This shows you the differences between two versions of the page.
Both sides previous revisionPrevious revision | |||
wiki:wujastyk:susrutasamhita:01-su.su:provisional-edition_sutrasthana [2023/04/22 10:00] – [Edit section SS.1.6.8] dominik | wiki:wujastyk:susrutasamhita:01-su.su:provisional-edition_sutrasthana [Unknown date] (current) – removed - external edit (Unknown date) 127.0.0.1 | ||
---|---|---|---|
Line 1: | Line 1: | ||
- | <TEI xmlns=" | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | the Nepalese MSS</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | <p> | ||
- | <ref target=" | ||
- | type=" | ||
- | target=" | ||
- | under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 Unported | ||
- | License. </ | ||
- | </p> | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | work</ | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <p> | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | specified by the author or licensor (but not in any way | ||
- | that suggests that they endorse you or your use of the | ||
- | work).</ | ||
- | < | ||
- | this work, you may distribute the resulting work only | ||
- | under the same or similar license to this one.</ | ||
- | </ | ||
- | </p> | ||
- | < | ||
- | the Creative Commons website.</ | ||
- | < | ||
- | the rights of any copyright owners, known or unknown.</ | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | /></ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | < | ||
- | <msDesc xml: | ||
- | < | ||
- | <idno type=" | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | <witness xml: | ||
- | type=" | ||
- | <idno type=" | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | <witness xml: | ||
- | type=" | ||
- | <idno type=" | ||
- | Devanāgarī. 67 ff. Filmed as reel no A 224-9. Covers 1.8.3 - | ||
- | 1.44.24 of the Sūtrasthāna. </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | <!-- < | ||
- | <stemma format=" | ||
- | < | ||
- | xmlns=" | ||
- | xmlns: | ||
- | xmlns: | ||
- | xmlns: | ||
- | xmlns: | ||
- | xsi: | ||
- | > <otus id=" | ||
- | <otu id=" | ||
- | <otu id=" | ||
- | <otu id=" | ||
- | <otu id=" | ||
- | </ | ||
- | <tree id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <node id=" | ||
- | <edge source=" | ||
- | <edge source=" | ||
- | <edge source=" | ||
- | <edge source=" | ||
- | <edge source=" | ||
- | <edge source=" | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | < | ||
- | <change when=" | ||
- | <change when=" | ||
- | N</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <text xml: | ||
- | < | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | amaravaram ṛṣigaṇaparivṛttam āśramasthaṃ kāśirājaṃ divodāsam | ||
- | aupadhenava< | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārīramānasāgantubhir vyādhibhir vividhavedanābhighātopadrutān | ||
- | sanāthān anāthavad viceṣṭamānān vikrośataś ca mānavān abhisamīkṣya | ||
- | manasi naḥ pīḍābhavat |</l> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogopaśamārtham ātmanaś ca prāṇayātrārtham āyurvedaṃ icchāma | ||
- | upadiśyamānam | atrāyattam aihikam āmuṣmikañ ca śreyas tad | ||
- | bhagavantam upasannāḥ smaḥ śiṣyatveneti |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaḥ sarva evāmīmāṃsyā adhyāpyāś ca bhavanto vatsāḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upāṅgam atharvavedasyoktam anutpādyaiva ca prajāḥ | ||
- | ślokaśatasahasram adhyāyasahasrañ ca kṛtavān svayambhūr | ||
- | alpāyuṣkālpamedhastvañ cālokya narāṇām bhūyo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāyacikitsā bhūtavidyā kaumārabhṛtyam agadatantraṃ rasāyanatantraṃ | ||
- | vājīkaraṇatantram iti |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyekāṅgalakṣaṇasamāsaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhatṛṇakāṣṭhapāṣāṇapāṃsulohaloṣṭāsthibālanakhapūyāsrāvaduṣṭavraṇāntargarbhaśalyoddharaṇārthaṃ | ||
- | yantraśastrakṣārāgnipraṇidhānaviniścayārthañ ca ṣaṣṭyābhidhānair | ||
- | iti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāmorddhvajatrugatānāṃ vikārāṇāṃ | ||
- | śravaṇanayanavadanaghrāṇādisaṃśritānāṃ vikārāṇām | ||
- | upaśamakaraṇārtham |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvaśarīrāvasthitānāṃ vyādhīnām upaśamakaraṇārthaṃ | ||
- | jvaraśophagulmaraktapittonmādāpasmārapramehātisārādīnāñ ca |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devagandharvayakṣarākṣasapitṛpiśācavināyakanāgagrahopasṛṣṭacetasāṃ | ||
- | śāntikarmabaliharaṇādigrahopaśamanārthaṃ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kumārabharaṇadhātrīkṣīradoṣasaṃśodhanārthaṃ | ||
- | duṣṭastanyagrahasamutthitānāñ ca vyādhīnām upaśamakaraṇārtham | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpakīṭadaṣṭaviṣavyañjanārthaṃ vividhaviṣavegopaśamanārthañ ca | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vayaḥsthāpanam āyurmedhākaraṇaṃ vyādhyupaśamakaraṇārthañ ca |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svalpaduṣṭakṣīṇaviśuṣkaretasāṃ | ||
