This shows you the differences between two versions of the page.
Both sides previous revisionPrevious revisionNext revision | Previous revision | ||
wiki:wujastyk:susrutasamhita:01-su.su:01-su-vulgate-edition [2020/11/30 20:26] – [Edit section Su.1.16.5] dominik | wiki:wujastyk:susrutasamhita:01-su.su:01-su-vulgate-edition [Unknown date] (current) – removed - external edit (Unknown date) 127.0.0.1 | ||
---|---|---|---|
Line 1: | Line 1: | ||
- | <TEI xmlns=" | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | <p> | ||
- | <ref target=" | ||
- | > | ||
- | > | ||
- | Unported License. </ | ||
- | </p> | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <p> | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | by the author or licensor (but not in any way that suggests that | ||
- | they endorse you or your use of the work).</ | ||
- | < | ||
- | you may distribute the resulting work only under the same or similar | ||
- | license to this one.</ | ||
- | </ | ||
- | </p> | ||
- | < | ||
- | Commons website.</ | ||
- | < | ||
- | rights of any copyright owners, known or unknown.</ | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | |||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <note type=" | ||
- | Yamashita and Yasutaka Muroya on the basis of Y. T. Ācārya' | ||
- | Bombay editions</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | < | ||
- | < | ||
- | Ḍalhaṇācārya.</ | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | <note type=" | ||
- | SARIT edition are mainly based on this edition.</ | ||
- | <note type=" | ||
- | this edition.</ | ||
- | </ | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | Ḍalhanāchārya and the Nyāyacandrikā Pañjikā of Śrī Gayadāsāchārya on | ||
- | Nidānasthāna, | ||
- | by Vaidya Jādavji Trikamji Āchārya and the rest by Nārāyaṇ Rām | ||
- | Āchārya</ | ||
- | <!-- <editor role=" | ||
- | <editor role=" | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | uttaratantra (Su.6) are based on this edition</ | ||
- | < | ||
- | edition.</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <msDesc xml: | ||
- | < | ||
- | <idno type=" | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | </ | ||
- | < | ||
- | <change when=" | ||
- | against Nepalese MSS. First, started removing the explicit verse numbers (between | ||
- | labels) </ | ||
- | <change when=" | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <text xml: | ||
- | |||
- | < | ||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <gap n=" | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āśramasthaṃ kāśirājaṃ divodāsaṃ dhanvantarim | ||
- | aupadhenavavaitaraṇaurabhrapauṣkalāvata-< | ||
- | rend=" | ||
- | footnote marker" | ||
- | >&# | ||
- | type=" | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhavedanābhighātopadrutān sanāthān apy anāthavad viceṣṭamānān vikrośataś | ||
- | ca mānavān abhisamīkṣya manasi naḥ pīḍā bhavati teṣāṃ sukhaiṣiṇāṃ | ||
- | rogopaśamārtham ātmanaś ca prāṇayātrārthaṃ pragāhitahetor āyurvedaṃ śrotum | ||
- | icchāma ihopadiśyamānaṃ atrāyattam aihikam āmuṣmikaṃ ca śreyaḥ tad | ||
- | bhagavantam upapannāḥ smaḥ śiṣyatveneti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | evāmīmāṃsyā adhyāpyāś ca bhavanto vatsāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atharvavedasyānutpādyaiva prajāḥ ślokaśatasahasram adhyāyasahasraṃ ca | ||
- | kṛtavān svayambhūḥ tato' | ||
- | bhūyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūtavidyā kaumārabhṛtyaṃ agadatantraṃ rasāyanatantraṃ vājīkaraṇatantram | ||
- | iti// </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | tatra śalyaṃ nāma | ||
- | vividhatṛṇakāṣṭhapāṣāṇapāṃśulohaloṣṭāsthibālanakhapūyāsrāvaduṣṭavraṇāntargarbhaśalyoddharaṇārthaṃ | ||
- | yantraśastrakṣārāgnipraṇidhānavraṇaviniścayārthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śravaṇanayanavadanaghrāṇādisaṃśritānāṃ vyādhīnām upaśamanārthaṃ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvāṅgasaṃśritānāṃ vyādhīnāṃ | ||
- | jvararaktapittaśoṣonmādāpasmārakuṣṭhamehātisārādīnām upaśamanārtham | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devāsuragandharvayakṣarakṣaḥpitṛpiśācanāgagrahādyupasṛṣṭacetasāṃ | ||
- | śāntikarmabaloharaṇādigrahopaśamanārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kumārabharaṇadhātrīkṣīradoṣasaṃśodhanārthaṃ duṣṭastanyagrahasamutthānāṃ ca | ||
- | vyādhīnām upaśamanārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpakīṭalūtāmūśikādidaṣṭaviṣavyañjanārthaṃ vividhaviṣasaṃyogopaśamanārthaṃ | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vayaḥsthāpanam āyurmedhābalakaraṃ rogāpaharaṇasamarthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāmālpaduṣṭakṣīṇaviśuṣkaretasām āpyāyanaprasādopacayajanananimittaṃ | ||
- | praharṣajananārthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atra kasmai kim ucyatām iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyajñānaṃ mūlaṃ kṛtvopadiśatu bhagavān iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asmākamekamatīnāṃ matamabhisamīkṣya suśruto bhagavantaṃ prakṣyati asmai | ||
- | copadiśyamānaṃ vayamapyupadhārayiṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khalv āyurvedaprayojanaṃ vyādhyupasṛṣṭānāṃ vyādhiparimokaṣaḥ svasthasya | ||
- | rakṣaṇaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā+āyur vindatīty āyurvedaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyakṣāgamānumānopamānair aviruddham ucyamānam upadharaya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgabhighātavraṇasaṃrohāt yajñaśiraḥsandhānāc ca | śrūyate hi yathā rudreṇa | ||
- | yajñasya śiraśchinnam iti tato devā aśvināv abhigamyocuḥ bhagavantau naḥ | ||
- | śreṣṭhatamau yuvāṃ bhaviṣyathaḥ bhavadbhyāṃ yajñasya śiraḥ sandhātavyam iti | | ||
- | tāv ūcatur evam astv iti | atha tayor arthe devā indraṃ yajñabhagena prāsādayan | | ||
- | tābhyāṃ yajñasya śiraḥ saṃhitam | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāyurvedatantreṣv etad evādhikam abhimataṃ | ||
- | āmāśukriyākaraṇādyantraśastrakṣārāgnipraṇidhānāt sarvatantrasāmānyāc ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaśasyamāyuṣyaṃ vṛttikaraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prajāpatir adhijage tasmād aśvinau aśvibhyām indraḥ indrād aḥaṃ mayā tv iha | ||
- | pradeyam arthibhyaḥ prajāhitahetoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jarārujāmṛtyuharo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāpto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcamahābhūtaśarīrisamavāyaḥ puruṣa ityucyate | tasmin kriyā so' | ||
- | kasmāt lokasya dvaividhyāt loko hi dvividhaḥ sthāvaro jaṅgamaś ca | ||
- | dvividhātmaka evāgneyaḥ saumyaś ca tadbhūyastvāt pañcātmako vā tatra | ||
