṇam | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāraṇaṃ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaṅnūlāni prapīḍanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkhinyaṅkoṭhasumanaḥkaravīrasuvarcalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāragvadhādikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāṅgalāhvayā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viḍaṅgailāhareṇavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manaḥśilā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haritālaṃ surāṣṭrajā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇy etāni nirdiśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | api ca śodhanān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jātīkandaharidrayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailaghṛtāni vai || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārottamān api | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭurohiṇīm || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃśodhanaṃ ghṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośātakī tilāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manaḥśilā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇi śodhane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajanīdvaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurvīta śodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṭolatriphalāsu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhaneṣu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devadāruṇi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇadhūpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvakṣu sādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇārtheṣu śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaṇe tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sacandanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasto vraṇaropaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haridre mālatī sitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādbhiṣajā ropaṇe ghṛte || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devadāru ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taile yojyāni ropaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsīsaṃ śravaṇāhvayā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇaṃ cūrṇamiṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpakāsīsam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇārthaṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalāyāstathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidadhīta yathākramam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tālapatrī suvarcalā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākolyādiś ca yo gaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuruvindo manaḥśilā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sumanomukulāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātucūrṇāni yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastānyavasādane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathālābhamathāpi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoddiṣṭeṣu karmasu || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | saptatriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśvadevā sahadevā śvadaṃṣṭrā pṛthakparṇī śatāvarī sārivā kṛṣṇasārivā | ||
- | jīvakarṣabhakau mahāsahā kṣudrasahā bṛhatyau punarnavair aṇḍo haṃsapādī | ||
- | vṛścikālyṛṣabhī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānilāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āragvadhamadanagopaghoṇṭākaṇṭakīkuṭajapāṭhāpāṭalāmūrvendrayavasaptavarṇanimbakuruṇṭakadāsī-kuruṇṭakaguḍūcīcitrakaśārṅga(ā.rṅge)ṣṭākarañjadvayapaṭolakirātatiktakāni | ||
- | suṣavī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaviṣāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varuṇārtagalaśigrumadhuśigrutarkārīmeṣaśṛṅgīpūtīkanaktamālamoraṭāgnimanthasaireyakadvayabimbīvasukavasiracitrakaśatāvarībilvājaśṛṅgīdarbhā | ||
- | bṛhatīdvayaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedonivāraṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīratarusahacaradvayadarbhavṛkṣādanīgundrānalakuśakāśāśmabhedakāgnimanthamoraṭāvasukavasirabhallūkakuraṇṭakendīvarakapotavaṅkā | ||
- | śvadaṃṣṭrā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavikāranut | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sālasārājakarṇakhadirakadarakālaskandhakramukabhūrjameṣaśṛṅgītiniśacandanakucandanaśiṃśapāśirīṣāsanadhavārjunatālaśākanaktamālapūtīkāśvakarṇāgurūṇi | ||
- | kālīyakaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhavināśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rodhrasāvararodhrapalāśakuṭannaṭāśokaphañjīkaṭphalailavālukaśallakījiṅginīkadambasālāḥ | ||
- | kadalī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medaḥkaphaharo gaṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | arkālarkakarañjadvayamāgadantīmayūrakabhārgīrāsnendrapuṣpīkṣudraśvetāmahāśvetāvṛścikālyalavaṇāstāpasavṛkṣaś | ||
- | ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviṣāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surasāśvetasurasāphaṇijjñakārjakabhūstṛṇasugandhakasumukhakālamālakāsamardakṣavakakharapuṣpāviḍaṅgakaṭphalasurasīnirguṇḍīkulāhalondurukarṇikāphañjīprācībalakākamācyo | ||
- | viṣamuṣṭikaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmisūdanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muṣkakapalāśadhavacitrakamadanavṛkṣakarśiṃśapāvajravṛkṣastriphalā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukradoṣahṛt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīpippalīmūlacavyacitrakaśṛṅgaveramaricahastipippalīhareṇukailājamodendrayavapāṭhājīrakasarṣapamahānimbaphalahiṅgubhārgīmadhurasātiviṣāvacāviḍaṅgāni | ||
- | kaṭurohiṇī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratiśyāyānilārucīḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | elātagarakuṣṭhamāṃsīdhyāmakatvakpatranāgapuṣpapriyaṅguhareṇukāvyāghranakhaśukticaṇḍasthauṇeyakaśrīveṣṭakacocacorakavālu{O.? | ||
- | punnāgakeśaraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgakeśaraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haridrādāruharidrākalaśīkuṭajabījāni madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyaviśodhanau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śyāmāmahāśyāmātrivṛddantīśaṅkhinītilvakakampillakaramyakakramukaputraśreṇīgavākṣīrajavṛkṣakarañjadvayaguḍūcīsaptalācchagalāntrīsudhāḥ | ||
- | suvarṇakṣīrī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmaviṣāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānilāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṭolacandanakucandanamūrvāguḍūcīpāṭhāḥ kaṭurohiṇī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphārocakanāśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākolīkṣīrakākolījīvakarṣabhakamudgaparṇīmāṣaparṇīmedāmahāmedācchinnaruhākarkaṭaśṛṅgītugākṣīrīpadmakaprapauṇḍarīkardhivṛddhimṛdvīkājīvantyo | ||
- | madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśoṇitānilanāśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūṣakasaindhavaśilājatukāsīsadvayahiṅgūni tutthakaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medoviśoṣaṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sārivāmadhukacandanakucandanapadmakakāśmarīphalamadhūkapuṣpāṇyuśīraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharo gaṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | añjanarasāñjananāgapuṣpapriyaṅgunīlotpalanaladanalinakeśarāṇi madhukaṃ ceti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittanibarhaṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parūṣakadrākṣākaṭphaladāḍimarājādanakatakaphalaśākaphalāni triphalā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṅgusamaṅgādhātakīpunnāganāgapuṣpacandanakucandanamocarasarasāñjanakumbhīkasrotoñjanapadmakesarayojanavallayo | ||
- | dīrghamūlā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ambaṣṭhādhātakīkusumasamaṅgākaṭvaṅgamadhukabilvapeśikāsāvararodhrapalāśanandīvṛkṣāḥ | ||
- | padmakeśarāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvātīsāranāśanau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nyagrodhodumbarāśvatthaplakṣamadhukakapītanakakubhāmrakośāmracorakapatrajambūdvayapiyālamadhūkarohiṇīvañjulakadambabadarītindukīsallakīrodhrasāvararodhrabhallātakapalāśā | ||
- | nandīvṛkṣaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagnasādhakaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | padmakaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu dīpanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utpalaraktotpalakumudasaugandhikakuvalayapuṇḍarīkāṇi madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhapittaraktavināśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mustāharidrādāruharidrāharītakyāmalakabibhītakakuṣṭhahaimavatīvacāpāṭhākaṭurohiṇīśārṅgaṣṭātiviṣādrāviḍībhallātakāni | ||
- | citrakaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaniṣūdanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehakuṣṭhavināśanī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trikaṭukam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehakuṣṭhatvagāmayān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvajvarāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trapusīsatāmrarajatakṛṣṇalohasuvarṇāni lohamalaś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garakrimiharaḥ paraḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lākṣārevatakuṭajāśvamārakaṭphalaharidrādvayanimbasaptacchadamālatyastrāyamāṇā | ||
- | ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittārtināśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ | tatra trikaṇṭakabṛhatīdvayapṛthakparṇyo vidārigandhā ceti | ||
- | kanīyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcamūlakam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāśmaryaś ceti mahat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghvagnidīpanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittānilāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ceti vallīsaṃjñaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karamardatrikaṇṭakasairīyakaśatāvarīgṛdhranakhya iti kaṇṭakasaṃjñaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophatrayavināśanau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṇasaṃjñakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva vināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavināśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu vistaram | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpīṃṣi pānakān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvartuṣvanabhidrute | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinnān prayojayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | nāmāṣṭatriṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madanakuṭajajīmūtakekṣvākudhāmārgavakṛtavedhanasarṣapaviḍaṅgapippalīkarañjaprapunnāḍakovidārakarbudārāriṣṭāśvagandhāvidulabandhujīvakaśvetāśaṇapuṣpībimbīvacāmṛgervāruś | ||
- | citrā cety ūrdhvabhāgaharāṇi | tatra kovidārapūrvāṇāṃ phalāni kovidārādīnāṃ | ||
- | mūlāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivṛtāśyāmādantīdravantīsaptalāśaṅkhinīviṣāṇikāgavākṣīcchagalāntrīsruksuvarṇakṣīrīcitrakakiṇihīkuśakāśatilvakakampillakaramyakapāṭalāpūgaharītakyāmalakabibhītakanīlinīcaturaṅgulair | ||
- | aṇḍapūtīkamahāvṛkṣasaptacchadārkā jyotiṣmatī cety adhobhāgaharāṇi | tatra | ||
- | tilvakapūrvāṇāṃ mūlāni tilvakādīnāṃ pāṭalāntānāṃ tvacaḥ kampillakaphalarajaḥ | ||
- | pūgādīnām eraṇḍāntānāṃ phalāni pūtīkāragvadhayoḥ patrāṇi śeṣāṇāṃ kṣīrāṇīti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellikā cety ubhayatobhāgaharāṇi | eṣāṃ svarasā iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīviḍaṅgāpāmārgaśigrusiddhārthakaśirīṣamaricakaravīrabimbīgirikarṇikākiṇihīvacājyotiṣmatīkarañjārkālarkalaśunātiviṣāśṛṅgaveratālīśatamālasurasārjakeṅgudīmeṣaśṛṅgukīmeṣaśṛṅgīmātuluṅgīsuraṅgīpīlujātīśālatālamadhūkalākṣāhiṅgulavaṇamadyagośakṛdrasamūtrāṇīti | ||
- | śirovirecanāni | tatra karavīrapūrvāṇāṃ phalāni karavīrādīnāmarkāntānāṃ | ||
- | mūlāni tālīśapūrvāṇāṃ kandāḥ tālīśādīnāmarjakāntānāṃ patāṇi | ||
- | iṅgukīmeṣaśṛṅgyostavacaḥ mātuluṅgīsuraṅgīpīlujātīnāṃ pūspāṇi | ||
- | śālatālamadhūkānāṃ sārāḥ hiṅgulākṣe niryāsau lavaṇāni pārthivaviśeṣāḥ | ||
- | madyāny āsutasaṃyogāḥ śakṛdrasamūtre malāv iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra | ||
- | bhadradārukuṣṭhaharidrāvaruṇameṣaśrṅgībalātibalārtagalakacchurāsallakīkuberākṣīvīratarusahacarāgnimanthavatsādanyeraṇḍāśmabhedakālarkārkaśatāvarīpunarnavāvasukavaśirakāñcanakabhārgīkārpāsīvṛścikālīpattūrabadarayavakolakulatthaprabhṛtīni | ||
- | vidārigandhādiś ca dve cādye pañcamūlyau samasena vātasaṃśamano vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candanakucandanahrīverośīramañjiṣṭhāpayasyādidārīśatāvarīgundrāśaivalakahlārakumudotpalakanda(ā.da)līdūrvāmūrvāprabhṛtīni | ||
- | kākolyādiḥ sārivādirañjanādirutpalādirnyagrodhādistṛṇapañcamūlam iti | ||
- | samāsena pittasaṃśamano vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāleyakāgurutilaparṇīkuṣṭhaharidrāśītaśivaśatapuṣpāsaralārāsnāprakīryodakīryeṅgudīsumanaḥkākādanīlāṅgalakīhastikarṇamuñjātakalāmajjakaprabhṛtīni | ||
- | vallīkaṇṭakapañcamūlyau pippalyādirbṛhatyādirmuṣkakādirvacādiḥ | ||
- | surasādirāragvadhādir iti samāsena śleṣmasaṃśamano vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhyagnipuruṣabalānyam{?? | ||
- | vyādhibalādadhikamauṣadham upayuktaṃ tam upaśamya vyādhiṃ | ||
- | vyādhimanyamāvahati agnibalādadhikamajīrṇaṃ viṣṭabhya vā pacyate | ||
- | puruṣabalādadhikaṃ glānimūrcchāmadānāvahati saṃśamanaṃ evaṃ saṃśodhanam | ||
- | atipātayati | hīnamebhyo dattam akiṃcitkaraṃ bhavati | tasmāt samam eva | ||
- | vidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadurbalaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balaṃ nṛṇām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdukoṣṭhasya śodhanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kvāthasyāñjalir iṣyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | nāmaikonacatvāriṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyarasaguṇavīryavipākavijñānīyam adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānaṃ kasmāt vyavasthitatvāt iha khalu dravyaṃ vyavasthitaṃ na rasādayaḥ | ||
- | yathā āme phale ye rasādayaste pakve na santi nityatvāc ca nityaṃ hi | ||
- | dravyamanityā guṇāḥ yathā kalkādipravibhāgaḥ sa eva saṃpannarasagandho | ||
- | vyāpannarasagandho vā bhavati svajātyavasthānāc ca yathā hi pārthivaṃ | ||
- | dravyamanyabhāvaṃ na gacchaty evaṃ śeṣāṇi pañcendriyagrahaṇācca pañcabhir | ||
- | indriyair gṛhyate dravyaṃ na rasādayaḥ āśrayatavāc ca dravyamāśritā rasādayo | ||
- | bhavanti ārambhasāmarthyāc ca dravyāśrita ārambhaḥ yathā | ||
- | vidārigandhādimāhṛtya saṃkṣudya vipacedityevam ādiṣu na rasādiṣvārambhaḥ | ||
- | śāstraprāmāṇyāc ca śāstre hi dravyaṃ pradhānam upadeśe hi yogānāṃ yathā | ||
- | mātuluṅgāgnimanthau cetyādau na rasādaya upadiśyante kramāpekṣitatvācca | ||
- | rasādīnāṃ rasādayo hi dravyakramamapekṣante yathā taruṇe taruṇāḥ saṃpūrṇe | ||
- | saṃpūrṇā iti ekadeśasādhyatvāc ca dravyāṇāmekadeśenāpi vyādhayaḥ sādhyante | ||
- | yathā mahāvṛkṣakṣīreṇeti tasmād dravyaṃ pradhānam | dravyalakṣaṇaṃ tu | ||
- | kriyāguṇavat samavāyikāraṇam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kasmāt āgamāt āgamo hi śāstramucyate śāstre hi rasā adhikṛtāḥ yathā | ||
- | rasāyatta āhāra iti tasmiṃś ca prāṇāḥ upadeśāc ca upadiśyante hi rasāḥ yathā | ||
- | madhurāmlalavaṇā vātaṃ śamayanti anumānāc ca rasena hy anumīyate dravyaṃ | ||
- | yathā madhuram iti ṛṣivacanāc ca ṛṣivacanaṃ vedo yathā kiṃcidijyārthaṃ | ||
- | madhuramāhared iti tasmād rasāḥ pradhānaṃ raseṣu guṇasaṃjñā | | ||
- | rasalakṣaṇamanyatropadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kasmāt tadvaśenauṣadhakarmaniṣpatteḥ | | ||
- | ihauṣadhakarmāṇyūrdhvādhobhāgobhayabhāgasaṃśodhanasaṃśamanasaṃgrāhakāgnidīpanapīḍanalekhanabṛṃhaṇarasāyanavājīkaraṇaśvayathukaravilayanadahanadāraṇamādanaprāṇaghnaviṣapraśamanāni | ||
- | vīryaprādhānyādbhavanti | tac ca vīryaṃ dvividhamuṣṇaṃ śītaṃ ca | ||
- | agnīṣomīyatvājjagataḥ | kecidaṣṭavidhamāhuḥ śītamuṣṇaṃ snigdhaṃ rūkṣaṃ | ||
- | viśadaṃ piccilaṃ mṛdu tīkṣṇaṃ ceti | etāni vīryāṇi | ||
- | svabalaguṇotkarṣādrasamabhibhūyātmakarma kurvanti | yathā | ||
- | tāvanmahatpañcamūlaṃ kaṣāyaṃ tiktānurasaṃ vātaṃ śamayati uṣṇavīryatvāt tathā | ||
- | kulatthāḥ kaṣāyaḥ kaṭukaḥ palāṇḍuḥ snehabhāvāc ca madhuraś cekṣuraso vātaṃ | ||
- | vardhayati śītavīryatvāt kaṭukā pippalī pittaṃ śamayati mṛduśītavīryatvāt | ||
- | amlamāmalakaṃ lavaṇaṃ saidhavaṃ ca tiktā kākamācī pittaṃ vardhayati | ||
- | uṣṇavīryatvāt madhurā matsyāś ca kaṭukaṃ mūlakaṃ śleṣmāṇaṃ śamayati | ||