- | śukrāpyāyanaprasādopacayajanananimittaṃ praharṣajananārthañ ca | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upadiśyate | atra kasmai kiṃ varṇyatām iti |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyajñānam upadiśatu bhagavān iti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarveṣām evaikamatīnāṃ matam abhisamīkṣya suśruto bhagavantaṃ | ||
- | prakṣyati | asyopadiśyamānaṃ vayam apy upadhārayiṣyāmaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āyurvedaprayojanaṃ vyādhyupasṛṣṭasya vyādhiparimokṣaḥ | ||
- | svastharakṣaṇañ ca | āyur asmin vidanty anena vāyur vidyata ity | ||
- | āyurvedaḥ | tasyāṅgavaram āgamapratyakṣānumānopamānair aviruddham | ||
- | ucyamānam upadhārayadhvam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānaṃ prāgabhihitvād vraṇasaṃrohaṇakaratvād | ||
- | yajñaśiraḥpradhānasandhānāc ca | śrūyate hi yathā purā rudreṇa | ||
- | śiraś chinnam aśvibhyāṃ punaḥ sandhitam iti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāyurvedatantrāṇām etad evādhikam āśukriyākaraṇād | ||
- | yantraśastrakṣārāgnipraṇidhānāt sarvatantrasāmānyāc ca |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svargyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ vṛttikarañ ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prajāpatir adhijage tasmād aśvināv aśvibhyām indra indrād ahaṃ | ||
- | mayā tv iha pradeyam arthibhyaḥ prajāhitahetoḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | abbreviation "< | ||
- | "< | ||
- | next verse.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ādidevo jarārujāmṛtyuharo marāṇāṃ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | ihopadeṣṭuṃ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcamahābhūtaśarīrisamavāyaḥ puruṣa ity ucyate | tasmin kriyā so | ||
- | ' | ||
- | n=" | ||
- | evāgneyaḥ saumyaś ca tadbhūyastvāt pañcātmako vā | tatra | ||
- | caturvidho bhūtagrāmaḥ saṃsvedajādrijajarāyujāṇḍajasaṃjñaḥ | | ||
- | tasmin puruṣaḥ pradhānas tasyopakaraṇam anyat | tasmāt puruṣo | ||
- | ' | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | sandhi.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ity ucyante |</l> | ||
- | <l xml: | ||
- | śārīrā mānasā svābhāvikāś ceti | teṣv āgantavo ' | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphaśoṇitavaiṣamyanimittāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krodhaśokadainyaharṣakāmaviṣāderṣyāsūyāmātsaryalobhādaya | ||
- | icchādveṣanimittāḥ | </l> | ||
- | <l xml: | ||
- | kṣutpipāsājarāmṛtyunidrāprakṛtayaḥ | </l> | ||
- | <l xml: | ||
- | manaḥśarīrādhiṣṭhānā bhavanti |</l> | ||
- | <l xml: | ||
- | lekhanabṛmhaṇasaṃśodhanasaṃśamanāhārācārāḥ samyakprayuktā | ||
- | nigrahahetavo bhavanti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavarṇaujasāñ ca | sa ṣaṭsu raseṣv āyattaḥ | rasāḥ punar | ||
- | dravyāśrayinaḥ | dravyāṇi punar oṣadhyaḥ | tā dvividhā | sthāvarā | ||
- | jaṅgamāś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vanaspatayo vṛkṣā oṣadhyo vīrudha iti | tāsv apuṣpā phalavantyo | ||
- | vanaspatayaḥ | puṣpaphalo ye tā vṛkṣāḥ | phalapākaniṣṭhās tv | ||
- | oṣadhyaḥ | pratānavatyo vīrudha iti |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caturvidhāḥ | jarāyujāṇḍajasaṃsvedajodbhidā iti | teṣām | ||
- | paśumanuṣyavyālādayo jarāyujāḥ | khagasarīsṛpasarpās tv aṇḍajāḥ | | ||
- | kṛmikuntapipīlikāprabhṛtayaḥ< | ||
- | saṃsvedajāḥ | indragopakamaṇḍūkaprabhṛtayaś codbhidāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <ab type=" | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | Prākṛta for "skin disease, leprosy," | ||
- | not fit this passage; the word here must refer to an | ||
- | insect or similar creature. In our MSS, | ||
- | < | ||
- | transmitted form, possibly Sanskritized to | ||
- | < | ||
- | not obvious how it could be a scribal error for the | ||
- | Vulgate' | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvakpatrapuṣpaphalamūlakandakṣīraniryāsasārasnehasvarasāḥ | ||
- | prayojanavantaḥ | jaṅgamebhyaś carmaromanakharudhirādayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suvarṇarajatādayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravātanivātātapacchāyātamojyotsnāśītoṣṇavarṣāsu samplavāḥ | | ||
- | kālaviśeṣās tu | ||
- | nimeṣakāṣṭhākalāmuhūrtāhorātrapakṣamāsartvayanasamvatsarayugaviśeṣāḥ | ||
- | | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sañcayaprakopopaśamapratīkārahetavo bhavanti | prayojanavantaś ca | ||
- | | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vargaś caturvidhaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvidhā nipatanti ha | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārīravadupakramaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | auṣadhaṃ kriyākāla iti samāsena catuṣṭayaṃ vyākhyātam bhavati | | ||
- | tatra puruṣagrahaṇāt tatsaṃbhavadravyasamūho bhūtādir uktaḥ | ||
- | tadaṅgapratyaṅgavikalpāś ca | ||
- | tvaṅmāṃsāsirāsnāyvasthisandhiprabhṛtayaḥ | vyādhigrahaṇād | ||
- | vātapittakaphaśoṇitasannipātāgantusvabhāvanimittāḥ sarva eva | ||
- | vyādhayo vyākhyātā bhavanti | oṣadhagrahaṇād | ||
- | dravyarasaguṇavīryavipākānām ādeśaḥ | kriyāgrahaṇāt snehādīni | ||
- | cchedyādīni ca karmāṇy upadiṣṭāni bhavanti | kālagrahaṇāt sarva | ||
- | eva kriyākālādeśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsena prakītam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcasu sthāneṣu ceti | tatra | ||