- | caturvidho bhūtagrāmaḥ saṃsvedajarāyujāṇḍajodbhijjasaṃjñaḥ tatra puruṣaḥ | ||
- | pradhānaṃ tasyopakaraṇam anyat tasmāt puruṣo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mānasāḥ svābhāvikāś ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphaśoṇitasannipātavaiṣamyanimittāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krodhaśokabhayaharṣaviṣāderṣyābhyasūyādainyamātsaryakāmalobhaprabhṛtaya | ||
- | icchādveṣabhedair bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣutpipāsājarāmṛtyunidrāprakṛtayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyakprayuktā nigrahahetavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavarṇaujasāṃ ca sa ṣaṭsu raseṣv āyattaḥ rasāḥ punar dravyāśrayāḥ dravyāṇi | ||
- | punar oṣadhayaḥ | tās tu dvividhāḥ sthāvarā jaṅgamāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vanaspatayo vṛkṣā vīrudha oṣadhaya | ||
- | vanaspatayaḥ puṣpaphalavanto vṛkṣāḥ pratānavatyaḥ stambinyaś ca vīrudhaḥ | ||
- | phalapākaniṣṭhā oṣadhaya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jarāyujāṇḍajasvedajodbhijjāḥ | tatra paśumanuṣyavyālādayo jarāyujāḥ | ||
- | khagasarpasarīsṛpaprabhṛtayo' | ||
- | indragopamaṇḍūkaprabhṛtaya udbhijjāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāvarebhyastvakpatrapuṣpaphalamūlakandaniryāsasvarasādayaḥ prayojanavantaḥ | ||
- | jaṅgamebhyaś carmanakharomarudhirādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suvarṇarajatamaṇimuktāmanaḥśilāmṛtkapālādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravātanivātātapacchāyājyotsnātamaḥśītoṣṇavarṣāhorātrapakṣamāsartvayanādayaḥ | ||
- | saṃvatsaraviśeṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sañcayaprakopapraśamapratīkārahetavaḥ prayojanavantaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vargaś catuvidhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | heturuktaścikitsakaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nipatanti hi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvividhā kriyā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārīravadupakramaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vargaḥ sukhāvahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyākāla iti catuṣṭayaṃ samāsena vyākhyātam | tatra | ||
- | puruṣagrahaṇāt tatsaṃbhavadravyasamūho | ||
- | bhūtādiruktastadaṅgapratyaṅgavikalpāś ca tvaṅnāṃsāsthisirāsnāyuprabhṛtayaḥ | ||
- | vyādhigrahaṇādvātapittakaphaśoṇitasannipātavaiṣamyanimittāḥ sarva eva | ||
- | vyādhayo vyākhyātāḥ oṣadhagrahaṇād dravyarasaguṇavīryavipākānām ādeśaḥ | ||
- | kriyāgrahaṇāc chedyādīni snehādīni ca karmāṇi vyākhyātāni kālagrahaṇāt | ||
- | savakriyākālānāmādeśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyā bhaviṣyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāneṣu sūtranidānaśārīracikitsitakalpeṣvarthavaśāt saṃvibhajya uttare | ||
- | tantre śeṣānarthān vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sanātanaṃ paṭheddhi yaḥ kāśipatiprakāśitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛpairasukṣaye śakrasalokatāṃ vrajet || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | |||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brāhmaṇakṣatriyavaiśyānāmanyatamamanvayavayaḥśīlaśauryaśaucācāravinayaśaktibalamedhādhṛtismṛtimatipratipattiyuktaṃ | ||
- | tanujihvauṣṭhadantākramṛjuvaktrākṣināsaṃprasannacittavākceṣṭaṃ kleśasaḥaṃ ca | ||
- | bhiṣak śiṣyamupanayet ato viparītaguṇaṃ noapanayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tithikaraṇamuhūrtanakṣatreṣu praśastāyāṃ diśi śucau same deśe caturhastaṃ | ||
- | caturasraṃ sthaṇḍilamupalipya gomayena darbhaiḥ saṃstīrya puṣpairlājabhaktai | ||
- | ratnaiś ca devatāḥ pūjayitvā viprān bhiṣajaś ca tatrollikhyābhyukṣya ca | ||
- | dakṣiṇato brahmāṇaṃ sthāpayitvā' | ||
- | khadirapalāśadevadārubilvānāṃ samidbhiś caturṇāṃ vā kṣīravṛkṣāṇāṃ (? | ||
- | nyagrodhodumbarāśvatthamadhūkānāṃ ) dadhimadhughṛtāktābhirdārvīhaumikena | ||
- | vidhinā sruveṇājyāhutīrjuhuyāt sapraṇavābhirmahāvyahṛtibhiḥ tataḥ | ||
- | pratidaivatamṛṣīṃś ca svāhākāraṃ kuryāt śiṣyamapi kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kartumarhati rājanyo dvayasya vaiśyo vaiśyasyaiveti śūdramapi | ||
- | kulaguṇasaṃpannaṃ mantravarjamanupanītamadhyāpayedityeke || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śiṣyaṃ brūyāt | ||
- | kāmakrodhalobhamohamānāhaṇkārerṣyāpāruṣyapaiśunyānṛtālasyāyaśasyāni hitvā | ||
- | nīcanakharomṇā śucinā kaṣāyavāsasā | ||
- | satyavratabrahmacaryābhivādanatatpareṇā' | ||
- | madanumatasthānagamanaśayanāsanabhojanādhyayanapareṇa bhūtvā matpriyahiteṣu | ||
- | vartitavyaṃ ato' | ||
- | prākāśyaṃ prāpnoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadyanyathādarśī syāmenobhāgbhaveyamaphalavidyaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvijagurudaridramitrapravrajitopanatasādhvanāthābhyupagatānāṃ | ||
- | cātmabāndhavānāmiva svabhaiṣajaiḥ pratikartavyamevaṃ sādhu bhavati | ||
- | vyādhaśākunikapatitapāpakāriṇāṃ ca na pratikartavyaṃ evaṃ vidyā prakāśate | ||
- | mitrayaśodharmārthakāmāṃś ca prāpnoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukle tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svatantrarāṣṭrakṣitipavyathāsu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahotsavautpātikadarśaneṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nādhīyate nāśucinā ca nityam || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcasu sthāneṣu | tatra sūtrasthānamadhyāyāḥ ṣaṭcatvāriṃśat ṣoḍśa nidānāni | ||
- | daśa śārīrāṇi catvāriṃśaccikitsitāni aṣṭau kalpāḥ taduttaraṃ ṣaṭsāṣṭiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śiṣyanayastathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāntrikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārakalpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktavarṇanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇyupāsanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇāsrāvaś ca yaḥ pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pranaṣṭajñānikastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtasvapnanidarśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvādvaikṛtaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āturakramabhūnikau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃśuddhau śamane ca yaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyago' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | recanāya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravaddravyavidhistadvadannapānavidhistathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savanāccārthasantateḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūtrasthānaṃ pracakṣate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagandaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parisarpaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthivṛddhikṣudraśūkabhaknāś ca mukharogikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣoḍaśa || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajaḥśuddhirgarbhāvakrāntireva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīrasya ca yatsmṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāvarṇanameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākṛtistathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maharṣiṇā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogināmapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagnānāṃ vātarogikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagandaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paiḍakaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | codariṇāmapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidradhīnāṃ visarpiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca kṣudrarogikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukharogiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | miśrakaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvābādhaśamo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvavyādhivāraṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasāyanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virecane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netrabastivibhāgikaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cottarabastikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivāturasaṃjñakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhūmanasyavidhiś cāntyaś catvāriṃśad iti smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāntikarma ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirdeśāccikitsāsthānamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāvarasyetarasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca cikitsitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalpa eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣabheṣajakalpanāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṃśamevam etad udīritam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantramuttaramucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasmāttantram etad upadravān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyāgryatvānnirucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvatra dṛṣṭiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu prati prati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātābhiṣyandavāraṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raudhirasya tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedyānāṃ vartmadṛṣṭiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇotthāstaccikitsitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadgadapratiṣedhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirogadavivecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantramucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca niṣedhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaḥ pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītapūtanā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahotpattiḥ sayonijā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca kīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmahṛdrogiṇāmapi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchāyāḥ pānajāś ca ye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmyudāvartinoḥ prthak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | visūcikārocakayormūtrāghātavikṛcchrayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā+āpasmāriko' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svasthavṛttiryuktayastāntrikāś ca yāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhyāyāstantrabhūṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyetattantramāhurmaharṣayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahvarthasaṃgrahācchreṣṭhamuttaraṃ cāpi paścimam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāyikī ca yā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tūttarasaṃjñite || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasāyanavidhistathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyajñānaṃ samantataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tantramādidevaprakāśitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti prāṇadā bhuvi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmāpyavaśyamupāsitavyaṃ ubhayajño hi bhiṣak rājārho bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasvapariniṣṭhitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhīrurivāhavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārṣṭyācchāstrabahiṣkṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cārhati rājataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svakarmaṇi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvijau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrāśaniviṣopamāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavantyajñairupahṛtāstasmādetān vivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedyādiṣu ca karmasu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuvaidyā nṛpadoṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samartho' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syandano yathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathopadhāraya mayā procyamānaṃ atha śucaye | ||
- | kṛtottarāsaṅgāyāvyākulayopasthitāyādhyayanakāle śiṣyāya yathāśakti | ||
- | gururupadiśet padaṃ pādaṃ ślokaṃ vā te ca padapādaślokābhūyaḥ | ||
- | krameṇānusaṃdheyāḥ evamekaikaśo ghaṭayedātmanā cānupaṭhet | ||
- | adrutamavilambitamaviśaṇkitamananunāsikaṃ | ||
- | vyaktākṣramapīḍitavarṇamakṣibhruvauṣṭhahastairanabhinītaṃ susaṃskṛtaṃ | ||
- | nātyuccairnātinīcaiś ca svaraiḥ paṭhet | na cāntareṇa kaścidvrajet | ||
- | tayoradhīyānayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dakṣastandrānidrāvivarjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāstrāntamāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgalbhye karmanaipuṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatetādhyayanāntagaḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | tṛtīyo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adhigatamapyadhyayanamaprabhāṣitamarthataḥ kharasya candanabhāra iva kevalaṃ | ||
- | pariśramakaraṃ bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhārasya vettā na tu candanasya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cārtheṣu mūḍhāḥ kharavadvahanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saviṃśamadhyāyaśatamanupadapādaślokamanuvarṇayitavyamanuśrotavyaṃ ca kasmāt | ||
- | sūkṣmā hi | ||
- | dravyarasaguṇavīryavipākadoṣadhātumalāśayamarmasirāsnāyusandhyasthigarbhasaṃbhavadravyasamūhavibhāgāstathā | ||