- | rūkṣavīryatvāt madhuraṃ kṣaudraṃ ca tadetannidarśanamātramuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣu vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanyuḥ samīraṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi teṣu vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te tatkarmakāriṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi teṣu vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatkarmakāriṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | kasmāt samyaṅnithyāvipākatvāt iha sarvadravāṇy{O.vyāṇy}abhyavahṛtāni | ||
- | samyaṅnithyāvipakvāni guṇaṃ doṣaṃ vā janayanti | tatrāhuranye prati rasaṃ | ||
- | pāka iti | kecittrividhamicchanti madhuramamlaṃ kaṭukaṃ ceti | tat tu na | ||
- | samyak bhūtaguṇādāmāccānyo 'mlo vipāko nāsti pittaṃ hi vidagdhamamlatām | ||
- | upaityagnermandatvāt yadyevaṃ lavaṇo ' | ||
- | vidagdho lavaṇatām upaitīti | madhuro madhurasyāmlo ' | ||
- | kecidāhuḥ dṛṣṭāntaṃ copadiśanti yathā tāvat kṣīramukhāgataṃ pacyamānaṃ | ||
- | madhuram eva syāttathā śāliyavamudgādayaḥ prakīrṇāḥ svabhāvamuttarakāle 'pi | ||
- | na parityajanti tadvad iti | kecidvadanti abalavanto balavatāṃ vaśamāyāntīti | ||
- | | evamanavasthitiḥ tasmād asiddhānta eṣaḥ | āgame hi dvividha eva pāko | ||
- | madhuraḥ kaṭukaś ca | tayor madhurākhyo guruḥ kaṭukākhyo laghur iti | tatra | ||
- | pṛthivyaptejovāyvākāśānāṃ dvaividhyaṃ bhavati guṇasādharmyād gurutā laghutā | ||
- | ca pṛthivyāpaś ca gurvyaḥ śeṣāṇi laghūni tasmād dvividha eva pāka iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ambupṛthivīguṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhura ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pacyamāneṣu yeṣu tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pākaḥ kaṭuka ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vādasaṃgrahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmagryamicchantyatra vipaścitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcitkiṃcidvīryeṇa sevitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti karoti vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsti vinā rasāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreṣṭhataṃ smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyonyāpekṣikaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāddehadehinoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'pi dravyāśrayāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu guṇāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipacyante na ṣaḍrasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śeṣā bhāvāstadāśrayāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasiddhāni svabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vicakṣaṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasiddhāś ca svabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parīkṣeta kathaṃ(ā.dā)cana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāmbaṣṭhādirvirecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na tu hetuṣu || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | dravyaguṇarasavīryavipākavijñānīyo nāma catvāriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samudāyād dravyābhinirvṛttiḥ utkarṣastvabhivyājñjalo bhavati idaṃ pārthivam | ||
- | idam āpyam idaṃ taijasam idaṃ vāyavyam idam ākāśīyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlasārasāndramandasthiragurukaṭhinaṃ gandhabahulamīṣatkaṣāyaṃ prāyaśo | ||
- | madhuram iti pārthivaṃ tat sthairyabalagauravasaṃghātopacayakaraṃ viśeṣataś | ||
- | cādhogatisvabhāvam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītastimitasnigdhamandagurusarasāndramṛdupicchilaṃ | ||
- | rasabahulamīṣatkaṣāyāmlalavaṇaṃ madhurarasaprāyamāpyaṃ tat | ||
- | snehanahlādanakledanabandhanaviṣyandanakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | uṣṇatīkṣṇasūkṣmarūkṣakharalaghuviśadaṃ rūpa(ā.guṇa)bahulamīṣadamlalavaṇaṃ | ||
- | kaṭukarasaprāyaṃ viśeṣataś cordhvagatisvabhāvam iti taijasaṃ | ||
- | taddahanapacanadāraṇatāpanaprakāśanaprabhāvarṇakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūkṣmarūkṣakharaśiśiralaghuviśadaṃ sprarśabahulamīṣattiktaṃ viśeṣataḥ | ||
- | kaṣāyam iti vāyavīyaṃ tadvaiśadyalāghavaglapanavirūkṣaṇavicāraṇakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślakṣṇasūkṣmamṛduvyavāyiviśadaviviktamavyaktarasaṃ śabdabahulamākāśīyaṃ | ||
- | tanmārdavaśauṣiryalāghavakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jagati kiṃcid dravyam astīti kṛtvā taṃ taṃ yuktiviśeṣamarthaṃ cābhisamīkṣya | ||
- | svavīryaguṇayuktāni dravyāṇi kārmukāṇi bhavanti | tāni yadā kurvanti sa | ||
- | kālaḥ yat kurvanti tat karma yena kurvanti tad vīryaṃ yatra kurvanti tad | ||
- | adhikaranaṃ yathā kurvanti sa upāyaḥ yan niṣpādayanti tat phalam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭhāni pṛthivyāpo gurvyastā gurutvād adho gacchanti | ||
- | tasmād virecanamadhoguṇabhūyiṣṭhamanumānāt vamanadravyāṇy | ||
- | agnivāyuguṇabhūyiṣṭhāni agnivāyū hi laghū laghutvāc ca | ||
- | tānyūrdhvamuttiṣṭhanti tasmād vamanamapyūrdhvaguṇabhūyiṣṭham | ||
- | ubhayaguṇabhūyiṣṭhamubhyatobhāgam ākāśaguṇabhūyiṣṭhaṃ saṃśamanaṃ | ||
- | sāṃgrāhikamanilaguṇabhūyiṣṭham anilasya śoṣaṇātmakatvāt dīpanam | ||
- | agniguṇabhūyiṣṭhaṃ (? tatsamānatvāt ) lekhanam anilānalaguṇabhūyiṣṭhaṃ | ||
- | bṛṃhaṇaṃ pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭham evam auṣadhakarmāṇy anumānāt sādhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāti samīraṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīriṇām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | udīryate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravye viniścitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇasnigdharūkṣamṛdutīkṣṇapicchilaviśadās teṣāṃ tīkṣṇoṣṇāv āgneyau | ||
- | śītapicchilāv ambuguṇabhūyiṣṭhau pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭhaḥ snehaḥ | ||
- | toyākāśaguṇabhūyiṣṭhaṃ mṛdutvaṃ vāyuguṇabhūyiṣṭhaṃ raukṣyaṃ | ||
- | kṣitisamīraṇaguṇabhūyiṣṭhaṃ vaiśadyaṃ gurulaghuvipākāv uktaguṇau tatra | ||
- | uṣṇasnigdhau vātaghnau śītamṛdupicchilāḥ pittaghnāḥ tīkṣnarūkṣaviśadāḥ | ||
- | śleṣmaghnāḥ gurupāko vātapittaghnaḥ laghupākaḥ śleṣmaghnaḥ teṣāṃ | ||
- | mṛduśītoṣṇāḥ sparśagrāhyāḥ picchalaviśadau cakṣuḥsparśābhyāṃ snigdharūkṣau | ||
- | cakṣuṣā tīkṣṇo mukhaduḥkhotpādanāt gurupākaḥ sṛṣṭaviṇmūtratayā kaphotkleśena | ||
- | ca laghur baddhaviṇmūtratayā mārutakopena ca | tatra tulyaguṇeṣu bhūteṣu | ||
- | rasavaiśeṣyam upalakṣayet tadyathā madhuro guruś ca pārthivaḥ madhuraḥ | ||
- | snigdhaś cāpya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | api te tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | nāmaikacatvāriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | | ||
- | | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāsaṅkhyamekottaraparivṛddhāḥ śabdasparśarūparasagandhāḥ tasmād āpyo | ||
- | rasaḥ | parasparasaṃsargāt parasparānugrahāt parasparānupraveśāc ca sarveṣu | ||
- | sarveṣāṃ sānnidhyamasti utkarṣāpakarṣāt tu grahaṇam | sa khalvāpyo rasaḥ | ||
- | śeṣabhūtasaṃsargādvidagdhaḥ ṣoḍhā vibhajyate tadyathā madhuro 'mlo lavaṇaḥ | ||
- | kaṭukastiktaḥ kaṣāya iti | te ca bhūyaḥ parasparasaṃsargāt triṣaṣṭidhā | ||
- | bhidyante | tatra bhūmyambuguṇabāhulyānmadhuraḥ bhūmyagniguṇabāhulyādamlaḥ | ||
- | toyāgniguṇabāhulyāllavaṇaḥ vāyvagniguṇabāhulyātkaṭukaḥ | ||
- | vāyvākāśaguṇabāhulyāttiktaḥ pṛthivyanilaguṇabāhulyātkaṣāya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuratiktakaṣāyāḥ pitaghnāḥ kaṭutiktakaṣāyāḥ śleṣmaghnāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamāgneyaṃ śleṣmā saumya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyayonipraśamanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvividhāḥ saumyā āgneyāś ca | tatra madhuratiktakaṣāyāḥ saumyāḥ | ||
- | kaṭvamlalavaṇā āgneyāḥ | tatra madhurāmlalavaṇāḥ snigdhā guravaś ca | ||
- | kaṭutiktakaṣāyā rūkṣā laghavaś ca saumyāḥ śītā āgneyāś coṣṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaityaraukṣyalāghavavaiśadyavaiṣṭambhyaguṇalakṣaṇo vāyuḥ tasya samānayoniḥ | ||
- | kaṣāyo rasaḥ so 'sya śaityācchaityaṃ vardhayati raukṣyādraukṣyaṃ | ||
- | lāghavāllāghavaṃ vaiśadyādvaiśadyaṃ vaiṣṭambhyādvaiṣṭambhyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | auṣṇyataikṣṇyaraukṣyalāghavavaiśadyaguṇalakṣaṇaṃ pittaṃ tasya samānayoniḥ | ||
- | kaṭuko rasaḥ so ' | ||
- | raukṣyādraukṣyaṃ lāghavāllāghavaṃ vaiśadyādvaiśadyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mādhuryasnehagauravaśaityapaicchilyaguṇalakṣaṇaḥ śleṣmā tasya | ||
- | samānayonirmadhuro rasaḥ so 'sya mādhuryānmādhuryaṃ vardhayati snehāt snehaṃ | ||
- | gauravād gauravaṃ śaityācchaityaṃ paicchilyātpaicchilyam iti ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sa śleṣmaṇaḥ pratyanīkatvāt kaṭukatvānmādhuryamabhibhavati raukṣyāt snehaṃ | ||
- | lāghavād gauravamauṣṇyācchaityaṃ vaiśadyātpaicchilyam iti | | ||
- | tadetannidarśanamātramuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra yaḥ paritoṣamutpādayati prahlādayati tarpayati jīvayati | ||
- | mukho{O.ā}palepaṃ janayati śleṣmāṇaṃ cābhivardhayati sa madhuraḥ yo | ||
- | dantaharṣamutpādayati mukhāsrāvaṃ janayati śraddhāṃ cotpādayati so ' | ||
- | bhaktarucimutpādayati kaphaprasekaṃ janayati mārdavam cāpādayati sa lavaṇaḥ | ||
- | yo jihvāgraṃ bādhate udvegaṃ janayati śiro gṛhṇīte nāsikāṃ ca srāvayati sa | ||
- | kaṭukaḥ yo gale coṣamutpādayati mukhavaiśadyaṃ janayati bhaktaruciṃ | ||
- | cāpādyati harṣaṃ ca sa tiktaḥ yo vaktraṃ pariśoṣayati jihvāṃ stambhayati | ||
- | kaṇṭhaṃ badhnāti hṛdayaṃ karṣati pīḍayati ca sa kaṣāyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra madhuro raso rasaraktamāṃsamedo ' | ||
- | cakṣuṣyaḥ keṣyo varṇyo balakṛtsandhānaḥ śoṇitarasaprasādano | ||
- | bālavṛddhakṣatakṣīṇahitaḥ | ||
- | ṣaṭpadapipīlikānāmiṣṭatamastṛṣṇāmūrcchādāhapraśamanaḥ ṣaḍindriyaprasādanaḥ | ||
- | kṛmikaphakaraś ceti sa evaṃguṇo 'pyeka evātyarthamāsevyamānaḥ | ||
- | kāsaśvāsālasakavamathuvadanamādhuryasvaropaghātakṛmigalagaṇḍānāpādayati | ||
- | tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavananigrahaṇo ' | ||
- | ceti sa evaṃguṇo 'pyeka evātyartham upasevyamāno | ||
- | dantaharṣanayanasaṃmīlanaromasaṃvejanakaphavilayanaśarīraśaithilyānyāpādyati | ||
- | tathā | ||
- | kṣatābhihatadagdhadaṣṭabhagnaśūnarugṇapracyutāvamūtritavisarpitacchinnabhinnaviddhotpiṣṭādīni | ||
- | pācayatyāgneyasvabhāvāt paridahati kaṇṭhamuro hṛdayaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśleṣaṇaḥ kledanaḥ śaithilyakṛduṣṇaḥ sarvarasapratyanīko mārgaviśodhanaḥ | ||
- | sarvaśarīrāvayavamārdavakaraś ceti sa evaṃguṇo 'pyeka evātyarthamāsevyamāno | ||
- | gātrakaṇḍūkoṭhaśophavaivarṇyapuṃstvopaghātendriyopatāpamukhākṣipākaraktapittavātaśoṇitāmlakāprabhṛtīnāpādayati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhanaḥ sthaulyālasyakaphakṛmiviṣakuṣṭhakaṇḍūpaśamanaḥ | ||
- | sandhibandhavicchedano ' | ||
- | evaṃguṇo 'pyeka evātyartham upasevyamāno | ||
- | bhramamadagalatālvoṣṭhaśoṣadāhasaṃtāpabalavighātakampatodabhedakṛt | ||
- | karacaraṇapārśvapṛṣṭhaprabhṛtiṣu ca vātaśūlānāpādayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhanaḥ kaṇḍūkoṭhatṛṣṇāmūrcchājvarapraśamanaḥ stanyaśodhano | ||
- | viṇmūtrakledamedovasāpūyopaśoṣaṇaś ceti sa evaṃguṇo 'pyeka evātyartham | ||
- | upasevyamāno | ||
- | gātramanyāstambhākṣepakārditaśiraḥśūlabhramatodabhedacchedāsyavairasyānyāpādayati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇaḥ stambhanaḥ śodhano lekhanaḥ śoṣaṇaḥ pīḍanaḥ kledopaśoṣaṇaś ceti sa | ||
- | evaṃguṇo 'pyeka evātyartham upasevyamāno | ||
- | hṛtpīḍāsyaśoṣodarādhmānavākyagrahamanyāstambhagātrasphuraṇacumucumāyanākuñcanākṣepaṇaprabhṛtīñjanayati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇyupadekṣyāmaḥ | tadyathā kākolyādiḥ | ||
- | kṣīraghṛtavasāmajjaśāliṣaṣṭikayavagodhūmamāṣaśṛṅgāṭakakaserukatrapusair | ||
- | vārukarkārukālāvukālindakatakagiloḍyapiyālapuṣkarabījakāśmaryamadhūkadrākṣākharjūrarājādanatālanālikerekṣuvikārabalātibalātmaguptāvidārīpayasyāgokṣurakakṣīramoraṭamadhūlikākūṣmāṇḍaprabhṛtīni | ||
- | samāsena madhuro vargaḥ | ||
- | dāḍimāmalakamātuluṅgāmrātakakapitthakaramardabadarakollaprācīnāmalakatintiḍīkakośāmrakabhavyapārāvatavetraphalalakucāmlavetasadantaśaṭhadadhitakrasurāśuktasauvīrakatuṣodakadhānyāmlaprabhṛtīni | ||
- | samāsenāmlo vargaḥ | ||
- | saindhavasauvarcalaviḍapākyaromakasāmudrakapaktrimayavakṣāroṣaraprasūtasuvarcikāprabhṛtīni | ||
- | samāsena lavaṇo vargaḥ pippalyādiḥ surasādiḥ | ||
- | śigrumadhuśigrumūlakalaśunasumukhaśītaśītaśivakuṣṭhadevadāruhareṇukāvalgujaphalacaṇḍāguggulumustalāṅgalakīśukanāsāpīluprabhṛtīni | ||
- | sālasārādiś ca prāyaśaḥ kaṭuko vargaḥ | ||
- | āragvadhādirguḍūcyādirmaṇḍūkaparṇīvetrakarīraharidrādvayendrayavavaruṇasvādukaṇṭakasaptaparṇabṛhatīdvayaśaṅkhinīdravantītrivṛtkṛtavedhanakarkoṭakakāravellavārtākakarīrakaravīrasumanaḥśaṅkhapuṣpyapāmārgatrāyamāṇā' | ||
- | samāsena tikto vargaḥ nyagrodhādirambaṣṭhādiḥ priyaṅvādī rodhrādistriphalā | ||
- | śallakījambvāmrabakulatindukaphalāni katakaśākapāṣāṇabhedakavanaspatiphalāni | ||
- | sālasārādiś ca prāyaśaḥ | ||
- | kuruvakakovidārakajīvantīcillīpālaṅkyāsuniṣaṇṇakaprabhṛtīni nīvārakādayo | ||
- | mudgādayaś ca vaidalāḥ samāsena kaṣāyo vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triṣaṣṭir bhavanti | tad yathā pañcadaśa dvikāḥ viṃśatis trikāḥ pañcadaśa | ||
- | catuṣkāḥ ṣaṭ pañcakāḥ ekaśaḥ ṣaḍrasāḥ ekaḥ ṣaṭka iti | teṣām anyatra | ||
- | prayojanāni vakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balino vaśatāṃ rasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yānti balīyasaḥ || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | dvācatravāriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madanaphalāni śreṣṭhatamāni bhavanti | atha madanapuṣpāṇāmātapapariśuṣkāṇāṃ | ||
- | cūrṇaprakuñcaṃ pratyakpuṣpāsadāpuṣpīnimbakaṣāyāṇāmanyatamenāloḍya | ||
- | madhusaindhavayuktāṃ puṣpacūrṇamātrāṃ pāyayitvā vāmayet | | ||
- | madanaśalāṭucūrṇānyevaṃ vā bakularamyakopayuktāni | ||
- | madhulavaṇayuktānyabhiprataptāni madanaśalāṭucūrṇasiddhāṃ vā | ||
- | tilataṇḍulayavāgūm | nirvṛttānāṃ vā nātiharitapāṇḍūnāṃ | ||
- | kuśamūḍhāvabaddhamṛdgomayapraliptānāṃ | ||
- | yavatuṣamudgamāṣaśālyādidhānyarāśāvaṣṭarātroṣitaklinnabhinnānāṃ phalānāṃ | ||
- | phalapippalīruddhṛtyātape śoṣayet tāsāṃ dadhimadhupalalavimṛditapariśuṣkāṇāṃ | ||
- | subhājanasthānāmantarnakhamuṣṭimuṣṇe yaṣṭīmadhukakaṣāye | ||
- | kovidārādīnāmanyatame vā kaṣāye pramṛdya rātriparyuṣitaṃ | ||
- | madhusaindhavayuktamāśīrbhir abhimantritamudaṅnukhaḥ prāṅnukhamāturaṃ | ||
- | pāyayed anena mantreṇābhimantrya -\\-\\- </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmadakṣāśvirudrendrabhūcandrārkānalānilāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūtasaṃghāś ca pāntu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | amṛtaṃ yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaiṣajyamidamas tu te || viśeṣeṇa śleṣmajvarapratiśyāyāntarvidradhiṣu | ||
- | apravartamāne vā doṣe pippalīvacāgaurasarṣapakalkonmiśraiḥ salavaṇais | ||
- | tuṣāmbubhiḥ punaḥ punaḥ pravartayed āsamyagvāntalakṣaṇād iti | | ||
- | madanaphalamajjacūrṇaṃ vā tatkvāthaparibhāvitaṃ madanaphalakaṣāyeṇa | ||
- | madanaphalamajjasiddhasya vā payasaḥ santānikāṃ kṣaudrayuktāṃ | ||
- | madanaphalamajjasiddhaṃ vā payaḥ madanaphalamajjasiddhena vā payasā yavāgūm | ||
- | adhobhāgāsṛkpittahṛddāhayoḥ madanaphalamajjasiddhasya vā payaso dadhibhāvam | ||
- | upagatasya dadhyuttaraṃ dadhi vā kaphaprasekacchardimūrcchātamakeṣu | ||
- | madanaphalamajjarasaṃ bhallātakasnehavadādāya phāṇitībhūtaṃ lehayet | ||
- | ātapapariśuṣkaṃ vā tameva jīvantīkaṣāyeṇa pitte kaphasthānagate | ||
- | madanaphalamajjakvāthaṃ vā pippalyādipratīvāpaṃ taccūrṇaṃ vā | ||
- | nimbarūpikākaṣāyayor anyatareṇa saṃtarpaṇakaphajavyādhiharaṃ | ||
- | madanaphalamajjacūrṇaṃ vā madhukakāśmaryadrākṣākaṣāyeṇa | | ||
- | madanaphalavidhānamuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīreṇa nirvṛtteṣu kṣīrayavāgūṃ romaśeṣu santānikāṃ aromaśeṣu dadhyuttaraṃ | ||
- | haritapāṇḍuṣu dadhi tatkaṣāyasaṃsṛṣṭāṃ vā surāṃ | ||
- | kaphārocakakāsaśvāsapāṇḍurogayakṣmasu paryāgateṣu | ||
- | madanaphalamajjavadupayogaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīreṇa kāsaśvāsacchardikapharogeṣūpayogaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madanaphalamajjavadupayogo viśeṣatas tu garagulmodarakāsaśvāsaśleṣmāmayeṣu | ||
- | vāyau ca kaphasthānagate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanadravyakaṣāyaparipītānāṃ bahuśaś cūrṇamutpalādiṣu dattamāghrātaṃ | ||
- | vāmayati tattvanavabaddhadoṣeṣu yavāgūmākaṇṭhātpītavatsu ca vidadhyāt | | ||