- | ślokasthānanidānaśārīracikitsitakalpeṣv arthavaśād vibhajya uttare | ||
- | vakṣyāmaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sanātanam | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | sa puṇyakarmā bhuvi pūjito nṛpair | ||
- | < | ||
- | | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | <head xml: | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | anyatamam anvaya< | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | /> tanu< | ||
- | prasannacittavākceṣṭaṃ kleśasahañ ca śiṣyam upanayet | sa hi | ||
- | guṇavān tasmai deyam ato|| viparītaguṇaṃ nopanayet | </p> | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | > | ||
- | to make syntactic sense of the passage. Dr. P. Maas | ||
- | pointed out the parallel with the mention of | ||
- | < | ||
- | qualifiers for a student, in | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | anupanītam adhyāpayed ity eke | upanayanīyan tu brāhmaṇam | ||
- | praśasteṣu tithikaraṇamuhūrttanakṣatreṣu praśastāyān diśi śucau | ||
- | deśe gocarmamātraṃ sthaṇḍilam upalipya darbhasaṃstaraṇam ahitaṃ | ||
- | kṛtvā puṣpair dhūpair janvair bhankais ca pūjayitvā | ||
- | palāśodumvarabilvānāṃ samidbhir ghṛtam aktābhir dārvīhaumikenāgnim | ||
- | upasamādhāyājyañ juhuyāt | pratidevatam ṛṣibhyaḥ śiṣyaṃ | ||
- | svāhākāraṃṅ kārayet | </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | dvayasyā vaiśyo vaisyasyaiva | </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | pariṇīyāgnisākṣikaṃ śiṣyaṃ brūyāt | | ||
- | kāmakrodhalobhamohamānāhaṃkārerṣyāmātsarya< | ||
- | > </ | ||
- | kāṣāyavāsasā nīcanakharomṇā trirātraṃ śucinā | ||
- | satyabrahmacaryābhivādanapareṇa bhavitavyaṃ | | ||
- | mamānumatasthānagamanaśayanāsanabhojanādhyayanapareṇa bhūtvā | ||
- | matpriyahiteṣu varttitavyam ato ' | ||
- | bhavaty aphalā ca vidyā na ca prākāśyaṃ prāpnuyāt | </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | varttamāne yady ananyathādarśā syāt tadaiva nāsau | ||
- | bhāgyavidyāphalabhāk ca bhaveyaṃ | </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | dharmmārthakāmamokṣāḥ prāpyante | </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | dvijadaridrasādhvanāthābhyupagatapāśaṇḍasthitānām ātmabāndhavānām | ||
- | ivātmabheṣajaiḥ | pratikartavyam evaṃ sādhu bhavati | | ||
- | vyādhaśākunikapatitapāpakarttṝṇāñ ca na pratikarttavyam evaṃ vidyā | ||
- | prakāśate | mitra< | ||
- | cāvāpnoti || </p> | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dve | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anādimadhyanidhano 'tra rasavyāpatsampattayo jīvitamaraṇe ca | ||
- | manuṣyāṇām āyatte sa sūkṣmām api kalān na līyata iti kālaḥ | | ||
- | saṅkalayati kalayati vā bhūtānīti kālaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagavān ādityo gativiśeṣeṇa | ||
- | nimeṣakāṣṭhākalāmuhūrttāhorātrapakṣamāsartvayanasaṃvatsarayugapravibhāgaṃ | ||
- | karoti |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nimeṣaḥ | pañcadaśanimeṣā kāṣṭhā triṅśatkāṣṭhā kalā | viṅśatikalā | ||
- | muhūrttaḥ kalāyāḥ daśabhāgaś ca | triṃśatmuhūrttam ahorātraṃ | | ||
- | pañcadaśāhorātraḥ pakṣaḥ | sa dvividhaḥ kṛṣṇaḥ śuklaś ca tau māsaḥ | ||
- | | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaraḥ | dvimāsikam ṛtuṅ kṛtvā ṣaḍṛtavo bhavanti || te ca | ||
- | śiśiravasantagrīṣmavarṣāśaraddhemantāḥ | teṣaṃ tapastapasyau | ||
- | śiśiraḥ | madhumādhavau vasantaḥ | śuciśukrau grīṣmaḥ | ||
- | nabhonabhasyau varṣā | iṣorjau śarat | sahassahasyau hemanta iti | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇavarṣavātalakṣaṇāḥ | candrādityayoḥ kālavibhāgakaratvād | ||
- | ayane dve bhavataḥ | dakṣiṇam uttarañ ca | tayor dakṣiṇam | ||
- | varṣāśaraddhemantāḥ teṣu bhagavān āpyāyate somaḥ | | ||
- | amlalavaṇamadhurāś ca rasā balavanto bhavanti | uttarottarañ ca | ||
- | sarvaprāṇināṃ balam abhivarddhate | uttaraṃ śiśiravasantagrīṣmāḥ | | ||
- | teṣu bhagavān āpyāyate rkaḥ | kaṭutiktakaṣāyāś ca rasā balavattarā | ||
- | bhavanti | uttarottaraś ca prāṇinām balam parihīyate ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | 8">< | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūryaḥ śoṣayate punaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyuḥ pālayati prajāḥ ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaro bhavati | te dve ayane varṣasaṃvatsaraḥ parivatsaraḥ | ||
- | iḍāvatsaraḥ vatsara ity evaṃ pañca pañca varṣāṇi || te pañca yugam | ||
- | iti saṃjñāṃ labhante sa eṣa nimeṣādir yugaparyantaḥ kālaś cakravat | ||
- | parivarttamānaḥ kālacakra ity ucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyātā ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṣāśaraddhemantavasantagrīṣmaprāvṛṣaḥ ṣaḍṛtavo bhavanti | | ||
- | doṣopacayaprakopapraśamanimittaṃ | te tu bhādrapadādyair dvimāsike | ||
- | naivaṃ vyākhyātāḥ | tadyathā | bhadrapadāśvayujau varṣāḥ | ||
- | kārttikamārgaśīrṣau śarat | pauṣamāghau hemantaḥ | phālgunacetrau | ||
- | vasantaḥ | vaiśākhajyeṣṭhau grīṣmaḥ | āṣāḍhaśrāvaṇau prāvṛḍ iti | ||
- | ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taruṇyo lpavīryā āhāratvam upagatā vidahyante | āpaś cāpraśāntāḥ | ||