- | pranaṣṭaśalyoddharaṇavraṇaviniścayabhagnavikalpāḥ sādhyayāpyapratyākhyeyatā | ||
- | ca vikārāṇāmevamādayaścānye sahasraśo viśeṣā ye vicintyamānā | ||
- | vimalavipulabuddherapi buddhimākulīkuryuḥ kiṃ punaralpabuddheḥ | ||
- | tasmādavaśyamanupadapādaślokamanuvarṇayitavyamanuśrotavyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cārthānāmihopanītānāmarthavaśātteṣāṃ tadvidyebhya eva vyākhyānamanuśrotavyaṃ | ||
- | kasmāt nahyekasmin śāstre śakyaḥ sarvaśāstrāṇāmavarodhaḥ kartum || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyācchāstraniścayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijānīyāccikitsakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurumukhodbīrṇamādāyopāsya cāsakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pauṣkalāvatam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūlānyetāni nirdiśet || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānakarma paścātkarmeti tadvyādhīṃ prati pratyupadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāstrakarmaprākhānyācchastrakarmaiva tāvat pūrvamupadekṣyāmastatsambhārāṃś ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedyaṃ bhedyaṃ lekhyaṃ vedhyaṃ eṣyaṃ āhāryaṃ visrāvyaṃ sīvyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvamevopakalpayitavyāni | ||
- | yantraśastrakṣārāgniśalākāśṛṅgajalaukālābūjāmbavauṣṭhapicuprotasūtrapatrapaṭṭamadhughṛtavasāpayastailatarpaṇakaṣāyālepanakalkavyajanaśītoṣṇodakakaṭāhādīni | ||
- | parikarmiṇaś ca snigdhāḥ sthirā balavantaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tithikaraṇamuhūrtanakṣatreṣu dadhyakṣatānnapānaratnairagniṃ viprān | ||
- | miṣajaścārcayitvā kṛtabalimaṅgalasvastivācanaṃ laghubhuktavantaṃ | ||
- | prāṅnukhamāturamupaveśya yantrayitvā pratyṅnukho vaidyo | ||
- | marmasirāsnāyusandhyasthidhamanīḥ pariharan anulomaṃ śastraṃ | ||
- | nidadhyādāpūyadarśanāt sakṛdevāpaharecchastramāśu ca mahatsvapi ca pākeṣu | ||
- | dvyaṅgulāntaraṃ tryaṅgulāntaraṃ vā śastrapadamuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirāśraya iti vraṇaguṇāḥ </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirāśrayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmaṇi śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrataikṣṇyamasvedavepathu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrakarmaṇi śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatra yatra ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣo na niṣṭhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhrūgaṇḍaśaṅkhalalāṭākṣipuṭauṣṭhadantaveṣṭakakṣākukṣivaṅkṣaṇeṣu tiyak cheda | ||
- | uktaḥ || (?</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇipādeṣu kārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | meḍhre ca buddhimān ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atimātraṃ vedanā cirādvraṇasaṃroho māṃsakandīprādurbhāvaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūḍhagarbhodarārśo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītābhiradbhirāturamāśvāsya samantāt paripīḍyāṅgulyā vraṇamabhimṛdya(ā.jya) | ||
- | prakṣālya kaṣāyeṇa protenodakamādāya | ||
- | tilakalkamadhusarpiḥpragāḍhāmauṣadhayuktāṃ nātisnigdhāṃ nātirūkṣāṃ vartiṃ | ||
- | praṇidadhyāt tataḥ kalkenācchādya ghanāṃ kavalikāṃ dattvā vastrapaṭṭena | ||
- | badhnīyāt vedanārakṣoghnairdhūpairdhūpayet rakṣoghnaiś ca mantnrai rakṣāṃ | ||
- | kurvīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guggulvagurusarjarasavacāgaurasarṣapacūrṇairlavaṇanimbapatravimiśrairājyayuktairdhūpayet | ||
- | ājyaśeṣeṇa cāsya prāṇān samālabheta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣākarma kuyāt ||tadvakṣyāmaḥ </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣobhayasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadanumanyatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yakṣarākṣasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmādyā ghnantu tān sadā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caranti niśācarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te namaskṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājarṣayastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarve ca sāgarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyustathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parirakṣatu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanayitnavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matiṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sattvamindro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nābhimaṇḍalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candramāḥ pātu te manaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāntu niśāstava || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | romāṇyoṣadhayastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasundharā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṇustava parākramam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmā+ātmānaṃ dhruvo bhruvau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devatāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghamāyuravāpnuhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svasti devāś ca kurvatām | [</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svasti nāradaparvatau |] </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devāḥ sahendragāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svastyāyurvardhatāṃ tava | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatavyathaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iṛtyāvyādhivināśanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghamāyuravāpnuhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praveśya ācārikamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | badhnīyādvastrapaṭṭena na cainaṃ tvaramāṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaścirādupasaṃrohati tīvrarujaś ca bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyālepanabandhāhārācārān vedadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropayet sa hyalpenāpyapacāreṇābhyantaramutsaṅgaṃ kṛtvā bhūyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropayedvraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūḍhe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāvat sthairyopasaṃbhavāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi mokṣayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tryahāddvyahāccharadgrīṣmavarṣāsvapi ca buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | necchedvidhimimaṃ bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāt pratikriyām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīraṃ pradunoti jantoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṇena yaṣṭīmadhukānvitena || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svayambhuranādimadhyanidhano' | ||