- | vamanavirecanaśirovirecanadravyāṇyevaṃ vā pradhānatamāni bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃprakīrtitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālaśaktiviniścayāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cūrṇair api ca buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanānyupakalpayet || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | nāma tricatvāriṃśattamo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virecanadravyavikalpavijñānīyam adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūlavirecane | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellikā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahattraivṛtamastadoṣam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paitte gade kṣīrayutaṃ pibec ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lihyādanavena cūrṇam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalkīkṛtam etad adyāt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syurbhāgārdhakaṃ pūgaphalaṃ supakvam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasena teṣāṃ bhiṣajā vimṛdya | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cūrṇīkṛtaṃ samyagidaṃ vipācya | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhaṃ sārdhaṃ kvāthabhāgaiś caturbhiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣiptaṃ pakvaṃ cāvatārya prayatnāt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yūṣaḥ sasindhūdbhavasarpiriṣṭaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalkais tribhaṇḍijātaiḥ pratibadhya rajjvā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sitājagandhātvakkṣīrīvidārītrivṛtāḥ samāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛccūrṇāvacūrṇitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sitākṣaudrapalārdhakuḍavānvitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛcchyāmākṣāraśuṇṭhīpippalīrmadhunā'' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bījāḍhyapathyākāśmaryadhātrīdāḍimakolajān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛtkṣaudrasamanvitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasitopalā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛcchyāmāsitākṛṣṇātriphalāmākṣikaiḥ samaiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalā tatsamā tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atha bhakṣayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirapāyaṃ virecanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpirmāṃsarasāmbubhiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trayo matāḥ | | ||
- | < | ||
- | dvau phāṇitasya tac cāpi punar agnāv adhiśrayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtvā nidhāpayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhugandhaṃ varāsavam | | ||
- | < | ||
- | pibed asāv eva vidhiḥ kṣāramūtrāsaveṣv api || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | subhāvitān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkān sucūrṇitān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṇvabhāgavimiśritān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jātarasāṃ pibet | | ||
- | < | ||
- | eṣa eva surākalpo vamaneṣv api kīrtitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaṇasya ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalātiviṣe vacām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ekasmiṃś cūrṇam eva tu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāgās trayo matāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tad anantaram | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sauvīrakaṃ hi tat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthālyām adhiśrayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | auṣadhibhyo vivecayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dattvā tu pūrvavat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tuṣodakam ādiśet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | peye prakīrtite | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtkuśāntare | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chleṣmapittayoḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āhāla jīrjayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakṛcchukravātasaṃrodhajā rujaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtrabhāvitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmarujāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syuḥ palaṃ palam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daśame 'hani | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahaṇīpāṇḍurogārśaḥkuṣṭhanāśanāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛdaṣṭaguṇāni vai | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vimiśrayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītāmbu pāyayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu virecanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmāturair naraiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valkavivarjitām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkaṃ tu bhāvitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atha vakṣyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvavyādhinibarhaṇam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaraṃ trivṛt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūgaphalaṃ tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgarābhayayos tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | harītakīm | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guḍena vā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasādanī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamedaḥkaphāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satiktamadhurāṇi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃtatasevitā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāccaturaṅgulāt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | majjānam uddharet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvādaśa | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virecayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu virecayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṇu suśruta | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmavibhramāt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti ca dustarān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśoṣitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavāgūstaṇḍulaiḥ kṛtā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snuhīkṣīrapayoghṛtaiḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṭikīkṛtam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tataḥ param | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viricyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalātvacaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā guḍena vā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | halīmakamarocakam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madyeṣu mūtreṣu tathā raseṣu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛtaś ca śītaś ca tathaiva phāṇṭam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | virecanadravyaviklpavijñānīyo nāma catuścatvāriṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyamāntarīkṣamanirdeśyarasamamṛtaṃ jīvaṇaṃ tarpaṇaṃ dhāraṇamāśvāsajananaṃ | ||
- | śramaklamapipāsāmadamūrcchātandrānidrādāhapraśamanamekāntataḥ pathyatamaṃ ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upalabhate | ||
- | sthānaviśeṣānnadīnadasarastaḍāgavāpīkūpacuṇṭīprasravaṇodbhidavikirakedārapalvalādiṣu | ||
- | sthāneṣv avasthitam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitakapilapāṇḍunīlapītaśukleṣv avanipradeśeṣu | ||
- | madhurāmlalavaṇakaṭutiktakaṣāyāṇi yathāsaṅkhyamudakāni saṃbhavantītyeke | ||
- | bhāṣante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthivyādīnāmanyonyānupraveśakṛtaḥ salilaraso bhavatyuktarṣāpakarṣeṇa | | ||
- | tatra svalakṣaṇabhūyiṣṭhāyāṃ bhūmāvamlaṃ lavaṇaṃ ca ambuguṇabhūyiṣṭhāyāṃ | ||
- | madhuraṃ tejoguṇabhūyiṣṭhāyāṃ kaṭukaṃ tiktaṃ ca vāyuguṇabhūyiṣṭhāyāṃ kaṣāyaṃ | ||
- | ākāśaguṇabhūyiṣṭhāyāmavyaktarasaṃ avyaktaṃ hyākāśamityataḥ tat | ||
- | pradhānamavyaktarasatvāt tatpeyamāntarīkṣalābhe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyāthā dhāraṃ kāraṃ tauṣāraṃ haimam iti | teṣāṃ dhāraṃ pradhānaṃ laghutvāt | ||
- | tat punardvividhaṃ gāṅgaṃ sāmudraṃ ceti | tatra gāṅgamāśvayuje māsi prāyaśo | ||
- | varṣati | tayor dvayor api parīkṣaṇaṃ kurvīta | ||
- | śālyodanapiṇḍamakuthitamavidagdhaṃ rajatabhājanopahitaṃ varṣati deve | ||
- | bahiṣkurvīta sa yadi muhūrtam sthitastādṛśa eva bhavati tadā gāṅgaṃ | ||
- | patatītyavagantavyaṃ varṇānyatve sikthapraklede ca sāmudram iti vidyāt | ||
- | tannopādeyam | sāmudramapyāśvayuje māsi gṛhītaṃ gāṅgavadbhavati | gāṅgaṃ | ||
- | punaḥ pradhānaṃ tadupādadītāśvayuje māsi | | ||
- | śuciśuklavitatapaṭaikadeśacyutamathavā harmyatalaparibhraṣṭamanyair vā | ||
- | śucibhir bhājanair gṛhītaṃ sauvarṇe rajate mṛnmaye vā pātre nidadhyāt | tat | ||
- | sarvakālam upayuñjīta tasyālābhe bhaumam | taccākāśaguṇabahulam | tat punaḥ | ||
- | saptavidham | tadyathā kaupaṃ nādeyaṃ sārasaṃ tāḍāgaṃ prāsravaṇaṃ audbhidaṃ | ||
- | cauṇṭyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | seveta mahāguṇatvāt śaradi sarvaṃ prasannatvāt hemante sārasaṃ tāḍāgaṃ vā | ||
- | vasante kaupaṃ prāsravaṇaṃ vā grīṣme ' | ||
- | sarvaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kīṭamūtrapurīṣāṇḍaśavakothapradūṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣasaṃyutam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pibedvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāpnuyāt kṣipram eva tu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅkaśaivalahaṭatṛṇapadmapatraprabhṛtibhir avacchannaṃ śaśisūryakiraṇānilair | ||
- | nābhijuṣṭaṃ gandhavarṇarasopasṛṣṭaṃ ca tadvyāpannam iti vidyāt | tasya | ||
- | sparśarūparasagandhavīryavipākadoṣāḥ ṣaṭ saṃbhavanti | tatra kharatā | ||
- | paicchilyamauṣṇyaṃ dantagrāhitā ca sparśadoṣaḥ | ||
- | paṅkasikatāśaivālabbahuvarṇatā rūpadoṣaḥ vyaktarasatā rasadoṣaḥ | ||
- | aniṣṭagandhatā gandhadoṣaḥ yadupayuktaṃ | ||
- | tṛṣṇāgauravaśūlakaphaprasekānāpādayati sa vīryadoṣaḥ yadupayuktaṃ | ||
- | cirādvipacyate viṣṭambhayati vā sa vipākadoṣa iti | ta ete āntarikṣe na | ||
- | santi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūryātapapratāpanaṃ taptāyaḥpiṇḍasikatāloṣṭrāṇāṃ vā nirvāpaṇaṃ prasādanaṃ ca | ||
- | kartavyaṃ nāgacampakotpalapāṭalāpuṣpaprabhṛtibhiś cādhivāsanam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maṇimaye 'pi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhi salilaṃ pibet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaccāpyanārtavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyetannādadītāhitaṃ tu tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pibatīhāprasādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagdoṣamavipākatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsapratiśyāyaśūlagulmodarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamānrogānprāpnuyādacireṇa saḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti | tadyathā katakagomedakabisagranthiśaivālamūlavastrāṇi muktāmaṇiś | ||
- | ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyathā phalakaṃ tryaṣṭakaṃ muñjavalaya udakamañcikā śikyaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravātasthāpanaṃ udakaprakṣepaṇaṃ yaṣṭikābhrāmaṇaṃ vyajanaṃ vastroddharaṇaṃ | ||
- | vālukāprakṣepaṇaṃ śikyāvalambanaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāghnaṃ śuci śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | toyaṃ guṇavaducyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyāḥ laghūdakatvāt pūrvābhimukhās tu na praśasyante gurūdakatvāt | ||
- | dakṣiṇābhimukhā nā' | ||
- | janayanti vindhyaprabhavāḥ kuṣṭhaṃ pāṇḍurogaṃ ca malayaprabhavāḥ kṛmīn | ||
- | mahendraprabhavāḥ ślīpadodarāṇi himavatprabhavā | ||
- | hṛdrogaśvayathuśirorogaślīpadagalagaṇḍān prācyāvantyā aparāvantyāś | ||
- | cārśāṃsyupajanayanti pāriyātraprabhavāḥ pathyā balārogyakarya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | proktā yāś cāmalodakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaluṣā mandagāś ca yāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇānvitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pauruṣeyā bale hitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyūṣasi tatra hy amalatvaṃ śaityaṃ cādhikaṃ bhavati sa eva cāpāṃ paro | ||
- | guṇa iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niśāyāminduraśmibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaganāmbunā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yat subhājane | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pātrāpekṣi tataḥ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvaradāhaviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaṃ vimalaṃ smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakte madatyaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamathau tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītamambhaḥ praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaroge galagrahe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sadyaḥśuddhe navajvare | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu lekhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guru kaphāvaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ madhuraṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupāki ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣāraṃ kaṭu pittalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnaṃ dīpanaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ kaphakṛnna ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu prasravaṇodbhavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśamanamavidāhyaudbhidaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnaṃ laghu dīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipāke guru doṣalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddoṣalaṃ tu tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāryabhiṣyandi garihitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niravadyaṃ tu jāṅgalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ prītivardhanaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhāraṇaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bastiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyamuṣṇodakaṃ sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣphenaṃ nirmalaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇavat smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācidvāri jānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitaṃ tat pipāsave | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittotthite tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ bistiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nārikelodakaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhātīsārapittāsṛṅnūrcchāmadyaviṣārtiṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇācchardibhrameṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvayathau kṣaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netrāmaye tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandamācaret || </l> | ||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cauṣṭramāvikaṃ māhiṣaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kareṇūnāṃ ca yatpayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇadaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ ślakṣṇaṃ saraṃ mṛdu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyaṃ kṣīramihocyate ||/ </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇināmapratiṣiddhaṃ jātisātmyāt vātapittaśoṇitamānaseṣv api | ||
- | vikāreṣuvaviruddhaṃ | ||
- | jīrṇajvarakāsaśvāsaśoṣakṣayagulmonmādodaramūrcchābhramamadadāhapipāsāhṛdbastidoṣapāṇḍurogagrahaṇīdoṣārśaḥśūlodāvartātisārapravāhikāyonirogagarbhāsrāvaraktapittaśramaklamaharaṃ | ||
- | pāpmāpahaṃ balyaṃ vṛṣyaṃ vājīkaraṇaṃ rasāyanaṃ medhyaṃ sandhānamāsthāpanaṃ | ||
- | vayaḥsthāpanamāyuṣyaṃ jīvanaṃ bṛṃhaṇaṃ vamanavirecanāsthāpanaṃ | ||
- | tulyaguṇatvāccaujaso vardhanaṃ bālavṛddhakṣatakṣīṇānāṃ | ||
- | kṣudvyavāyavyāyāmakarśitānāṃ ca pathyatamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ guru rasāyanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paramaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣācchoṣiṇāṃ hitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsāsrapittanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭutiktaniṣevaṇāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātyambupānādvyāyāmātsarvavyādhiharaṃ payaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcidauṣṭraṃ svādurasaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmikuṣṭhaviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāvaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānilasaṃbhave | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhataraṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākhāvātaharaṃ payaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇānurasaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ himam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvanaṃ laghu dīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ balavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi śītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāyāmābhāvatas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāyāmānilasevanāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ cāparāhṇikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāyaśaḥ parikīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghutaramanabhiṣyandi vai śṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āmam eva hi taddhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītamato ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vigrathitaṃ bhavet || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ceti tatkaṣāyānurasaṃ snigdhamuṣṇaṃ | ||