- | kṣitimalaprāyās tāstūpayujyamānā nabhasi meghāvatate | ||
- | jalapraklinnāyāṃ bhūmau klinnadehānāṃ dehināṃ | ||
- | śītavātavarṣaviṣṭambhitāgnīnāṃ vidahyante | sa vidāhāt | ||
- | pittasañcayam āpādayanti | sa sañcayaḥ śaradi praviralameghe | ||
- | viyaty upaśuṣyati paṅke ' | ||
- | janayati | tā evauṣadhyaḥ kālapariṇāmāt pariṇatavīryā balavatyo | ||
- | hemante bhavanti | āpaś ca praśāntāḥ snigdhā atyarthaṃ gurvyastā | ||
- | upayujyamānāḥ mandakiraṇatvād bhānos satuṣāraupaṣṭambhitadehānāṃ | ||
- | dehinām avidagdhāḥ snehād gauravād upalepitvāc ca śleṣmaṇas | ||
- | sañcayam āpādayanti | sa saṃcayo vasante ' | ||
- | śleṣmikāṃ vyādhīṃ janayati | tā evauṣadhyau grīṣmaniḥsārā rūkṣā | ||
- | atimātralaghvyo bhavaty āpaś ca tā upayujyamānāḥ tatra | ||
- | śaraddhemantayor madhyasamam ahorātraṃ yugapac cādhimāsakau | ||
- | bhavataḥ | viṃśatikāṣṭhāś caikanimeṣārdhaś ca dinapariparivṛddhir | ||
- | uttarāyaṇe | sūryapratāpopaśoṣitadehānāṃ dehināṃ raukṣyāl laghvāc | ||
- | ca vāyoḥ sañcayam āpādayanti | sa sañcayaḥ prāvṛṣi cātyarthaṃñ | ||
- | jalopaklinnāyāṃ bhūmau cātiklinnadehānāṃ dehināṃ śītavātavarṣerito | ||
- | vātikān vyādhīn janayati | evam eṣāṃ doṣāṇāṃ sañcayaprakopahetur | ||
- | uktaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <!-- The number 12 is left out in the vulgate --> | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sañcitānān doṣāṇāṃ śaradvasantaprāvṛṭsu ca prakupitānāṃ nirharaṇaṃ | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hemante vyupaśamaḥ | śleṣmikāṇāṃ nidāghe vātikānāṃ śaradi | | ||
- | svabhāvatas tv ete sañcayaprakopaśamā vyākhyātāḥ ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasantaliṅgaṃ | madhyāhne grīṣmasya | aparāhṇe prāvṛḍliṅgaṃ | | ||
- | pradoṣe vārṣikāṃ | śāradam ardharātre | pratyuṣasi haimanam | ||
- | upalakṣayet | evam ahorātram api varṣam iva | ||
- | śītoṣṇavarṣadoṣopacayaprakopopaśamair jānīyāt</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avyāpannā oṣadhayo bhavanty āpaś ca | tās tūpayayujyamānāḥ | ||
- | prāṇāyurbalavīryaujaskaryo bhavanti |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | vyāpādayanty āpaś ca |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividharogaprādurbhāvo marako vā bhavati |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtyābhiśāparakṣaḥkrodhād adharmair uṣasyante janapadāḥ | | ||
- | viṣauṣadhipuṣpagandhena vā vāyunopanītena | | ||
- | kāsaśvāsapratiśyāyaśirorogajvarair upatapyante prajāḥ | ||
- | grahanakṣatracaritair vā | | ||
- | śayanāsanayānavāhanamaṇiratnopakaraṇagarhitalakṣaṇaprādurbhāvair | ||
- | vā</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parityāga< | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | sādhu bhavati ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparīteṣu vā punaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | extent=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | <head xml: | ||
- | MS H]</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | 'yaṃ śoṇitāvasecanopāyo ' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphaduṣṭaśoṇitaṃ yathāsaṃkhyaṃ śṛṅgajalaukālābubhir | ||
- | avasecayet | sarvvāṇi sarvvair vā <app> | ||
- | < | ||
- | <rdg wit="# | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | the vulgate report an insertion at this point, but they | ||
- | report it differently. Cakrapāṇidatta and Ḍalhaṇa also | ||
- | report variant readings at this point in the text. </ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sumadhuraṃ gavāṃ śṛṅgaṃ prakīrttitaṃ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | arddhacandrākṛtimahattanusaptāṅgulāyataṃ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jalaukā vārisaṃbhavā | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | alābu parikīrttitaṃ |<anchor n=" | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | required for correct metre.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tanu< | ||
- | avasecayet | ācūṣaṇād antarddīptenālābunā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jalāyukāḥ || oko nivāso jalam āsām oka ity ato jalaukasaḥ ||</ | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | tāvantya eva nirvviṣāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | indrāyudhā sāmudrikā govandanā ceti | tāsv añjanavarṇṇā pṛthuśīrṣā | ||
- | kṛṣṇā nāma | varmimatsyavad āyatā cchinnonnatakukṣiḥ karburā nāma | ||
- | | romaśā mahāpārśvā kṛṣṇamukhā alagardā nāma | indrāyudhavad | ||
- | ūrddhvarājī citrā indrāyudhā nāma | īṣadasitapītikā | ||
- | vicitrapuṣpākṛticitā sāmudrikā nāma | govṛṣaṇavad adhobhāge | ||
- | dvidhābhūtākṛtir aṇumukhī govandanā nāma | tābhir daṣṭe daṃśe | ||
- | śvayathur atimātraṃ kaṇḍūmūrcchā jvaro dāhaś charddir iti liṅgāni | ||
- | bhavanti || tatra mahāgadaḥ pānālepanādiṣūpayojyaḥ | | ||
- | indrāyudhādaṣṭam asādhyam ity etāḥ saviṣāḥ sacikitsitā vyākhyātāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṅgalā śaṅkumukhī mūṣikā puṇḍarīkamukhī sāvarikā ceti | tatra | ||
- | manaḥśilārañjitābhyām iva pārśvābhyāṃ pṛṣṭhe snigdhamudgavarṇṇā | ||
- | kapilā nāma | kiñcidraktā vṛttakāyā piṅgalyāśugā piṅgalā nāma | | ||