- | manuṣyāṇāmāyatte | sa sūkṣmāmapi kalāṃ na līyata iti kālaḥ saṃkalayati | ||
- | kālayati vā bhūtānīti kālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gativiśeṣeṇa | ||
- | nimeṣakāṣṭhākalāmuhūrtāhorātrapakṣamāsartvayanasaṃvatsarayugapravibhāgaṃ | ||
- | karoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghvakṣaroccāraṇamātro' | ||
- | triṃśatkāṣṭhāḥ kalā viṃśatikalo muhūrtaḥ kalādaśabhāgaś ca | ||
- | triṃśanmuhūrtamahorātraṃ pañcadaśāhorātrāṇi pakṣaḥ sa ca dvividhaḥ śuklaḥ | ||
- | kṛṣṇaś ca tau māsaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaraḥ dvimāsikamṛtuṃ kṛtva ṣaḍṛtavo bhavanti te | ||
- | śiśiravasantagrīṣmavarṣāśaraddhemantāḥ teṣaṃ tapastapsyau śiśiraḥ | ||
- | madhumādhavau vasantaḥ śuciśukrau grīṣmaḥ nabhonabhasyau varśāḥ iṣorjau | ||
- | śarat sahaḥsahasyau hemanta iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇavarṣalakṣaṇāś candrādityayoḥ kālavibhāgakaratvādayane dve bhavato | ||
- | dakṣiṇamuttaraṃ ca | tayordakṣiṇaṃ varṣāśaraddhemantāḥ teṣu bhaganānāpyāyate | ||
- | somaḥ amlalavaṇamadhurāś ca rasā balavanto bhavanti uttarottaraṃ ca | ||
- | sarvaprāṇināṃ balamabhivardhate | uttaraṃ ca śiśiravasantagrīṣmāḥ teṣu | ||
- | bhagavānāpyāyate' | ||
- | uttarottaraṃ ca sarvaprāṇināṃ balamapahīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṣayatyapi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pālayati prajāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaro bhavati te tu pañca yugam iti saṃjñāṃ labhante sa eṣa | ||
- | nimeṣādiryugaparyantaḥ kālaś cakravat parivartamānaḥ kālacakramucyata ityeke | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṣāśaraddhemantavasantagrīṣmaprāvṛṣaḥ ṣaḍṛtavo bhavanti | ||
- | doṣopacayaprakopopaśamanimittaṃ te tu bhādrapadādyena dvimāsikena vyākhyātāḥ | ||
- | tadyathā bhādrapadāśvayujau varṣāḥ kārtikamārgaśīrṣau śarat pauṣamāghau | ||
- | hemantaḥ phālgunacaitrau vasantaḥ vaiśākhajyeṣṭhau grīṣmaḥ āṣāḍhaśrāvaṇau | ||
- | prāvṛḍ iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṣāsvoṣadhayastaruṇyo' | ||
- | upayujyamānā nabhasi meghāvatate jalapraklinnāyāṃ bhūmau klinnadehānāṃ | ||
- | prāṇināṃ śītavātaviṣṭambhitāgnīnāṃ vidahyante vidāhāt | ||
- | pittasaṃcayamāpādayanti sa saṃcayaḥ śaradi praviralameghe viyatyupaśuṣyati | ||
- | paṅke' | ||
- | kālapariṇāmāt pariṇatavīryā balavatyo hemante bhavantyāpaś ca prasannāḥ | ||
- | snigdhā atyarthaṃ gurvyaś ca tā upayujyamānā mandakiraṇatvādbhānoḥ | ||
- | satuṣārapavanopastambhitadehānāṃ dehināmavidagdhāḥ | ||
- | snehācchaityādgauravādupalepācca śleṣmasaṃcayamāpādayanti sa saṃcayo | ||
- | vasante' | ||
- | janayati | tā evauṣadhayo nidāghe niḥsārā rūkṣā atimātraṃ laghvyo | ||
- | bhavantyāpaś ca tā upayujyamānāḥ sūryapratāpopaśoṣitadehānāṃ dehināṃ | ||
- | raukṣyāllaghutvādvaiśadyācca vāyoḥ saṃcayamāpādyanti sa saṃcayaḥ prāvṛṣi | ||
- | cātyarthaṃ jalopaklinnāyāṃ bhūmau klinnadehānāṃ prāṇināṃ śītavātavarṣerito | ||
- | vātikān vyādhīn janayati | evameṣa doṣāṇāṃ saṃcayaprakopaheturuktaḥ ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | < | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃcitānāṃ doṣāṇāṃ śaradvasantaprāvṛṭsu ca prakupitānāṃ nirharaṇaṃ kartavyam | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hemante ślaiṣmikāṇāṃ nidāghe vātikānāṃ śaradi svabhāvata eva ta ete | ||
- | saṃcayaprakopopaśamā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyāhne grīṣmasya aparāhṇe prāvṛṣaḥ pradoṣe vārṣikāṃ śāradamardharātre | ||
- | pratyuṣasi haimantamupalakṣayet evamahorātramapi varṣamiva | ||
- | śītoṣṇavarṣalakṣaṇaṃ doṣopacayaprakopopaśamairjānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | oṣadhayo bhavantyāpaś ca tā upayujyamānāḥ prāṇāyurbalavīryaujaskaryo bhavanti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣītoṣṇavātavarṣāṇi khalu viparītānyoṣadhīrvyāpādayantyapaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marako vā bhavediti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | copayogaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtyābhiśāparakṣaḥkrodhādharmairupadhvasyante janapadāḥ | ||
- | viṣauṣadhipuṣpagandhena vāyunopanītenākramyate to deśastatra | ||
- | doṣaprakṛtyaviśeṣeṇa kāsaścāsavamathupratiśyāyaśirorugjvarairupatapyante | ||
- | grahanakṣatracaritairvā | ||
- | gṛhadāraśayanāsanayānavāhanamaṇiratnopakaraṇagarhitalakṣaṇanimittaprādurbhāvairvā | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānaparityāgaśāntikarmaprāyaścittamaṅgalajapahomopahārejyāñjalinamaskārataponiyamadayādānadīkṣābhyupagamadevatābrāhmaṇaguruparairbhavitavyaṃ | ||
- | evaṃ sādhu bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakṣaṇānyupadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajodhūmākulā diśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | himānaddhā jalāśayāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhvāṅkṣakhaṅgāhvamahiṣorabhrakuñjarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | himasāhvaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavṛṣṭyākulā diśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyaṃ lakṣaṇaṃ budhaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhavidyādharavadhūcaraṇālaktakāṅkite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candanalatāpariṣvaṅgādhivāsite || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāmijanānandajanano' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dakṣiṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kānanairupaśobhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃśukāmbhojabakulacūtāśokādipuṣpitaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manoharāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pallavojjvalāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nairṛto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prajvalitā iva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | payaḥpānākulā mṛgāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparṇāṅkitapādapāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paścimānilakarṣitaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ambudairvidyududdyotaprasrutaistumulasvanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakragopojjvalā mahī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadambanīpakuṭajasarjaketakibhūṣitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nadyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | protphullakumudanīlotpalavirājitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahuśasyopaśobhitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātigarjatsravanmeghaniruddhārkagrahaṃ nabhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvetābhravimalaṃ nabhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haṃsāṃsaghaṭṭitaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nimnonnatasameṣu bhūḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāṇasaptāhvabandhūkakāśāsanavirājitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kupyantyṛtuṣu dehinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaradi nirharet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgvikārasamucchrayāt || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānatamaṃ yantrāṇāmavagaccha (?.kiṃ kāraṇaṃ yasmāddhastādṛte | ||