- | pīnasaviṣamajvarātisārārocakamūtrakṛcchrakārśyāpahaṃ vṛṣyam prāṇakaraṃ | ||
- | maṅgalyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedovivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādatyamlaṃ raktadūṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandajātaṃ tridoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyaṃ rucipradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu vātakṣayāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca dīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaprasādanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddadhi māhiṣam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhedyauṣṭrikaṃ dadhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hantyudarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāvikaṃ dadhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuramatyabhiṣyandi doṣalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhi vātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamūtrāpahaṃ ca tat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyaṃ santarpaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhi nāryā guṇottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇaṃ paktināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcovivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthak pṛthak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva guṇottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇaṃ nātipittakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yat suparisrutam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇavaddadhi tat smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātvagnibalavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyo ' nilanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukravivardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi vātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucipradam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śasyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātanut | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā śṛtakṣīrabhavaṃ saraś ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasamuṣṇavīryaṃ laghu rūkṣamagnidīpanaṃ | ||
- | garaśophātisāragrahaṇīpāṇḍurogārśaḥplīhagulmārocakaviṣamajvaratṛṣṇācchardiprasekaśūlamedaḥśleṣmānilaharaṃ | ||
- | madhuravipākaṃ hṛdyaṃ mūtrakṛcchrasnehavyāpatprśamanamavṛṣyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manthanādipṛthagbhūtasnehamardhodakaṃ ca yat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | yat tu sasnegamajalaṃ mathitam gholamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na durbale | | ||
- | < | ||
- | na mūrcchābhramadāheṣu na roge raktapaittike || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphottheṣvāmayeṣu ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittapraśamanaṃ ca amlaṃ vātaghnaṃ pittakaraṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pitte saśarkaram | | ||
- | < | ||
- | pibet takraṃ kaphe cāpi vyoṣakṣārasamanvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | takrakūrcikā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṃstvanidrāpradaḥ smṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukumāraṃ madhuraṃ kaṣāyamīṣadamlaṃ śītalaṃ medhyaṃ dīpanaṃ hṛdyaṃ saṃgrāhi | ||
- | pittānilaharaṃ vṛṣyamavidāhi kṣayakāsavraṇaśoṣārśo ' | ||
- | guru kaphamedovivardhanaṃ balakaraṃ bṛṃhaṇaṃ śoṣaghnaṃ viśeṣeṇa bālānāṃ | ||
- | praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punarnavanītamutkṛṣṭasnehamādhuryamatiśītaṃ saukumāryakaraṃ cakṣuṣyaṃ | ||
- | saṃgrāhi raktapittanetrarogaharaṃ prasādanaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyā vṛṣyā snegdhā rucyā madhurā madhuravipākā raktapittaprasādanī gurvī ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyo ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mrḍuśītavīryamalpābhiṣyandi | ||
- | snehanamudāvartonmādāpasmāraśūlajvarānāhavātapittapraśamanamagnidīpanaṃ | ||
- | smṛtimatimedhākāntisvaralāvaṇyasaukumāryaujastesjobalakaramāyuṣyaṃ vṛṣyaṃ | ||
- | medhyaṃ vayaḥsthāpanaṃ guru cakṣuṣyaṃ śleṣmābhivardhanaṃ | ||
- | pāpmālakṣmīpraśamanaṃ viṣaharaṃ rakṣoghnaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaviṣāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavardhanam | | ||
- | < | ||
- | kāse śvāse kṣaye cāpi pathyaṃ pāke ca tallaghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphāvaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophakrimiviṣāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaprakopaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kampe ca taddhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaphanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādaikaśaphaṃ ghṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiḥ syādamṛtopamam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghupākaṃ viṣāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktamagnikaraṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphakuṣṭhaviṣakrimīn || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktrapittabhramamūrcchāpraśamanaṃ netrarogahitaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yoniśrotrākṣiśirasāṃ śūlaghno bastinasyākṣipūraṇeṣūpadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tridoṣāpahaṃ | ||
- | mūrcchāmadonmādosarajvaragaraśoṣāpasmārayoniśrotrākṣiśiraḥśūlaghnaṃ dīpanaṃ | ||
- | bastinasyākṣipūraṇeṣūpadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | timiraśvāsapīnasajvarakāsanut | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vatsarānuṣitaṃ ghṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paratas tu mahāghṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ pavanādhikaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāttimirāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ madhuravipākaṃ bṛṃhaṇaṃ prīṇanaṃ vyavāyi sūkṣmaṃ viśadaṃ guru saraṃ | ||
- | vikāsi vṛṣyaṃ tvakprasādanaṃ śodhanaṃ | ||
- | medhāmārdavamāṃsasthairyavarṇabalakaraṃ cakṣuṣyaṃ baddhamūtraṃ lekhanaṃ | ||
- | tiktakaṣāyānurasaṃ pācanamanilabalāsakṣayakaraṃ krimighnamaśitapittajananaṃ | ||
- | yoniśiraḥkarṇaśūlapraśamanaṃ garbhāśayaśodhanaṃ ca tathā | ||
- | chinnabhinnaviddhotpiṣṭacyutamathitakṣatapiccitabhagnasphuṭitakṣārāgnidagdhaviśliṣṭadāritābhihatadurbhagnamṛgavyālavidaṣṭaprabhṛtiṣu | ||
- | ca pariṣekābhyaṅgāvagāhādiṣu tilatailaṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇākṣipūraṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayojyaṃ vātaśāntaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇaṃ dīpanaṃ kaṭu kaṣāyānurasaṃ sūkṣmaṃ srotoviśodhanaṃ tvacyaṃ vṛṣyaṃ | ||
- | madhuravipākaṃ vayaḥsthāpanaṃ | ||
- | yoniśukraviśodhanamārogyamedhākāntismṛtibalakaraṃ | ||
- | vātakaphaharamadhobhāgadoṣaharaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nimbātasīkusumbhamūlakajīmūtakavṛkṣakakṛtavedhanārkakampillakahastikarṇapṛthvīkāpīlukarañjeṅgudīśigrusarṣapasuvarcalāviḍaṅgajyotiṣmatīphalatailāni | ||
- | tīkṣṇāni laghūnyuṣṇavīryāṇi kaṭūni kaṭuvipākāni | ||
- | sarāṇyanilakaphakṛmikuṣṭhapramehaśirorogāpaharāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaumaṃ tailaṃ balāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇaṃ guru pittalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūkuṣṭhāpahaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭu dīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmighnamiṅgukītailamīṣattiktaṃ tathā laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭiśukrabalāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kausumbhaṃ sarvadoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamacakṣuṣyaṃ vidāhi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kirātatiktakātimuktakabibhītakanālikerakolākṣoḍajīvantīpriyālakarbudārasūryavallītrapusair | ||
- | vārukakarkārukūṣmāṇḍaprabhṛtīnāṃ tailāni madhurāṇi madhuravipākāni | ||
- | vātapittapraśamanāni śītavīryāṇyabhiṣyandīni sṛṣṭamūtrāṇyagnisādanāni ceti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurakaṣāyāṇi kaphapittapraśamanāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madurakaṣāye tiktānurase vātakaphakuṣṭhamedomehakṛmipraśamane | ||
- | ubhayatobhāgadoṣahare ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saraladevadārugaṇḍīraśiṃśapāgurusārasnehāstiktakaṭukaṣāyā duṣṭavraṇaśodhanāḥ | ||
- | kṛmikaphakuṣṭhānilaharāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tumbīkośāmradantīdravantīśyāmāsaptalānīlikākampillakaśaṅkhinīsnehāstiktakaṭukaṣāyā | ||
- | adhobhāgadoṣaharāḥ kṛmikaphakuṣṭhānilaharā duṣṭavraṇaśodhanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣapraśamanamīśattiktamagnidīpanaṃ lekhanaṃ medhyaṃ pathyaṃ rasāyanaṃ | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaharamanilaprakopaṇaṃ śleṣmābhivardhanaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahakāratailamīṣattiktamatisugandhi vātakaphaharaṃ rūkṣaṃ madhurakaṣāyaṃ | ||
- | rasavannātipittakaraṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yānyuktānīha kānicit | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsātparikīrtitāḥ | | ||
- | < | ||
- | sarve tailaguṇā jñeyāḥ sarve cānilanāśanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailebhyastilatailaṃ viśiṣyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasāmedomajjāno gurūṣṇamadhurā vātaghnāḥ jāṅgalaikaśaphakravyādādīnāṃ | ||
- | laghuśītakaṣāyā raktapittaghnāḥ pratudaviṣkirāṇāṃ śleṣmaghnāḥ | tatra | ||
- | ghṛtatailavasāmedomajjāno yathottaraṃ guruvipākā vātaharāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ rūkṣaṃ śītamagnidīpanaṃ varṇyaṃ svaryaṃ laghu sukumāraṃ | ||
- | lekhanaṃ hṛdyaṃ vājīkaraṇaṃ sandhānaṃ śodhanaṃ ropaṇaṃ saṃgrāhi cakṣuṣyaṃ | ||
- | prasādanaṃ sūkṣmamārgānusāri | ||
- | pittaśleṣmamedomehahikkāśvāsakāsātisāraccharditṛṣṇākṛmiviṣapraśamanaṃ hlādi | ||
- | tridoṣapraśamanaṃ ca tat tu laghutvāt kaphaghnaṃ | ||
- | paicchilyānmādhuryātkaṣāyabhāvāc ca vātapittaghnam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mākṣikaṃ chātram eva ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saviṣānvayāt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhrāmaraṃ gurusaṃjñitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravaraṃ smṛtam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittajit | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittaharaṃ param | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhaviṣāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣaṃ dalodbhavam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purāṇamatilekhanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nihanyādāmayān bahūn | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nānādravyarasaguṇavīryavipākaviruddhānāṃ puṣparasānāṃ | ||
- | saviṣamakṣikāsaṃbhavatvāccānuṣṇopacāram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣānvayatayā madhu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaityānnānauṣadhīnāṃ rasasaṃbhavāc ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avacāritam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣṭaṃ na vidyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravaḥ śītāḥ snigdhā balyā vṛṣyā mūtralā raktapittapraśamanāḥ | ||
- | kṛmikaphakarāś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṃśakaḥ śvetaporakaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nīlaporo+ātha kośakṛt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmalaḥ saraḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṃśako mataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṃśakānugatau matau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghapatrakaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittakṣayāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇo rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittanivāraṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu prakīrtitaḥ | | ||
- | < | ||
- | pakvo guruḥ saraḥ snigdhaḥ satīkṣṇaḥ kaphavātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | abhiṣyandi bṛṃhaṇam avṛṣyaṃ tridoṣakṛc ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho mūtraraktaśodhano nātipittajidvātaghno medaḥ(ā.kṛmi)kaphakaro balyo | ||
- | vṛṣyaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghno ' | ||
- | < | ||
- | sa purāṇo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vimalajātā uttarottaraṃ śītāḥ snigdhāḥ gurutarā madhuratarā vṛṣyā | ||
- | raktapittapraśamanāstṛṣṇāpraśamanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuratvaṃ tathā tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matsyaṇḍikākhaṇḍaśarkarāṇāṃ svako guṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | tena tenaiva nirdeśyasteṣāṃ visrāvaṇo guṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathā yathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardyatīsāraharī rūkṣā chedanī prasādanī kaṣāyamadhurā madhuravipākā ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktānurasā śleṣmaharī sarā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dahapraṇāśanāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phāṇitaṃ vātapittakṛt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanadīpanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamindriyabodhanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurānvayatas tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ laghu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khārjūraṃ vātakopanam | | ||
- | < | ||
- | tad eva viśadaṃ rucyaṃ kaphaghnaṃ karśanaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhīndriyabodhanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇadīpanī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardyarocakahṛtkukṣitodaśūlapramardanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātārśovibandhānāhanāśanī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu madhūlikā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vadanapriyaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravāhikāṭopadurnāmānilaśoṣahṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhī vātakopanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gauḍaḥ pācanadīpanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bastiśodhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | indriyabodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sīdhurbalavarṇakaraḥ saraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaḥ śleṣmārśasāṃ hitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvayathūdaranāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibandhaghno ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃgrāhako laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghno ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakopanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralaḥ kaphavātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehakuṣṭhaviṣāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophaghnastīkṣṇaḥ svāduravātakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madakṛddurnāmakaphagulmahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuro guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyaś cekṣurasāsavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihāhyagnibalapradaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyakaphahṛdvātapittaprakopaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānyānkandamūlaphalāsavān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātādikopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vidāhi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rociṣṇu kṛmināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu vātakaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyasaṃyogasaṃskārādadhiko guṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śamanaś ca saḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāvirodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlādhmānodaraplīhajvarājīrṇārśasāṃ hitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmakapharogaharaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogaharāḥ pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmāṇi cādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskāramavekṣya kuśalo bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ kṛmilaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durbhājanasthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paryuṣitamatyacchaṃ picchilaṃ ca yat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃciccheṣaṃ ca yadbhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taruṇaṃ picchilaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durjaraṃ ca viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamuṣṇaṃ vidāhi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādanilakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣaprakopaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madyaṃ sevyaṃ madāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasavīryataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taikṣṇyāc ca vikāsitvāc ca vahninā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhamanīrūrdhvamāgatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryaṃ madayate ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānato jāyate madaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghram eva tu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaucadākṣiṇyaharṣamaṇḍanalālasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gītādhyayanasaubhāgyasuratotsāhakṛnmadaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duḥkhaśīlatvamātmatyāgaṃ sasāhasam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karoti puruṣe madaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśaucanidrāmātsaryāgamyāgamanalolatāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhi tāmase madaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktavipācanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmapāṇḍukrimiharaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ kaṭupāki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanam ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuśuktāni yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurutarāṇyabhiṣyandakarāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛtpāṇḍukṛmiroganut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sauvīrakaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānyayonitvājjīvanaṃ dāhanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanakaphatṛṣṇāharaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaṃ gaṇḍūṣadhāraṇāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asyadaurgandhyamalaśoṣaklamāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamāsthāpaneṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gomahiṣājāvigajahayakharoṣṭrāṇāṃ tīkṣṇānyuṣṇāni kaṭūni tiktāni | ||
- | lavaṇānurasāni laghūni śodhanāni kaphavātakṛmimedoviṣagulmārśa | ||
- | udarakuṣṭhaśophārocakapāṇḍurogaharāṇi hṛdyāni dīpanāni ca sāmānyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇānurasaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmimedoviṣāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophārocakanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanapācanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣāratvānna vātalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittalaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlagulmodarānāhavirekāsthāpanādiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtraṃ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhamehāviśuddhiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca māhiṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophakāmalāpāṇḍuroganut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chāgamīṣanmārutakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsaplīhodaraśvāsaśoṣavarcograhe hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnamāvikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātacetovikāranut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmidadruṣu śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnaṃ pittakopanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaṃ mūtraṃ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahaṇiroganut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmivātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophakuṣṭhodaronmādamārutakrimināśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mānuṣaṃ ca viṣāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsāt kīrtitāni tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛpaterdātumarhati || </l> | ||
- | <p ana=" | ||
- | pañcatvāriṃśo ' | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgabhihitaḥ prāṇināṃ punarmūlamāhāro balavarṇaujasāṃ ca sa ṣaṭsu | ||
- | raseṣvāyattaḥ rasāḥ punardravyāśrayiṇaḥ dravyarasaguṇavīryavipākanimitte ca | ||
- | kṣayavṛddhī doṣāṇāṃ sāmyaṃ ca brahmāder api ca lokasyāhāraḥ | ||
- | sthityutpattivināśahetuḥ āhārādevābhivṛddhirbalamārogyaṃ varṇendriyaprasādaś | ||
- | ca tathā hyāhāravaiṣamyādasvāsthyaṃ tasyāśitapītalīḍhakhāditasya | ||
- | nānādravyātmakasyānekavidhavikalpasyānekavidhaprabhāvasya pṛthak | ||
- | pṛthagdravyarasaguṇavīryavipākaprabhāvakarmāṇīcchāmi jñātuṃ na hy | ||
- | anavabuddhasvabhāvā bhiṣajaḥ svasthānuvṛttiṃ roganigrahaṇaṃ ca kartuṃ | ||
- | samarthāḥ āhārāyattāś ca sarvaprāṇino yasmāttasmād annapānavidhim upadiśatu | ||
- | me bhagavān ityuktaḥ provāca bhagavān dhanvantariḥ atha khalu vatsa suśruta | ||
- | yathāpraśnamucyamānam upadhārayasva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitaśālikalamakardamakapāṇḍukasugandhakaśakunāhṛtapuṣpāṇḍakapuṇḍarīkamahāśāliśītabhīrukarodhrapuṣpakadīrghaśūkakāñcanakamahiṣamahāśūkahāyanakadūṣakamahādūṣakaprabhṛtayaḥ | ||
- | śālayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balāvahāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukramūtralaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣaviṣāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śālayo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭikakāṅgukamukundakapītakapramodakakākalakāsanapuṣpakamahāṣaṣṭikacūrṇakakuravakakedāraprabhṛtayaḥ | ||
- | ṣaṣṭikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukralāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānuraso laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthairyakṛdvalavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitaśālibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kramaśo guṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛṣṇavrīhiśālāmukhajatumukhanandīmukhalāvākṣakatvaritakakukkuṭāṇḍakapārāvatakapāṭakaprabhṛtayo | ||
- | vrīhayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryato ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭikaribaddhavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānuraso laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vrīhayo 'pare || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghupākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmāpakarṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyāḥ kaṭukānvayāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanānalavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanibarhaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukralāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghrapākā guṇottarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtravivardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāste baddhavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghupākāḥ kaphāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitāhitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kudhānyamudgādimāṣādīnāṃ ca vakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koradūṣakaśyāmākanīvāraśāntanuvarakoddālakapriyaṅgumadhūlikānāndīmukhīkuruvindagavedhukasarabarukatoda(? | ||
- | kudhānyaviśeṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuvipākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaprakopaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāpahaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca saśāntanuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvetāś caiva priyaṅgavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāḥ kaphaharāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nandīmukhī tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varukaḥ samukundakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakopanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgavanamudgakalāyamakuṣṭhamasūramaṅgalyacaṇakasatīnatripuṭakahareṇvāḍhakīprabhṛtayo | ||
- | vaidalāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marutkarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmaharās tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭiprasādanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgasamāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracurānilāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātivātaprakopaṇī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virūkṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṃstvanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtasaṃyuktāstridoṣaśamanāḥ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hmānakārakāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇavṛṣyo madhuro ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣādbalapradaḥ śukrakaphāvahaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralo naiva kaphasya kartā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalamātmaguptamuktaṃ ca kākāṇḍaphalaṃ tathaiva | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāḥ kaṣāyā avidāhinaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭurvipāke kaphamārutaghnaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāṃgrāhikaḥ pīnasakāsahārī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ānāhamedogudakīlahikkāśvāsāpahaḥ śoṇitapittakṛc ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣato vanyakulattha uktaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāṃgrāhikaḥ pittarakarastathoṣṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho vraṇālepana eva pathyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyaḥ sito hīnatarās tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭurvipāke kaphapittahārī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nityaṃ prabaddhamūtro bahuvātavarcāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca sapicchilaḥ sthūlavilekhanaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcidvidyādyavebhyo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyaḥ sthiraḥ śukrarucipradaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣaśoṣaśukrabalāsadṛṣṭikṣayakṛdvidāhī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prabandhaviṇmārutapittalaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti ye ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jñeyāḥ kaṭūṣṇā rasapākayoś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśimbivallīprabhavās tu śimbāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balapradāḥ pittanibarhaṇāś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭabhya jīryantyanilapradāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarve smṛtā vaidalikās tu śimbāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidāhibhāvādahitaḥ kusumbaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittolbaṇā syāt kaṭukā vipāke | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhārthakaḥ śoṇitapittakopī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamārutaghnas tathāguṇaś cāsitasarṣapo 'pi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhihatamaparyāgatam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānyaṃ guṇavat smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaroṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭidūṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhasyāsya bhāgaśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃparikīrtitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāmyāḥ kravyabhuja ekaśaphā jāṅgalāś ceti ṣaṇmāṃsavargāḥ | eteṣāṃ | ||
- | vargāṇāmuttarottaraṃ pradhānatamāḥ | te punardvividhājāṅgalā ānūpāś ceti | | ||
- | tatra jāṅgalavargo ' | ||
- | prasahāḥ parṇamṛgā bileśayā grāmyāś ceti | teṣaṃ jaṅghālaviṣkirau | ||
- | pradhānatamau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāveṇahariṇarkṣakuraṅgakarālakṛtamālaśarabhaśvadaṃṣṭrāpṛṣatacāruṣkaramṛgamātṛkāprabhṛtayo | ||
- | jaṅghālā mṛgāḥ kaṣāyā madhurā laghavo vātapittaharāstīkṣṇā hṛdyā | ||
- | bastiśodhanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāsṛkkapharogahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvarāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhirhariṇo laghuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hariṇastāmra ucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuraṅgaḥ so ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛgamātṛkā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sannipātakṣayaśvāsakāsahikkārucipraṇut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāvatittirikapiñjalavartīravartikāvartakanaptṛkāvārtīkacakorakalaviṅkamayūrakrakaropacakrakukkuṭasāraṅgaśatapatrakutittirikuruvāhakayavālakaprabhṛtayastryāhalā | ||
- | viṣkirāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyamadhuro laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca pūjitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnivardhanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapiñjalaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gauratittiriḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caivopacakrakāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaramedhāgnidṛkśrotrendiryadārḍhyakṛt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāmyo gurus tu saḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapotapārāvatabhṛṅgarājaparabhṛtakoyaṣṭikakuliṅgagṛhakuliṅgagokṣveḍakaḍiṇḍimāṇavakaśatapatrakamātṛnindakabhedāśiśukasārikāvalgulīgiriśālaṭvālaṭṭūṣakasugṛhākhañjarīṭahārītadātyūhaprabhṛtayaḥ | ||
- | pratudāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marutkarāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maladūṣakaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'pi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukravivardhanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siṃhavyāghravṛkatarakṣvṛkṣadvīpimārjāraśṛgālamṛgervārukaprabhṛtayo guhāśayāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutanāśanāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākakaṅkakuraracāṣabhāsaśaśaghātyulūkacilliśyenagṛdhraprabhṛtayaḥ prasahāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyasādayaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madgumūṣikavṛkṣaśāyikāvakuśapūtighāsavānaraprabhṛtayaḥ parṇamṛgāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṣiṇe hitāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāvicchalyakagodhāśaśavṛṣadaṃśalopākalomaśakarṇakadalīmṛgapriyakājagarasarpamūṣikanakulamahābabhruprabhṛtayo | ||
- | vileśayāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīrye coṣṇāḥ pūrvavat svādupākāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | smṛtā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīto viṣāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmidūṣīviṣāpahāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupākinaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśvāśvataragokharoṣṭrabastorabhramedaḥpucchakaprabhṛtayo grāmyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittalāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandapittakaphaḥ smṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmāvahaṃ guru | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsapratiśyāyaviṣamajvaranāśanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsamekaśaphodbhavam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyagocarāḥ | | ||
- | < | ||
- | ye mṛgāś ca vihaṅgāś ca te ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samīpodakagocarāḥ | | ||
- | < | ||
- | ye mṛgāś ca vihaṅgāś ca mahābhiṣyandinas tu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyathā kūlacarāḥ plavāḥ koṣasthāḥ pādino matsyāś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gajagavayamahiṣarurucamarasṛmararohitavarāhakhaṅgigokarṇakālapucchakodranyaṅkvaraṇyagavayaprabhṛtayaḥ | ||
- | kūlacarāḥ paśavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākayoḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittadūṣaṇaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurakāsajit | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahiṣastarpaṇo guruḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ smṛtam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurakāsajit | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukravivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ tarpaṇaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vārāhaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyamanilāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhamūtraṃ virūkṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ mṛdu kaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittavināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haṃsasārasakrauñcacakravākakurarakādambakāraṇḍavajīvañjīvakabakabalākāpuṇḍarīkaplavaśarārīmukhanandīmukhamadgūtkrośakācākṣamallikākṣaśuklākṣapuṣkaraśāyikākonālakāmbukukkuṭikāmegharāvaśvetavāralaprabhṛtayaḥ | ||