- | yakṛdvarṇṇā śīghrapāyinī dīrghamukhī śaṅkumukhī nāma | | ||
- | mūṣikākṛtivarṇṇāniṣṭagandhā mūṣikā nāma | mudgavarṇṇā | ||
- | puṇḍarīkatulyavaktrā puṇḍarīkā nāma | | ||
- | padmapatravarṇṇāṣṭādaśāṅgulapramāṇā sāvarikā nāma | sā paśvarthe | ||
- | tv aviṣā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavanapāṇḍyasahya< | ||
- | tāsāṃ mahāśarīrā balavatyaḥ śīghrapāyinyo mahāśanā nirviṣāś ca | ||
- | viśeṣeṇa bhavanti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saviṣakīṭadardduramūtrapurīṣakothajātāḥ kaluṣeṣv ambhaḥsu ca | ||
- | saviṣāḥ | padmotpalakumudasaugandhikaśaivālakothajātā vimaleṣv | ||
- | ambhaḥsu ca nirvviṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | na ca saṅkīrṇṇacāriṇyo na ca paṅkeśayāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ārdracarmaṇānyair vā prayogair gṛhītvā< | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghaṭe sarastaḍākodakapaṅkān āvāpya nidadhyāt | bhakṣārthañ cāsām | ||
- | upaharet | śevālaṃ vallūram odakāṃś ca kandānś cūrṇīkṛtya | ||
- | śayyārthe tṛṇam odakāni patrāṇi tryahāt tryahāc cāsāṃ jalabhaktan | ||
- | dadyāt | saptarātrāt saptarātrād ghaṭam anyaṃ saṅkrāmayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | n=" | ||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | "other readings" | ||
- | Nepalese witnesses for < | ||
- | yāḥ</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jalaukāvasekasādhyavyādhiṃ vyādhitam upaveśya saṃveśya vā virūkṣya | ||
- | tam avakāśaṃ mṛdgomayacūrṇṇair yad yat sarujaṃ syād | atha | ||
- | jalaukasaḥ sarṣaparajanī< | ||
- | salilasarakamadhyasañcāriṇī vigatamalāḥ kṛtvā rogaṅ grāhayet | | ||
- | atha na gṛhṇatyāḥ kṣīrabinduṃ śoṇitabinduṃ vā nidadhyāt | | ||
- | śastrapadāni vā kurvīta | athaivam api na gṛhṇīyāt anyāṅ grāhayet | ||
- | |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | | athainām ārdraplotāvacchannāṅ kṛtvā dhārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | toda< | ||
- | chuddham ādadātīti tām apanayet | atha śoṇitagandhena na muñcet | | ||
- | mukham asyāḥ saindhavacūrṇenāvakiret | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | taila< | ||
- | dakṣiṇahastāṃgulībhyāṃ śanaiḥ śanair anulomamārjjayann ā mukhād | ||
- | vāmayec ca yāvat samyagvānteti | samyagvāntā salilasarake nyastā | ||
- | bhoktukāmā satī cared | yā sīdatī na ceṣṭate sā durvvāntā punaḥ | ||
- | samyag vāmayet | durvāntāyās tu indramado nāma vyādhir asādhyo | ||
- | bhavati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | > </ | ||
- | < | ||
- | yā coṣṇaṃ kurute tāpan tasyām indramadaḥ smṛtaḥ ||< | ||
- | n=" | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | reports the reading of this verse in a Nepalese witness, | ||
- | probably K: < | ||
- | sakṛt | yā coṣṇaṃ kurute tāpaṃ tasyām indramadaḥ | ||
- | smṛtaḥ</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogāyogam avekṣya jalaukāmukhaṃ madhunāvaghaṭṭayet badhnīta vā | | ||
- | kaṣāyamadhurasnigdhaśītaiś ca pradehaiḥ pradihyād iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | poṣaṇaṃ sāvacāraṇam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇṇavyadha< | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālasya karṇṇau vyadhayet | tau ṣaṣṭhe māse saptame vā śuklapakṣe | ||
- | praśasteṣu tithikaraṇamuhūrttanakṣatreṣu | ||
- | kṛtamaṅgalasvastivācanaṃ< | ||
- | kumāram upaveśyābhisāntvayamāno bhiṣag vāmahastenākṛṣya karṇṇan | ||
- | daivakṛte chidre dakṣiṇahastena ṛju vidhyet | pūrvvan dakṣiṇaṃ | ||
- | kumārasya vāmaṅ kanyāyāḥ | pratanuṃ sūcyā bahalam ārayā ||2|| | ||
- | <anchor n=" | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | emendation based on the similar text at Su.śā.3.2.25. </ | ||
- | <item corresp="# | ||
- | reading < | ||
- | < | ||
- | vulgate.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ' | ||
- | taddeśaviddhaliṅgam ||3||< | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | missing a folio, so the rest of this chapter is | ||
- | constructed on the basis of witnesses N and H.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāyām ajñena jvara< | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | apraśastavyadhād vā tatra varttim apahṛtya yava<pc | ||
- | > </ | ||
- | > </ | ||
- | mmadhughṛtapragāḍhair ālepayet | surūḍhañ cainam punar vvidhyet | ||
- | ||5|| <anchor n=" | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | some do not read < | ||
- | vidhyet</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āmatailapariṣekeṇopacaret | tryahāt tryahād varttiṃ | ||
- | sthūlatarīṃ< | ||
- | tam eva ||6||</ | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | manuscripts and we have retained it in spite of only | ||
- | meagre evidence for the form in epic Sanskrit.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇṇe ' | ||
- | ||7||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chidyate tu dvidhā nṛṇām | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcadaśasandhānākṛtayo bhavanti |<anchor n=" | ||
- | yathā | nemīsandhānakaḥ | utpalabhedyakaḥ | vallūrakaḥ | āsaṅgimaḥ | ||
- | | gaṇḍakarṇṇaḥ | āhāryaḥ | nirvvedhimaḥ | vyāyojimaḥ | | ||