- | yantrāṇāmapravṛttireva ) tadadhīnatvādyantrakarmaṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāmāharaṇopāyo yantrāṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svastikayantrāṇi saṃdaṃśayantrāṇi tālayantrāṇi nāḍīyantrāṇi śalākāyantrāṇi | ||
- | upayantrāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dve saṃdaṃśayantre dve eva tālayantre viṃśatirnāḍyaḥ aṣṭāviṃśatiḥ śalākāḥ | ||
- | panñcaviṃśatirupayantrāṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatpratirūpakāṇi vā tadalābhe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛgapakṣiṇāṃ mukhairmukhāni yantrāṇāṃ prāyaśaḥ sadṛśāni | ||
- | tasmāttatsārūpyādāgamādupadeśādanyayantradarśanādyuktitaś ca kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kharaślakṣṇamukhāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aṣṭādaśāṅgulapramāṇāni | ||
- | siṃhavyāghravṛkatarakṣvṛkṣadvīpimārjāraśṛgālamṛgairivārukakākakaṅkakuraracāsabhāsaśaśaghātyulūkacilliśyenagṛdhrakrauñcabhṛṅgarājāñjalikarṇāvabhañjananandi(ā.ndī)mukhamukhāni | ||
- | masūrākṛtibhiḥ kīlairavabaddhāni mūle' | ||
- | asthividaṣṭaśalyoddharaṇārthamupadiśyante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣoḍaśāṅgulau bhvataḥ tau svaṅnāṃsasirāsnāyugataśalyoddharaṇārthamupadiśyete | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matsyatālavadekatāladvitālake karṇanāsānāḍīśalyānāmāharaṇārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anekaprayojanāni ekatomukhānyubhayatomukhāni ca tāni | ||
- | srotogataśalyoddharaṇārthaṃ rogadarśanārthaṃ ācūṣaṇārthaṃ kriyāsaukaryārthaṃ | ||
- | ceti tāni srotodvārapariṇāhāni yathāyogadīrghāṇi ca | tatra | ||
- | bhagandarārśovraṇabastyuttarabastimūtravṛddhidakodaradhūmaniruddhaprakaśasanniruddhagudayantrāṇyalābūśṛṅgayantrāṇi | ||
- | coprariṣṭādvakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nānāprayojanāni yathāyogapariṇāhadīrghāṇi ca teṣāṃ | ||
- | gaṇḍūpadasarpaphaṇaśarapuṅkhabaḍiśamukhe dve dve | ||
- | eṣaṇavyūhanacālanāharaṇārthamupadiśyete masūradalamātramukhe dve | ||
- | kiṃcidānatāgre srotogataśalyoddharaṇārthaṃ ṣaṭ kārpāsakṛtoṣṇīṣāṇi | ||
- | pramārjanakriyāsu trīṇi darvyākṛtīni khallamukhāni | ||
- | kṣārauṣadhapraṇidhānārthaṃ trīṇyanyāni jāmbavavadanāni trīṇyaṅkuśavadanāni | ||
- | ṣaḍevāgnikarmasvabhipretāni nāsārbudaharaṇārthamekaṃ kolāsthidalamātramukhaṃ | ||
- | khallatīkṣṇoṣṭhaṃ añjanārthamekaṃ kalāyaparimaṇḍalamubhuyato mukulāgraṃ | ||
- | mūtramārgaviśodhanārthamekaṃ mālatīpuṣpavṛntāgrapramāṇaparimaṇḍalam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | upayantrāṇyapi-rajjuveṇikāpaṭṭacarmāntavalkalalatāvastrāṣṭhīlāśmamudgarapāṇipādatalāṅgulijihvādantanakhamukhabālāśvakaṭakaśākhāṣṭhīvanapravāhaṇaharṣāyaskāntamayāni | ||
- | kṣārāgnibheṣajāni ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehasyāvayave tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāyogaṃ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirghātanapūraṇabandhanavyūhanavartanacālanavivartanavivaraṇapīḍanamārgaviśodhanavikarṣaṇāharaṇāñchanonnamanavinamanabhañjanonmathanācūṣaṇaiṣaṇadāraṇarjūkaraṇaprakṣālanapradhamanapramārjanāni | ||
- | caturviṃśatiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhajedyantrakarmāṇi buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | asaṃkhyeyavikalpatvācchalyānām iti niścayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atihrasvaṃ agrāhi viṣamagrāhi vakraṃ śithilaṃ atyunnataṃ mṛdukīlaṃ | ||
- | mṛdumukhaṃ mṛdupāśam iti dvādaśa yantradoṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yantramaṣṭādaśāṅgulam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasu yojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṅkamukhādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śa(ā.śā)strayuktivyapekṣayā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca śalyaṃ nigṛhyoddharate ca yasmāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānaṃ sthāneṣu sarveṣvadhi(ā.vi)kāri caiva || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maṇḍalāgrakarapatravṛddhipatranakhaśastramudrikotpalapatrakārdhadhārasūcīkuśapatrāṭīmukhaśarārimaukhāntarmukhatrikūrcakakuṭhārikāvrīhimukhārāvetasapatrakabaḍiśadantaśaṅkveṣaṇya | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedane lekhane ca vṛddhipatranakhaśastramudrikotpalapatrakārdhadhārāṇi | ||
- | chedane bhedane ca sūcīkuśapatrāṭīmukhaśarārimukhāntarmukhatrikūrcakāni | ||
- | visrāvaṇe kuṭhārikāvrīhimukhārāvetasapatrakāṇi vyadhane sūcī ca baḍiśaṃ | ||
- | dantaśaṅkuścāharaṇe eṣaṇyeṣaṇe ānulobhye ca sūcyaḥ sīvane ityaṣṭavidhe | ||
- | karmaṇyupayogaḥ śastrāṇāṃ vyākkhyātaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahaṇasamāsopāyaḥ karmasuvakṣyate tatra vṛddhipatraṃ vṛntaphalasādhāraṇe | ||
- | bhāge gṛhṇīyādbhedanānyevaṃ sarvāṇi vṛddhipatraṃ maṇḍalāgraṃ ca | ||
- | kiṃciduttānena pāṇinā lekhane bahuśo' | ||
- | tu bālavṛddhasukumārabhīrunārīṇāṃ rājñāṃ rājaputrāṇāṃ ca trikūrcakena | ||
- | visrāvayet talapracchāditavṛntamaṅguṣṭhapradeśinībhyāṃ vrīhimukhaṃ | ||
- | kuṭhārikāṃ | ||
- | vāmahastanyastāmitarahastamadhyamāṅgulyā' | ||
- | ārākarapatraiṣaṇyo mūle śeṣāṇi tu yathāyogaṃ kṛhṇīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūcyo vakṣyante (? pradeśinyagraparvapradeśapramāṇā mudrikā daśāṅgulā | ||
- | śarārimukhī sā ca kartarīti kathyate |) śeṣāṇi tu ṣaḍaṅgulāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surūpāṇi susamāhitamukhāgrāṇi akarālāni ceti śastrasaṃpat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kharadhāraṃ atisthūlaṃ atitucchaṃ atidīrghaṃ atihrasvaṃ ityaṣṭau śastradoṣāḥ | ||
- | | ato viparītaguṇamādadīta anyatra karapatrāt taddhi | ||
- | kharadhāramasthicchedanārtham// | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanānāmardhamāsūrī vyadhanānāṃ visrāvaṇānāṃ ca kaiśikī | ||
- | chedanānāmardhakaiśikīti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇakaṇṭakaprathamayavapatramukhyeṣaṇī (? gaṇḍūpadākāramukhī ca ) || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kśārodakataileṣu | tatra kṣārapāyitaṃ śaraśalyāsthicchedaneṣu udakapāyitaṃ | ||