- | plavāḥ saṃghātacāriṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhā vṛṣyā marujjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaravarṇabalapradaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavikāranut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkhaśaṅkhanakhaśuktiśambūkabhallūkaprabhṛtayaḥ kośasthāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kūrmakumbhīrakarkaṭakakṛṣṇakarkaṭakaśiśumāraprabhṛtayaḥ pādinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādurasapākā marunnudaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcasyāḥ śleṣmavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṇo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sṛṣṭaviṇmūtro ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmudrāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rohitapāṭhīnapāṭalārājīvavarmigomatsyakṛṣṇamatsyavāguñjāramuralasahasradaṃṣṭraprabhṛtayo | ||
- | nādeyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutāpahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyāḥ snigdhālpavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṣpaśaivālabhojanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakopanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidrāluḥ piśitāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭharogaṃ karotyasau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyaśleṣmakaras tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhāḥ svādurasāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | timitimiṅgilakuliśapākamatsyanirularunandivāralakamakaragargarakacandrakamahāmīnarājīvaprabhṛtayaḥ | ||
- | sāmudrāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurā nātipittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcasyāḥ śleṣmavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsāśitvāt samudrajāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇatvād guṇottarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāmapyanilaghnatvāccauṇṭyakaupyau guṇottarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tayor vāpyā guṇādhikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pucchāsyacāriṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śiro laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utsodapānajāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirodeśamatyarthaṃ guruvas tu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matsyāḥ sarasijāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvamaṅgaṃ laghu smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahābhiṣyandimāṃsavargo vyākhyātaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkapūtivyādhitaviṣasarpahatadigdhaviddhajīrṇakṛśabālānām asātmyacāriṇāṃ ca | ||
- | māṃsāny abhakṣyāṇi yasmād vigatavyāpannāpahatapariṇatālpāsaṃpūrṇavīryatvād | ||
- | doṣakarāṇi bhavanti ebhyo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkaṃ prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardiṃ ca kopayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tridoṣaṃ vyādhidūṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaprakopaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihaṅgeṣu mahāśarīreṣv alpaśarīrā alpaśarīreṣu mahāśarīrāḥ pradhānatamāḥ | ||
- | evam ekajātīyānāṃ mahāśarīrebhyaḥ kṛśaśarīrāḥ pradhānatamāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurulāghavam upadekṣyāmaḥ | tadyathā raktādiṣu śukrānteṣu dhatuṣūttarottarā | ||
- | gurutarās tathā | ||
- | sakthiskandhakroḍaśiraḥpādakarakaṭīpṛṣṭhacarmakāleyakayakṛdantrāṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakthinī cātmapakṣayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu yathottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gururudāhṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṃsāmadhobhāgas tu yoṣitām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇa guru smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyabhāgas tu pakṣiṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihaṅgānāṃ phalāśinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khagānāṃ piśitāśinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnaṃ dhānyacāriṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kravyādaikaśaphās tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jaṅghālasaṃjñitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavaḥ syuryathottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāpūrvamato ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cālpasārā guravaś ca | sarvaprāṇināṃ sarvaśarīreṣu ye pradhānatamā bhavanti | ||
- | yakṛtpradeśavartinastānādadīta pradhānālābhe madhyamavayaskaṃ | ||
- | sadyaskamakliṣṭamupādeyaṃ māṃsam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātavaḥ kriyāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrā cāsmin parīkṣyate || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | <label type=" | ||
- | |</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāḍimāmalakabadarakolakarkandhusauvīrasiñcitikāphalakapitthamātuluṅgāmrāmrātakakaramardapriyālanāraṅgajambīralakucabhavyapārāvatavetraphalaprācīnāmalakatīntiḍīkanīpakośāmrāmlīkāprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurūṇyuṣṇāni vīryataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphotkleśakarāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātipittalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcovibandhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ cāmlam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuramamlaṃ vātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaṭukaṃ saram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyamāmalakīphalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaṃ mādhuryaśaityataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalebhyo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ samadhuraṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śramaghnaṃ dīpanaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ vātapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śiñcitikāphalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ grāhi vātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāmlarasaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāghnaṃ kaṇṭhaśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātuluṅgamudāhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakrimikaphāpahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsaṃ mārutapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlānilacchardikaphārocakanāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmārśoghnaṃ tu kesaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 'gnau kaphamārute || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasastasyopadiśyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittalaṃ baddhakesaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktamāṃsabalapradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnaṃ bṛṃhaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukravivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guru viṣṭabhya jīryati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ śleṣmavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakucaṃ śukranāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakṛt karamardakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyālaṃ guru śītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavyamāsyaviśodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi śītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyamatyagnivātanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prācīnāmalakaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittabalāsakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpakvaṃ kaphavātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośāmraphalamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvadbhedi tu kevalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadaṃ bhaktarocanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāraṅgasya phalaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāśūlakaphotkleśacchardiśvāsanivāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jambīraṃ guru pittakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṇitapittakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīravṛkṣāphalajāmbavarājādanatodanaśītaphalatindukabakuladhanvanāśmantakāśvakarṇaphalguparūṣakagāṅgerukīpuṣkaravartibilvabimbīprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyamadhurāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātimārutakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāmbavaṃ kaphapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājādanaphalaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | todanaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ pittāgnivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tindukaṃ vātakopanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ kaphapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ saṃgrāhi bākulam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadaṃ phalamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānvanaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādaśmantakaphalāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalgujaṃ tarpaṇaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyāt parūṣakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittanibarhaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaprasādanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyaṃ kaphakaraṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ saṃgrāhi dīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bilvamudāhṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurānurasaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣakṛt pūtimārutam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyakṛt kaphapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛḍdāhajvarapittāsṛkkāsaśvāsakṣayāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tālanārikelapanasamaucaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākarasānyāhurvātapittaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇāni himāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tālajaṃ guru pittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralaṃ vātapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaṃ svādu śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇaṃ bastiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ svādurasaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ nātiśītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ śleṣmakaraṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | drākṣākāśmaryakharjūramadhūkapuṣpaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurā snigdhaśītalā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittajvaraśvāsatṛṣṇādāhakṣayāpahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāsṛgvātanāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāśmaryaṃ phalamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ tarpaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svārjūraṃ raktapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhūkakusumaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyopadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātāmākṣoḍābhiṣukaniculapicunikocakorumāṇaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇāni gurūṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcittiktaṃ rucipradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavalīphalamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāruṣkaranibandhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ vātakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaprasādanam | (?</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṇitapittakṛt ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṭaṅkaṃ mārutakṛdguru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaśleṣmaghnamaiṅgudam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣoṣṇaṃ keśanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphakṛnmadhuraṃ himam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṇaśūnyaphalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātaharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saraṃ kaṭuvipāki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupāki tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmijvarānāhamehodāvartanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupāki tathaiva ca || (?</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaharaṃ himam |) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jantupramehanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaghnaṃ śophakuṣṭhanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ cābhayāphalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaisvaryaṃ krimināśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaphapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktrakledamalāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūgaphalaṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jātīkaṭukayoḥ phalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktaṃ kaṭu kaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktrakledadaurgandhyanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karpūro laghu lekhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vairasye cāpi pūjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bastiviśodhanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānilāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamārutanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvadāmalakasya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośāmrasaṃbhavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaḥ pittānilāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryaṃ bhavati yādṛśam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | majjānam api nirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadguṇavattadudāhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taddhi guṇottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaṭu tiktakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pākātītamakālajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvamaparyāgatam eva ca || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra puṣpaphalālābukālindakaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā mandakaphāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākarasāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālaṃ madhyaṃ kaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ bastiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyaṃ cetovikāriṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālindaṃ kaphavātakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurvyatiśītalā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vārukarkārukaśīrṇavṛntaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātakarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaharaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpakvaṃ kaphavātakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ nātipittalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīrṇavṛntaṃ kaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyamānāhāṣṭhīlanullaghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīmaricaśṛṅgaverārdrakahiṅgujīrakakustumburujambīrasumukhasurasārjakabhūstṛṇasugandhakakāsamardakakālamālakuṭherakakṣavakakharapuṣpaśigrumadhuśigruphaṇijjñakasarṣaparājikākulāhalāvagutthagaṇḍīratilaparṇikāvarṣābhūcitrakamūlakalaśunapalāṇḍukalāyaprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaśleṣmaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskārārthamanekadhā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalayārdrā kaphāvahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāvirodhinī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmapraseki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tacchuṣkamavṛṣyaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryato maricaṃ sitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipāke madhuraṃ kaṭu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ laghu dīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibandhānāhaśūlanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyaṃ caivārdrakaṃ smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlājīrṇavibandhanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ pittāgnivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhāḍhyaṃ jīrakadvayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sopakuñcikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividheṣv avacāritā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādusaugandhyahṛdyatām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhā tṛḍdāhanāśanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srotoviśodhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmivātakaphāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhavaiśadyakārakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphānilaviṣaśvāsakāsadaurgandhyanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surasaḥ samudāhṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣād garanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāstikṣṇoṣṇāḥ pittavardhanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surasārjakabhūstṛṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanaḥ kaṇṭhaśodhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satiktaḥ kāsamardakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śigrustikto 'tha picchilaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophaghno dīpanaḥ kaṭuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣaṃ tīkṣṇoṣṇam eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gāṇḍīraṃ veganāma ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśophahare laghū | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophodarārśasām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnidīpanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūlakapotikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āmaṃ tridoṣakṛt | | ||