- | kapāṭasandhikaḥ | arddhakapāṭasandhikaḥ | saṅkṣiptaḥ | hīnakarṇṇaḥ | ||
- | | vallīkarṇṇaḥ | yaṣṭīkarṇṇaḥ | kākauṣṭhaḥ | iti | teṣu tatra | ||
- | pṛthulāyatasamobhayapālir nemīsandhānakaḥ | | ||
- | vṛttāyatasamobhayapālir utpalabhedyakaḥ | | ||
- | hrasvavṛttasamobhayapālir vallūrakarṇṇakaḥ | | ||
- | abhyantaradīrghaikapālir āsaṅgimaḥ | bāhya< | ||
- | ggaṇḍakarṇṇakaḥ | apālir ubhayato 'py āhāryaḥ | pīṭhopamapālir | ||
- | nirvvedhimaḥ | aṇusthūlasamaviṣamapālir vyāyojimaḥ | | ||
- | abhyantaradīrghaikapālir itarālpapāliḥ kapāṭasandhikaḥ | | ||
- | bāhyadīrghaikapālir itarālpapāliś cārddhakapāṭasandhikaḥ | | ||
- | tatraite daśakarṇṇasandhivikalpā bandhyā bhavanti | teṣān nāmabhir | ||
- | evākṛtayaḥ prāyeṇa vyākhyātāḥ | saṃkṣiptādayaḥ pañcāsādhyāḥ | | ||
- | tatra śuṣkaśaṣkulir itarālpapāliḥ saṃkṣiptaḥ | anadhiṣṭhānapāliḥ | ||
- | paryantayoś ca kṣīṇamāṃso hīnakarṇṇaḥ | tanuviṣamapālir | ||
- | vallīkarṇṇaḥ | granthitamāṃsaḥ stabdhasirātatasūkṣmapālir | ||
- | yaṣṭīkarṇṇaḥ | nirmmāṃsasaṃkṣiptāgrālpaśoṇitapāliḥ kākauṣṭha iti | | ||
- | baddheṣv api dāha< | ||
- | > </ | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | Ḍalhaṇa (1.16.10) pointed out that others read | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | (1.16.10) also mentioned that some read | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | do not read < | ||
- | pañcāsādhyāḥ</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | (from < | ||
- | probably also absent in the version of the | ||
- | < | ||
- | who cited them in his commentary as being "read by some" | ||
- | in regard to the joins (< | ||
- | describe.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cikīrṣuḥ agropaharaṇīyoktopasambhṛtasambhāraḥ viśeṣataś | ||
- | cātropaharet< | ||
- | dhānyāmlakapālacūrṇṇañ ceti | tato ' | ||
- | grathitakeśāntaṃ laghubhuktavantam āptaiḥ suparigṛhītaṃ kṛtvā ca | ||
- | bandhān upadhārya chedyabhedyalekhyavyadhanair upapādya | ||
- | karṇṇaśoṇitam avekṣyaitad duṣṭam aduṣṭam veti tato vātaduṣṭe | ||
- | dhānyāmlodakābhyāṃ pittaduṣṭe śītodakapayobhyāṃ śleṣmaduṣṭe | ||
- | surāmaṇḍodakābhyāṃ prakṣālya karṇṇam punar avalikhet | anunnatam | ||
- | ahīnam aviṣamañ ca karṇṇasandhin niveśya sthitaraktaṃ sandarśya | ||
- | madhughṛtenābhyajya picuplotayor anyatareṇāvaguṇṭhya nātigāḍhan | ||
- | nātiśithilaṃ sūtreṇāvabadhya kapālacūrṇṇenāvakīryācārikam upadiśet | ||
- | |<anchor n=" | ||
- | ||10|| </l> | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | emended to < | ||
- | make sense of the list of ingredients, | ||
- | accusative case. Also, the repetition of | ||
- | < | ||
- | that its second occurrence, which does not make good sense | ||
- | here, is a dittographic error.</ | ||
- | </ | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | >< | ||
- | < | ||
- | | niveśya sandhiṃ suṣamaṃ na nimnaṃ na samunnatam || | ||
- | 52 || abhyajya madhusarpirbhyāṃ picuplotāvaguṇṭhitam | | ||
- | sūtreṇāgāḍhaśithilaṃ baddhvā cūrṇair avākiret || 53 | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divāsvapnaṃ vyāyāmam atibhojanam | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atipravṛttaraktaṃ kṣīṇaraktaṃ vā sandadhyāt | sa hi vātaduṣṭe | ||
- | raktabaddho ' | ||
- | gāḍhapākarāgavān | śleṣmaduṣṭe stabdhakarṇṇaḥ kaṇḍūmān | ||
- | atipravṛttasrāvaḥ śophavān kṣīṇālpamāṃso na vṛddhim upaiti ||12|| </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirupadravaḥ karṇṇo bhavati tadainaṃ śanaiḥ śanair abhivarddhayet | ||
- | | anyathā saṃrambhadāhapākavedanāvān bhavati | punar api chidyeta | ||
- | ||13|| </l> | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | athāpraduṣṭasyābhivarddhanārtham abhyaṅgaḥ | | ||
- | godhāpratudaviṣkirānūpaudakavasāmajjāpayastailaṃ gaurasarṣapajañ | ||
- | ca yathālābhaṃ | ||
- | saṃbhṛtyārkālarkabalātibalānantāvidārīmadhukajalaśūkaprativāpan | ||
- | tailam pācayitvā svanuguptan nidadhyāt ||14|| <anchor | ||
- | n=" | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | some read < | ||
- | of < | ||
- | appears to have been accepted by Cakrapāṇi (1.16.18–20), | ||
- | who glossed < | ||
- | < | ||
- | that some read sarpis in the place of | ||
- | < | ||
- | with < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anena mrakṣayed budhaḥ | | ||
- | < | ||
- | tato ' | ||
- | n=" | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | would expect '< | ||
- | supplied in a margin or elsewhere.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varddhante snehasvedopapāditāḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāt prachānam eva ca ||16||< | ||
- | |||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | some read < | ||
- | ābhyantaraṃ bhavet</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu vijñeyāḥ kuśalair iha | | ||
- | < | ||
- | yo yathā suniviṣṭaḥ syāt tat tathā yojayed bhiṣak ||17||< | ||
- | n=" | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | some read < | ||
- | the Nepalese version) instead of | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | < | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śliṣṭasandhiḥ samaḥ sthiraḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsikāyāṃ | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | /></ | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | read < | ||