- | māṃsacchedanabhedanapāṭaneṣu tailapāyitaṃ sirāvyadhanasnāyucchedaneṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṣavarṇā dhārāsaṃsthāpanārthaṃ śālmalīphalakam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | romacchedi susaṃsthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasu yojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaksārasphaṭikakācakuruvindajalaukognikṣāranakhagojīśephālikāśākapatrakarīrabālāṅgulaya | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrābhāve ca yojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyeṣu yojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāravahnijalaukasām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netravartmagatāś ca ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gojīśephālikāśākapatrairvisrāvayettu tān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālāṅgulyaṅkurā hitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddhaśaikyāyasāni tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmakovidam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhirbhavati nityaśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryācchastrāṇāṃ grahaṇe sadā || </l> | ||
- | < | ||
- | ||</ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogyāṃ kārayet | snehādiṣu chedyādīṣu ca karmapathamupadiśet | | ||
- | subahuśruto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpaphalālābūkālindakatrapusai(ā.so)rvārukarkārukaprabhṛtiṣu chedyaviśeṣān | ||
- | darśayet utkartanaparikartanāni copadiśet | ||
- | dṛtibastiprasevakaprabhṛtiṣūdakapaṅkapūrṇeṣu bhedyayogyāṃ saromṇi | ||
- | carmaṇyātate lekhyasya mṛtapaśusirāsūtpalanāleṣu ca vedhyasya | ||
- | ghuṇopahatakāṣṭhaveṇunalanālīśuṣkālābūmukheṣveṣyasya | ||
- | panasabimbībilvaphalamajjamṛtapaśudanteṣvāhāryasya madhūcchiṣṭopalipte | ||
- | śālmalīphalake visrāvyasya sūkṣmaghanavastrāntayormṛducarmāntayoś ca sīvyasya | ||
- | pustamayapuruśāṅgapratyaṅgaviśeṣeṣu bandhanayogyāṃ | ||
- | mṛducarmamāṃsapeśīṣūtpalanāleṣu ca karṇasandhibandhayogyāṃ mṛduṣu | ||
- | māṃsakhaṇḍeṣvagnikṣārayogyāṃ udakapūṇaghaṭapārśvasrotasyalābūmukhādiṣu ca | ||
- | netrapraṇidhānabastivraṇabastipīḍanayogyām iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvidhi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramuhyati karmasu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastrakṣārāgnikarmasu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogyāṃ samācaret || </l> | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśikhānupraveśanīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭakarmaṇā kṛtayogyena śāstraṃ nigadatā rājānujñātena nīcanakharomṇā | ||
- | ṣucinā śuklavastraparihitena chatravatā daṇḍahastena | ||
- | sopānatkenānuddhataveśena sumanasā kalyāṇābhivyāhāreṇākuhakena bandhubhūtena | ||
- | bhūtānāṃ susahāyavatā vaidyena niśikhā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtanimittaśakunamaṅgalānulomyenāturagṛhamabhigamya upaviśya | ||
- | āturamabhipaśyet spṛśet pṛcchecca tribhiretairvijñānopāyai rogāḥ prāyaśo | ||
- | veditavyā ityeke tattu na samyak ṣaḍvidho hi rogāṇāṃ vijñānopāyaḥ tadyathā | ||
- | pañcabhiḥ śrotrādibhiḥ praśnena ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogeṣu vraṇāsrāvanijñānīyādiṣu vakṣyante tatra saphenaṃ raktamīrayannanilaḥ | ||
- | saśabdo nirgacchati ityevamādayaḥ sparśanendriyavijñeyāḥ | ||
- | śītoṣṇaślakṣṇakarkaśamṛdukaṭhinatvādayaḥ sparśaviśeṣā jvaraśophādeṣu | ||
- | cakṣurindriyavijñeyāḥ śarīropacayāpacayāyurlakṣaṇabalavarṇavikārādayaḥ | ||
- | rasanendriyavijñeyāḥ pramehādiṣu rasaviśeṣāḥ ghrāṇendriyavijñeyā | ||
- | ariṣṭaliṅgādiṣu vraṇānāmavraṇānāṃ ca gandhaviśeṣāḥ praśnena ca | ||
- | vijānīyāddeśaṃ kālaṃ jātiṃ sātmyamātaṅkasamutpattiṃ vedanāsamucchrāyaṃ | ||
- | balamantaragniṃ vātamūtrapurīṣāṇāṃ pravṛttyapravṛttī kālaprakarṣādīṃś ca | ||
- | viśeṣān | ātmasadṛśeṣu vijñānābhyupāyeṣu tatsthānīyairjānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durākhyātāstathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mohayeyuścikitsakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parisaṃvatsarotthitāṃś ca vikārān prāyaśo varjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāyeṇaiṣāṃ duścikitsyatamā bhavanti | tadyathā | ||
- | śrotriyanṛpatistrībālavṛddhabhīrurājasevakakitavadrubalavaidyavidagdhavyādhigopakadaridrakṛpaṇakrodhanānāmanātmavatāmanāthānāṃ | ||
- | ca evaṃ nirūpya cikitsāṃ kurvan dharmārthakāmayaśāṃsi prāpnoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parihāsaṃ ca varjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nādeyamannādanyadbhiṣagvaraiḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | daśamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānatamaḥ chedyabhedyalekhyakaraṇāttridoṣaghnavādviśeṣakriyāvacāraṇācca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklatvāt saumyaḥ tasya saumyasyāpi sato dahanapacanadāraṇādiśaktiraviruddhā | ||
- | sa khalvāgneyauṣadhiguṇabhūyiṣṭhatvāt kaṭuka uṣṇastīkṣṇaḥ pa(ā.pā)cano | ||
- | vilayanaḥ śodhano ropaṇaḥ śoṣaṇaḥ stambhano lekhanaḥ | ||
- | kṛmyāmakaphakuṣṭhaviṣamedasāmupahantā puṃstvasya cātisevitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhakiṭibhadadrumaṇḍalakilāsabhagandarārbudārśoduṣṭavraṇanāḍīcarmakīlatilakālakanyacchavyaṅgamaśakabāhyavidradhikṛmiviṣādiṣūpadiśyate | ||
- | saptasu ca mukharogeṣūpajihvādhijihvopakuśadantavaidarbheṣu tisṛṣu ca | ||
- | rohiṇīṣu eteṣvevānuśastrapraṇidhānamuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garagulmodarāgnisaṅgājīrṇārocakānāhaśarkarāśmaryābhyantaravidradhikṛmiviṣārśaḥsūpayujyate | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapitta(ā.tti)jvaritapittaprakṛtibālavṛddhadurbalabhramamadamūrcchātimiraparītebhyo' | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parisrāvayet tasya vistaro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdurmadhyastīkṣṇaś ca | taṃ cikīrṣuḥ śaradi girisānujaṃ śucirupoṣya | ||
- | praśaste' | ||
- | mahāntamasitamuṣkakamadhivāsyāparedyuḥ pāṭayitvā svaṇḍaśaḥ prakalpyāvapāṭya | ||
- | nirvāte deśe nicitiṃ kṛtvā sudhāśarkarāś ca prakṣipya nilanālairādīpayet | | ||
- | athopaśānte' | ||
- | vidhānena | ||
- | kuṭajapalāśāśvakarṇapāribhadrakabibhītakāragvadhatilvakārkasnuhyapāmārgapāṭalānaktamālavṛṣakadalīcitrakapūtīkendravṛkṣāsphotāśvamārakasaptacchadāgnimanthaguñjāś catasraś ca | ||
- | kośātakīḥ samūlaphalapatraśākhā dahet | tataḥ kṣāradroṇamudakadroṇaiḥ | ||
- | ṣaḍbhirāloḍya mūtrairvā yathoktairekaviṃśatikṛtvaḥ parisrāvya mahati kaṭāhe | ||
- | śanairdarvyā' | ||
- | picchilaś ca tamādāya mahati vastre parisrāvyetaraṃ vibhajya | ||
- | punaragnāvidhiśrayet | tata eva cakṣārodakāt kuḍavamadhyardhaṃ vā' | ||
- | tataḥ kaṭaśarkarābhasmaśarkarākṣīrapākaśaṅkhanābhīragnivarṇāḥ kṛtvā+āyase | ||
- | pātre tasminneva kṣārodake niṣicya piṣṭvā tenaiva dvidroṇe' | ||
- | śaṅkhānābhyādīnāṃ pramāṇaṃ prativāpya satatamaprmattaś cainamavaghaṭṭayan | ||