- | < | ||
- | tad eva snehasiddhaṃ tu pittanut kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣadoṣaharaṃ laghu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva yathottaram te guravaḥ pradiṣṭāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca guruḥ saraḥ svādurasaś ca balyaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdrogajīrṇajvarakukṣiśūlavibandhagulmārucikāsaśophān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇo gurur nātikaphāvahaś ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthiradhātukartā balyo 'tha medhākaphapuṣṭidaś ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ vātalaṃ guru | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cuccūyūthikātaruṇījīvantībimbītikānadī(ā.ndī)bhallātakacchagalāntrīvṛkṣādanīphañjīśālmalīśaluvanaspatiprasavaśaṇakarbudārakovidāraprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṇi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | picchilo vraṇināṃ hitaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samudāhṛtā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pallavāḥ smṛtāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punarnavāvaruṇatarkāryurubūkavatsādanībilvaśākaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapraśamanāni ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulīyakopodikā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣāramadhurāṇi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittamadāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittamadāpahā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnibalavardhanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulīyavat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maṇḍūkaparṇīsaptalāsuniṣaṇṇakasurvacalāpippalīguḍūcīgojihvākākamācīprapunnāḍāvalgujasatīnabṛhatīkaṇṭakārikāphalapaṭolavārtākukāravellakakaṭukikākevukorubūkaparpaṭakakirātatiktakarkoṭakāriṣṭakośātakīvetrakarīrāṭarūṣakārkapuṣpīprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sulaghūni ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākarasā himā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suniṣaṇṇakaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭu satīnajam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātaharāṇi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktam avātalam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭukaṃ laghu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aṭarūṣakavetrāgraguḍūcīnimbaparpaṭāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varuṇaprapunāḍayoḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garadoṣaharaṃ kaṭu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ ca tat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | loṇikājātukatriparṇikāpattūrajīvakasuvarcalāḍuḍurakakutumbakakuṭhiñjarakuntalikākuraṇṭikāprabhṛtayaḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātipittalāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakuraṇṭikā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | harimanthajam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakaphāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaprakopaṇam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnidīpanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi madhuravipākāni raktapittaharāṇi ca vṛṣāgastyayoḥ puṣpāṇi tiktāni | ||
- | kaṭuvipākāni kṣayakāsāpahāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | naktāndhānāṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuvipākāni vātaharāṇi sṛṣṭamūtrapurīṣāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muṣkakārkāsanasya ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavināśanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṭalāni ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇaṃ kaphanāśanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛkṣocitaṃ tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣavakakuleva(ā.ca)ravaṃśakarīraprabhṛtīni kaphaharāṇi sṛṣṭamūtrapuriṣāṇi ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sapicchalam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | palālekṣukarīṣaveṇukṣitijāni | tatra palālajātaṃ madhuraṃ madhuravipākaṃ | ||
- | rūkṣaṃ doṣapraśamanaṃ ca ikṣujaṃ madhuraṃ kaṣāyānurasaṃ kaṭukaṃ śītalaṃ ca | ||
- | tadvadevoṣṇaṃ kārīṣaṃ kaṣāyaṃ vātakopanaṃ ca veṇujātaṃ kaṣāyaṃ vātakopanaṃ | ||
- | ca bhūmijaṃ guru nātivātalaṃ bhūmitaś cāsyānurasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṇyākatilakalkasthūṇikāśuṣkaśākāṇi sarvadoṣaprakopaṇāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakopanāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi durjaram | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmijuṣṭamadeśajam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidārīkandaśatāvarībisamṛṇālaśṛṅgāṭakakaśerukapiṇḍālukamadhvālukahastyālukakāṣṭhālukaśaṅkhālukaraktālukendīvarotpalakandaprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaryo ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śatāvarī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasāyanī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaprasādanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṅgāṭkakaśerukau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭu pittakṛt | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kandā īṣatkaṣāyāḥ kaṭukā rūkṣā viṣṭambhino guravaḥ kaphavātalāḥ pittaharāś | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutakopanāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mastakamajjānaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṃs tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhitaṃ krimibhakṣitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saindhavasāmudraviḍasauvarcalaromakaudbhidaprabhṛtīni lavaṇāni | ||
- | yathottaramuṣṇāni vātaharāṇi kaphapittakarāṇi yathāpūrvaṃ snigdhāni svādūni | ||
- | sṛṣṭamūtrapurīṣāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ laghvagnidīpanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātyuṣṇamavidāhi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlahṛdroganāśanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadaṃ kaṭu | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupāki ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātānulomanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakopanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | <l xml: | ||
- | śailamūlākarodbhavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihitaṃ kaṭu cocyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavakṣārasvarjikākṣāroṣakṣārapākimaṭaṅkaṇakṣāraprabhṛtayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmārśograhaṇīdoṣapratiśyāyavināśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittakarāḥ sarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svarjikāyāvaśūkajau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukraśleṣmavibandhārśogulmaplīhavināśanau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | coṣakṣāro balāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārasteṣāṃ bastiviśodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnaḥ pittadūṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | agnidīptikarastīkṣṇaṣṭaṅkaṇaḥ kṣāra ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇīyaṃ rasāyanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ viṣasūdanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ pittavātanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanaṃ śītalaṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāpittakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trapusīsaṃ vilekhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muktāvidrumavajrendravaidūrayasphaṭikādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanā viṣasūdanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāpmālakṣmīmalāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caiva śākeṣu cānuktamihāprameyāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matvā tadādiśeddṛvyamanalpabuddhiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ye ca śālayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanyeṣu pravarāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāvatittirisāraṅgakuraṅgaiṇakapiñjalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsagaṇeṣviha || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kharjūraṃ saparūṣakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalavarge praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cuccūcillīmūlakapotikāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākavarge praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreṣṭhaṃ saindhavaṃ lavaṇeṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaraṃ kaṭau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāye saparūṣakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhvāsavau tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsaṃ vayasi madhyame || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskṛtaṃ mātrayā śubham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākamaśuṣkaṃ taruṇaṃ navam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtānnaguṇavistaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyaḥ pācanadīpanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīnāgarāyutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bastiśodhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātānulomanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavardhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanī kṣuttṛṣāpahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇī balavardhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vilepyamlā ca durjarā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | peyā sikthasamanvitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādyavāgūrviraladravā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medaḥkaphakaro guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛśarā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manojñaḥ surabhiḥ samaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadastvodano laghuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaś cāpyodano guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyo bhṛṣṭataṇḍulaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kandair vaidalāmlaiś ca saṃyutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīropasādhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | īṣatsūpo laghurhitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitaṃ syāt snehasaṃskṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sneharahitamapīḍitamato ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehanaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehagorasadhānyāmlaphalāmlakaṭukaiḥ saha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanaṃ bṛṃhaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surabhidravyasaṃskṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balamāṃsāgnivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | harṣaṇaṃ prīṇanaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balamedhāgnimāṃsaujaḥśukravardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ulluptam iti pācakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnau pakvamato laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlikāprotamaṅgāraparipācitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradigdhaṃ gurupākataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prataptaṃ kandupācitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlyaṃ yaccānyadīdṛśam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvīryoṣṇaṃ pittakṛdguru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ dṛṣṭiprasādanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manojñaṃ ghṛtasādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsakṣayāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsarasaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvarakṣīṇakṣatorasām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛśānāmalparetasām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣanāśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saurāvaḥ svāduśītalaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ mārutāvaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punardṛṣadi peṣitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti smṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddhānāṃ vraṇinām api | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādrāgakhāḍavaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | masūramudgagodhūmakulatthalavaṇaiḥ kṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyukto ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣiṇau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsapratiśyāyaprasekārocakajvarān | | ||
- | < | ||