- | (1.16.27–31) stated that some read, < | ||
- | nāsikāṃ dṛṣṭvā vayaḥsthasya śarīriṇaḥ | nāsānurūpaṃ | ||
- | saṃcchidya patraṃ gaṇḍe niveśayet ||</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaṇḍapārśvād | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | taṃ sādhubaddham bhiṣag apramattaḥ ||20||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvan | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇan tu | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upāgataṃ vai | ||
- | < | ||
- | tad vadhraśeṣaṃ tu punar nikṛntet | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | < | ||
- | iti || om || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | <head xml: | ||
- | |||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrasādhyāḥ snehādikriyāsādhyāś ca | tatra śastrasādhyeṣu | ||
- | snehādikriyā na pratiṣidhyate snehādikriyāsādhyeṣu śastrakarma na | ||
- | kriyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmānyāt sarveṣāṃ vyādhīnāṃ yathāsthaulyenāvarodhaḥ kriyate | | ||
- | prāgabhihitaṃ tadduḥkhasaṃyogād vyādhir iti || tac ca duḥkhaṃ | ||
- | trividhaṃ || ādhyātmikam ādhibhautikam ādhidaivikam iti | tac ca | ||
- | duḥkhaṃ saptavidhe vyādhāv upanipatati | saptavidhās tu vyādhayaḥ | ||
- | | tad yathā ādibalapravṛttāḥ | janmabalapravṛttāḥ | | ||
- | doṣabalapravṛttāḥ | saṃghātabalapravṛttāḥ | daivabalapravṛttāḥ | | ||
- | svabhāvabalapravṛttāḥ | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukraśoṇitadoṣānvayāḥ | kuṣṭhārśaḥprabhṛtayaḥ || te 'pi dvivividhā | ||
- | mātṛjāpitṛjāś ca | janmabalapravṛttā nāma | ye mātur apacārāt | | ||
- | paṅgujaḍajātyandhamūkabadhiraminminavāmanaprabhṛtayo jāyante | te | ||
- | dvividhā rasakṛtā dauhṛdāpacārakṛtāś ca | doṣabalapravṛttā nāma | | ||
- | ya ātaṅkāpacārakṛtās te dvividhāḥ | śārīrā mānasāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ye śītoṣṇavātavarṣāprabhṛtibhiḥ samutpannās te 'pi dvividhā | ||
- | vyāpannā avyāpannāś ca ||< | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | 1.24.6, before < | ||
- | …</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ya āgantava ādhibhautikās te dvividhāḥ | durbalasya | ||
- | balavadvigrahāc chastrādikṛtāś ca |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aupasargikā dvividhā | abhicārābhiśāpābhiṣaṅgajāḥ || | ||
- | svabhāvabalapravṛttā nāma | kṣutpipāsājarāmṛtyunidrāprabhṛtaya iti | ||
- | | te 'pi dvividhā rakṣakṛtā arakṣakṛtāḥ | rakṣakṛtaḥ kālakṛtaḥ | | ||
- | arakṣakṛtaḥ akālakṛtaḥ | atra sarvatra vyādhyuparodhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaśleṣmāṇa eva mūlaṃ || talliṅgatvād dṛṣṭaphalatvād āgamāc | ||
- | ca paśyāmaḥ | yathā hi kṛtsnaṃ vikārajātaṃ vaiśvarūpyeṇa | ||
- | vyavasthitaṃ | satvarajatamāṃsy avyatiricya varttante | evam eva | ||
- | kṛtsnaṃ vikārajātaṃ vaiśvarūpyeṇāvasthitaṃ | avyatiricya | ||
- | vātapittaśleṣmāṇo varttante | doṣadhātumalasaṃsargād | ||
- | āyatanaviśeṣān nimittataś caiṣāṃ vikalpo bhavati | doṣadūṣiteṣv | ||
- | atyarthañ ca dhātuṣu saṃjñā bhavati || rasajo 'yaṃ raktajo 'yaṃ | ||
- | māṃsajo 'yaṃ medojo 'yaṃ asthijo 'yaṃ majjajo 'yaṃ śukrajo 'yaṃ | ||
- | vyādhir iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśraddhārocakapipāsāṅgamardajvarahṛllāsātṛptigauravapāṇḍurogasrotorodhakārśyavairasyāṅgasādāḥ | ||
- | | akālapalitatimiradarśanarasadoṣajā vikārāḥ || | ||
- | kuṣṭhavisarpapiṭakās | ||
- | tilakālakanacchavyaṅgamasakanīlikākoṭhaplīhagulmavidradhyarśo | ||
- | ' | ||
- | gudamukhameḍhrapākāś | ||
- | cādhimāṃśārbbudārsopajihvopakuśagalaśuṇḍikāmāṃśasaṃghātoṣṭhaprakopagalagaṇḍagaṇḍamālāprabhṛtayo | ||
- | māṃsadoṣāt || | ||
- | granthivṛddhigalagaṇḍārbbudoṣṭhaprakopamadhumehātisthaulyaprabhṛtayo | ||
- | medodoṣāt || adhyasthidantāsthitodaśūlādayo ' | ||
- | tamodarśamūrcchābhramapārśvagauravahṛcchūlasthūlamūlorujambheti | ||
- | majjadoṣāt || klaibyam apraharṣaś ca śukradoṣāt || tvagdoṣaḥ saṅgo | ||
- | ' | ||
- | pravṛttir apravṛttir vā indriyāyatanadoṣād ity eṣa samāso vistaraṃ | ||
- | nimittāni caiṣām pratirogam vakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīre paridhāvatāṃ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savaiguṇyād< | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | others read < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kim vātapittaśleṣmāṇāṃ jvarātisārādīnāṃ ca nityaṃ saṃsleṣaḥ | ||
- | paricchedo veti | yadi nityaṃ saṃśleṣaḥ syān nityāturā eva | ||
- | sarvaprāṇinaḥ syuḥ | athāpi anyathābhāvo vātādīnāṃ jvarādīnāṃ | ||
- | cānyatra varttamānasyānyasya liṅgaṃ na bhavatīti | kṛtvā vātādayo | ||
- | jvarādīṇāṃ mūlānīti tan na || atrocyate || doṣān pratyākhyāya | ||
- | jvarādayo na bhavanti | atha ca nityaṃ sambandhaḥ | yathā hi | ||
- | vidyudvātāsanivarṣaṇyākāśaṃ pratyākhyāya na bhavanti | | ||
- | satyapyākāse kadācic ca na bhavanti | atha ca nimittato bhavanti | | ||
- | taraṅgabudbudādayaś codakaviśeṣāḥ | evam vātādīnāṃ jvarādīnāñ ca | ||
- | na nityasaṃśleṣo na vicchedaḥ śāśvatikaḥ | atha ca nimittataḥ | | ||
- | tebhya evotpattir iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃkhyā caiṣāṃ pṛthak pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantre sarvā bādhāṃ pracakṣmaha iti || || </l> | ||
- | |||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | |||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | bhavet</ | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | reading < | ||
- | appears in our witnesses.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyaviśeṣavijñānīyam vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthivyaptejovāyvākāśānāṃ samudāyād dravyābhinirvṛttir bbhavati | | ||
- | idaṃ pārthivam idam apyam idan tejasam idam vāyavyam idam ākāśyam | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlasāndramandasthiragurukaṭhinagaṃdhaguṇabahulam | ||
- | īṣatkaṣāyaprāyaso madhuram iti pārthivan tat | ||
- | sthairyagauravasaṃghātopacayakaraṃ viśeṣataś cādhogatisvabhāvam | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītastimitamandagururasasāndramṛdupicchilarasaguṇarasaguṇabahulam | ||
- | īṣadamlaṃ prāyaso madhuram āpyan tat snehanahlādanaviṣyandanakaram | ||
- | iti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇoṣṇarūkṣasūkṣmalaghuviṣadaṃ rūpaguṇabahulam īṣadamlaprāyam | ||
- | viśeṣataś corddhvagatisvabhāvam iti taijasaṃ || | ||
- | taddahanapacanatāpanaprakāśanaprabhāvarṇṇakaram iti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūkṣmarūkṣakharaśiśiralaghuviṣadaṃ sparśaguṇabahulam īṣattiktam | ||
- | viśeṣataḥ kaṣāyam iti vāyavyaṃ tadvaiṣadyaṃ | ||
- | lāghavaglapanavirūkṣaṇakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślakṣṇasūkṣmavyavāyiviṣadaviviktarasaṃ śabdaguṇabahulam ākāśyan | ||
- | tasmāt tat mārddavasauṣiryalāghavakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nānauṣadhabhūtañ jagati kiñcid dravyam astīti kṛtvā tan taṃ | ||
- | yuktiviśeṣamarthañ cābhipratītya svavīryaguṇayuktāni dravyāṇi | ||
- | kārmmukāni< | ||
- | kurvvanti sa kālaḥ | yat kurvanti tat karmma | yena kurvvanti tad | ||
- | vīryaṃ | yatra kurvvanti tad adhikaraṇaṃ | yathā kurvvanti sa | ||
- | upāyaḥ | yad abhiniṣpādayanti tat phalam iti | </l> | ||
- | |||
- | <ab corresp="# | ||
- | <list type=" | ||
- | <item corresp="# | ||
- | "< | ||
- | rare, apparently only known from this instance and one in | ||
- | the Carakasaṃhitā 1.26.13. The word is formed by P.5.1.103 | ||
- | and the grammatical Kāśikāvṛtti says that it is confined | ||
- | to describing a " | ||
- | word is known.</ | ||
- | </ | ||
- | </ab> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ambupṛthivīguṇabhūyiṣṭhāni | pṛthivyāpo hi gurvvyaḥ | gurutvād | ||
- | adho gacchanti | tasmād virecanadravyāṇy | ||
- | ambupṛthivīguṇabhūyiṣṭhāni | vamanadravyāṇy | ||
- | agnivāyuguṇabhūyiṣṭhāni | agnivāyū hi laghū laghutvāc corddhvam | ||
- | uttiṣṭhataḥ | tasmād vamanaprāmāṇyād agnivāyubhūyiṣṭhāny | ||
- | ubhayaguṇabhūyiṣṭhan dravyam ubhayato bhāgaharaṃ | | ||
- | ākāśaguṇabhūyiṣṭhaṃ saṃśamanaṃ | sāṃgrāhikam anilaguṇabhūyiṣṭhaṃ | | ||
- | dīpanam agniguṇabhūyiṣṭhaṃ | lekhanam anilānalaguṇabhūyiṣṭhaṃ | | ||
- | bṛṃhanam pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭhaṃ | evam auṣadhakarmmāṇy anumānāt | ||
- | sādhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ddravyais tribhiḥ sāmyati mārutaḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tribhiḥ śāmyati dehināṃ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tena pittam udīryate | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravye dravye vyavasthitaṃ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇāṣṭauvīryasaṃjñakāḥ | | ||
- | śītoṣṇasnigdharūkṣamṛdutīkṣṇapicchilaviṣadās teṣān tīkṣṇoṣṇāv | ||
- | āgneyau | śītapicchilāv ambuguṇabhūyiṣṭhau | | ||
- | pṛthivīsomaguṇabhūyiṣṭhaḥ | snehas toyākāśaguṇabhūyiṣṭhaṃ | | ||
- | mṛdutvaṃ | vāyuguṇabhūyiṣṭhaṃ raukṣyaṃ | kṣitisamīraṇabhūyiṣṭhaṃ | ||
- | vaiṣadyaṃ | vipākāv uktaguṇau | karmmāṇy uṣṇasya | ||
- | dahanapācanamūrcchanasvedanavamanavirecanāni || śītasya | ||
- | prahlādanaviṣkambhanasthirīkaraṇaprasādanakledanajīvanāni | | ||
- | snigdhasya snehanabṛṃhaṇasantarppaṇavyājīkaraṇavayaḥsthāpanāni || | ||
- | rūkṣasyānilavṛddhisaṃgrahaṇapīḍanavirūkṣaśoṣarohaṇāni || viṣadasya | ||
- | kledāvūṣaṇavirūkṣaśoṣarohaṇāni || | ||
- | picchilasyopalepanapūraṇabṛṃhaṇasaṃśleṣaṇavyājīkaraṇāni || mṛdo | ||
- | raktamān saprasādanamukhyasaṃsparśanāni || tīkṣṇasya | ||
- | saṅgrahācūṣaṇāvadāraṇaśrāvaṇāni | tatroṣṇasnigdhau vātaghnau | | ||
- | śītamṛdupicchilāḥ pittaghnāḥ | tīkṣṇarūkṣaviṣadāḥ śleṣmaghnāḥ | | ||
- | gurupāko vātapittaghnaḥ | laghupākaḥ śleṣmapittaghna iti | teṣu | ||
- | mṛduśītoṣṇāḥ sparśagrāhyāḥ | picchilaviṣadau cakṣuḥsparśābhyāṃ | | ||
- | snigdharūkṣau cakṣuṣā | tīkṣṇaḥ sukhaduḥkhotpādanāt | gurupākaḥ | ||
- | sṛṣṭaviṇmūtratayā kaphāṃ kleśanañ ca | laghur bbaddhaviṇmūtratayā | ||
- | mārutakopanañ ca | tatra tulyaguṇeṣu bhūteṣu rasavaiśeṣyam | ||
- | upalakṣayet || yathā madhuro guruś ca pārthivaḥ | | ||
- | madhurasnigdhaśītāś cāpyā iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīreṣv api tān viduḥ | | ||
- | < | ||
- | | ||
- | |||
- | <p ana=" | ||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||