- | hanti mūlakayūṣastu kaphamedogalāmayān | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tūṇīpratūṇīkāsārśogulmodāvartanāśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavātajit | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇṭhyo ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakaphe hitau | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho vātaharo guruḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣā(ā.khā)ḍavāḥ pānakāni ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭukair vinā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anvitaṃ ca yat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāmbalikaḥ smṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittakarāṇi ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanadīpanāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyā ca rocanī | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītavāripariplutāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsāśramanāśanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavikāranut | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maladoṣānulomanaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khaṇḍamṛdvīkāśarkarāsahitaṃ punaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchādāhatṛṣāpaham | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrāṃ ca sarvataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasavīryavipākataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyāḥ sugandhinaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphāvahāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaḥ pavanāpahaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaḥ kaphakaro guruḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyās tu sāmitāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhino matāḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṣkulyaḥ kaphapittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittaprakopaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyāḥ sṛṣtamārutāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnā bhinnavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyā māṣasādhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātipittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭipradūṣaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavo ghṛtapācitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṇadṛṣṭiprasādanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupākinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittalāstvakpradūṣaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalamāṃsekṣuvikṛtitilamāṣopasaṃskṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇā hṛdayapriyāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakopanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūyiṣṭhaṃ laghavo matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinnavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsapīnasamehanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyāstṛṣṇāpittakaphāpahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghvī saiva viparyayāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avalehikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanāḥ kaphanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavastṛṇamalāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṭchardidāhagharmārtinudastatsaktavo matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhajvaravināśanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇāḥ kaphavardhanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnā bhinnavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāṇḍulaṃ kṛmimehanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇastaṇḍulo navaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purāṇastanḍulaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samavekṣya tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chandato 'pi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chāstratastān vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mādhuryayoge praṇayībhavanti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛptāsteṣāṃ yatheṣṭaṃ pravadanti pathyam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇatoyāsavamadyayūṣaphalāmladhānyāmlapayor asānām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavedyattasmai pradeyaṃ tviha mātrayā tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhīrair dravyāṇi bhojyāni ca tāni tāni | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhyaṃ yadambhaḥ śucibhājanastham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ toyātmakāḥ sarvarasāś ca dṛṣṭāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehānāmatha śasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehāttauvarakāttathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yūṣāmlakāñjikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭānnasya ca sarvaśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭamayasyāhuranupānaṃ sukhodakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śālimudgādibhojinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yuddhādhvātapasantāpaviṣamadyarujāsu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānyāmlaṃ dadhimas tu vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvamāṃseṣu pūjitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gharmādhvabhāṣyastrīklāntānām amṛtopamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlānāmanupānaṃ madhūdakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhu(ā.bha)ktamadhye prakīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphe rūkṣoṣṇamiṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraśītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīramikṣurasas tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣārtiṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vargāṇāmanupānaṃ pṛṭhak pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarveṣām eva me śṛṇu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | badarāmlaṃ vaidalānāṃ dhānyāmlaṃ jaṅghālānāṃ dhanvajānāṃ ca pippalyāsavaḥ | ||
- | viṣkirāṇāṃ kolabadarāsavaḥ pratudānāṃ kṣīravṛkṣāsavaḥ guhāśayānāṃ | ||
- | kharjūranālikerāsavaḥ prasahānāmaśvagandhāsavaḥ parṇamṛgāṇāṃ | ||
- | kṛṣṇagandhāsavaḥ bileśayānāṃ phalasārāsavaḥ ekaśaphānāṃ triphalāsavaḥ | ||
- | anekaśaphānāṃ khadirāsavaḥ kūlacarāṇāṃ śṛṅgāṭakakaśerukāsavaḥ kośavāsināṃ | ||
- | pādināṃ ca sa eva plavānāmikṣurasāsavaḥ nādeyānāṃ matsyānāṃ mṛṇālāsavaḥ | ||
- | sāmudrāṇāṃ tu mātuluṅgāsavaḥ amlānāṃ phalānāṃ padmotpalakandāsavaḥ kaṣāyāṇāṃ | ||
- | dāḍimavetrāsavaḥ madhurāṇāṃ trikaṭukayuktaḥ khaṇḍāsavaḥ tālaphalādīnāṃ | ||
- | dhanyāmlaṃ kaṭukānāṃ dūrvānalavetrāsavaḥ pippalyādīnāṃ śvadaṃṣṭrāvasukāsavaḥ | ||
- | kūṣmāṇḍādīnāṃ dārvīkarīrāsavaḥ cuccuprabhṛtīnāṃ lodhrāsavaḥ jīvantyādīnāṃ | ||
- | triphalāsavaḥ kusumbhaśākasya sa eva maṇḍūkaparṇyādīnāṃ mahāpañcamūlāsavaḥ | ||
- | tālamastakādīnām amlaphalāsavaḥ saindhavādīnāṃ surāsava āranālaṃ ca toyaṃ vā | ||
- | sarvatreti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | toyam uttamam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tattasmai hitamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakte ca śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamatimātramathāpi vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhamannaṃ prajīryati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣasaṃghātabhedanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śramaklamaharaṃ sukham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsācchedanaṃ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaganupānaṃ sadocyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāpayenmadhyasevitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmād vīkṣya prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatamaklinnamannamadravapāyinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavatyābādhajananamanupānamataḥ pibet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyūrdhvajatruge || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | copahataḥ svaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pītvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇṭhorasi sthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syandāgnisādacchardyādīnāmayāñjanayed bahūn || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvaṃ nātivartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyuttarottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukumārāḥ sukhocitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cinteyaṃ parikīrtyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca dīptāgnayo narāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāvaśyaṃ parikīrtyate || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vistareṇākhilaṃ śṛṇu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuci kāryaṃ mahānasam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇasaṃpannamannaṃ bhakṣyaṃ susaṃskṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upasthāpayed bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prokṣitaṃ vyajanodakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhamannaṃ nivedayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtsnāmāhārasyopakalpanām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deyā tu rājate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradadyādvai daleṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sauvarṇeṣu prakalpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājateṣūpahārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvān śaileṣu dāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suśītaṃ suśṛtaṃ payaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛnmayeṣu pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śubheṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyādvaidūryacitreṣu{O.pātreṣu} rāgaṣāḍavasaṭṭakān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suvistīrṇe manorame | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradehāṃś ca susaṃskṛtān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pariśuṣkāṇi yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjānasyopakalpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyaṃ pānakaṃ payaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savye pārśve pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgaṣāḍavasaṭṭakān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvayor api ca madhyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojanasyopakalpanām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niḥsaṃpāte śubhe śucau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deśe 'tha bhojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyair iṣṭai rasādibhiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyagramaśanaṃ hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhye ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojaneṣv avacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāḍimādīni buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣyāṃś citrāṃstataḥ param | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kecidāhurviparyayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojanasya tu śasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phaleṣvāmalakaṃ nṛṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛṇālabisaśālūkakandekṣuprabhṛtīni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhukte kadācana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samadeho ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣipramuṣṇaṃ dravottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrāvadviditāgamaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyamannaṃ na bādhate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇaṃ balavahnidam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātyadoṣaṃ dravottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrāvaddhātusāmyaṃ karoti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yeṣvṛtuṣu smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjīta prātareva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhṛśamāyatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi samāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjīta bhojanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hīnādhikamathāpi vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīre hy alaghau naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇā vā ni(ā.vi)yacchati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyunopahate 'nale | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvitītaṃ ca na kāṅkṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca balakṣayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurute ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣair etair vivarjitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upaseveta bhojanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ubhayor api | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṣāṇatṛṇaloṣṭavat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānnaṃ vivarjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītamannamuṣṇīkṛtaṃ punaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādu na lakṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tattadvidadhyāduttarottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjānasya muhurmuhuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prathamenātitarpitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyattasmāt prakṣālyamantarā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣṭimutsāhaṃ harṣaṇaṃ sukham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viparyayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūyastat svādu bhojanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjānaś cāntarā pibet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhanenāharecchanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhasyāniṣṭagandhatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhe pittam eva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmād bhukteritaṃ kapham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyakaṭutiktakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūgakaṅkolakarpūralavaṅgasumanaḥphalaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhavaiśadyakārakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhair vā vicakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāvadannaklamo gataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāmapārśvena saṃviśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sparśāṃś ca manasaḥ priyān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhu tiṣṭhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhāś cāpi jugupsitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamatihāsyaṃ ca vāmayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | necchedvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yānaṃ nāpi vāhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasajyeta kadācana | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca na samācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nādhya(ā.tya)śnīyādrasān sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvirannaṃ na samācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjāno hanti pāvakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyataś ca yaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrayā vā bubhukṣitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhaṃ samyak prajīryati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādyathottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghūnāṃ tṛptiriṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrāgururiṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagevopapadyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pākaṃ sādhu gacchati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidāham upagacchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paktau vā yasya tiṣṭhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyāpyannaṃ vidahyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnivyāpadamāvahet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittānilais tribhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caturthaṃ rasaśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhāraṇāt svapnaviparyayāc ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamannaṃ na pākaṃ bhajate narasya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lubdhena rugdainyanipīḍitena | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sevyamānam annaṃ na samyak pariṇāmam eti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhasaṃjñaṃ gatam amlabhāvam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāyate hṛdgurutā ca yasya | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasekaḥ sadanaṃ bhramaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhe vamanaṃ hitam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇāmbunā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samupācaret | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samaśanaṃ smṛtam | | ||
- | < | ||
- | bahu stokamakāle vā vijñeyaṃ viṣamāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadadhyaśanamucyate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghraṃ śītāmbunā vai paripākameti | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamātre(ā.traṃ) dahyata hṛtkoṣṭhagalaṃ ca yasya | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhasya jantorbalino ' | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | līnaṃ na tejaḥpathamāvṛṇoti | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmavistaram | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchātṛṭsvedadāhajit | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavarṇakaras tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmalo guruḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛduranyathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇas tathā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravādīṃstānnibodha me | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandho rocano mṛduḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātrākaraḥ smṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vimokṣayet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srotaḥsvanusaraḥ smṛtaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āhāragatiniś cayam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhaḥ pavanaṃ punaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgīrito rasaḥ | | ||
- | < | ||
- | sa tu vyānena vikṣiptaḥ sarvān dhātūn pratarpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syānnakharoma ca | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṇḍarīkavat | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasuptasya viśeṣataḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāmuner nṛparṣimukhyasya paṭhed dhi yatnataḥ | | ||
- | < | ||
- | sa bhūmipālāya vidhātum auṣadhaṃ mahātmanāṃ cārhati sūrisattamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | suśrutena viracitāyāṃ suśrutasaṃhitāyāṃ sūtrasthāne ṣaṭcatvāriṃśattamo | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||