- | vipacet | sa yathā nātisāndro nātidravaś ca bhavati tathā prayateta | | ||
- | athainamāgatapākamavatāryānuguptamāyase kumbhe saṃvṛtamukhe nidadhyādeṣa | ||
- | madhyamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvyūhimo sṛduḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantīdravantīcitrakalāṅgalakīpūtikapravālatālapatrīviḍasuvarcikākanakakṣīrīhiṅguvacātiviṣāḥ | ||
- | samāḥ ślakṣṇacūrṇāḥ śuktipramāṇāḥ pratīvāpaḥ | sa eva sapratīvāpaḥ pakvaḥ | ||
- | pākyastīkṣṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārodakamāvapedbalakaraṇārtham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślakṣṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyaṣṭaguṇaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atimārdavaśvaityauṣṇyataikṣṇyapaicchilyasarpitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hīnadravyatā doṣa ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārasādhyavyādhivyādhitamupaveśya nivātātape | ||
- | deśe' | ||
- | tamavakāśaṃ nirīkṣyāvaghṛṣyāvalikhya pracchayitvā śalākayā kṣāraṃ | ||
- | pratisārayet dattvā vākśatamātramupekṣeta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛṣṇatā dagdhalakṣaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpirmadhukasaṃyutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāradagdhaṃ ca śīryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samagramavacārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tenainamanulepayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaropaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇena ca yojitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāraḥ praśāmyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | procyamānaṃ nibodha me || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satīkṣṇalavaṇo rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇabhāvaṃ vimuñcati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahniradbhirivāplutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāghavamanāsrāvaś ca || hīnadagdhe todakaṇḍujāḍyāni vyādhivṛddhiś ca || | ||
- | atidagdhe dāhapākarāgasrāvāṅgamardaklamapipāsāmūrcchāḥ syurmaraṇaṃ vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathādoṣaṃ yathāvyādhi copakramet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durbalabālasthavirabhīrusarvāṅgaśūnodariraktapittigarbhiṇyṛtumatīpravṛddhajvaripramehirūkṣakṣatakṣīṇatṛṣṇāmūrcchopadrutaklībāpavṛttodvṛttaphalayonayaḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmasirāsnāyusandhitaruṇāsthisevanīdhamanīgalanābhinakhāntaḥśephaḥsrotaḥsvalpamāṃseṣu | ||
- | ca pradeśeṣvakṣṇoś ca na dadyādanyatra vartmarogāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūnagātramasthiśūlinamannadveṣiṇaṃ hṛdayasandhipīḍopadrutaṃ ca kṣāro na | ||
- | sādhayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāro bhavatyalpamatiprayuktaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogānnihanyādacireṇa ghorān || </l> | ||
- | < | ||
- | kṣārapākavidhirnāmaikādaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyātaḥ taddagdhānāṁ rogāṇāmapunarbhāvādbheṣajaśastrakṣārairasādhyānāṁ | ||
- | satsādhyatvācca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalyajāśakṛdgodantaśaraśalākājāmbavauṣṭhetaralauhāḥ kṣaudraguḍasnehāś ca | | ||
- | tatra pippalyajāśakṛdgodantaśaraśalākāstvaggatānāṁ jāmbavauṣṭhetaralauhā | ||
- | māṁsagatānāṁ kṣaudraguḍasnehāḥ sirāsnāyusandhyasthigatānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryādanyatra śaradgrīṣmābhyāṁ tatrāpyātyayike' | ||
- | tatpratyanīkaṁ vidhiṁ kṛtvā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | picchilamannaṁ bhuktavataḥ (? karma kurvīta) | ||
- | aśmarībhagandarārśomukharogeṣvabhuktavataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagdagdhaṁ māṁsadagdhaṁ ca iha tu sirāsnāyusandhyasthiṣvapi va | ||
- | pratiṣiddho' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaksaṁkocaś ca tvagdagdhe kapotavarṇatā' | ||
- | śuṣkasaṁkucitavraṇatā ca māṁsadagdhe kṛṣṇonnatavraṇatā srāvasannirodhaś ca | ||
- | sirāsnāyudagdhe rūkṣāruṇatā karkaśasthiravraṇatā ca sandhyasthidagdhe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirorogādhimanthayorbhrūlalāṭaśaṅkhapradeśeṣu dahet | ||
- | vartmarogeṣvārdrālaktakapraticchannāṁ dṛṣṭiṁ kṛvā vartmaromakūpān (? dahet ) | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaṅnāṁsasirāsnāyusandhyasthisthite' | ||
- | vāyāvucchritakaṭhinasupramāṁse vraṇe | ||
- | granthyarśo' | ||
- | nāḍīśoṇitātipravṛttiṣu cāgnikarma kuryāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valaya-bindu-vilekhā-pratisāraṇānīti dahanaviśeṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaṅgarasya marmāṇi balābalaṁ ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyak tato vyavasyedbhiṣagagnikarma || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhusarpirbhyāmabhyaṅgaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaprakṛtimantaḥśoṇitaṁ bhinnakoṣṭhamanuddhṛtaśalyaṁ durbalaṁ bālaṁ | ||
- | vṛddhaṁ bhīrumanekavraṇapīḍitamasvedyāṁśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ | tatra snigdhaṁ rūkṣaṁ va+āśritya dravyamagnirdahati agnisaṁtapto | ||
- | hi snehaḥ sūkṣmasirānusāritvāttvagādīnanupraviśyāśu dahati tasmāt | ||
- | snehadagdhe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagdagdhamatidagdhaṁ ceti caturvidhamagnidagdham | tatra yadvivarṇaṁ | ||
- | pluṣyate' | ||
- | sphoṭāstīvrāścoṣadāharāgapākavedanāścirāccopaśāmyanti taddrudagdhaṁ | ||
- | samyagdgdhamanavagāḍhaṁ tālaphalavarṇaṁ susaṁsthitaṁ pūrvalakṣaṇayuktaṁ ca | ||
- | atidagdhe māṁsāvalambanaṁ gātraviśleṣaḥ | ||
- | sirāsnāyusandhyasthivyāpādanamatimātraṁ jvaradāhapipāsāmūrcchāścopadravā | ||
- | bhavanti vraṇaścāsya cireṇa rohati rūḍhaś ca vivarṇo bhavati | | ||
- | tadetaccaturvidhamagnidagdhalakṣaṇamātmakarmaprasādhakaṁ(ā.naṁ)bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jantoḥ prakupyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamasyābhyudīryate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyatastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakṛtyā ca vidahyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvarastṛṣṇā ca vardhate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṁpravakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryamuṣṇaṁ tathauṣadham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svinnaṁ bhavati śoṇitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | skandayatyatiśoṇitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaṁ kathaṁcana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāṁ kuryādbhiṣak punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītānevāsya kārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tugākṣīrīplakṣacandanagairikaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhairālepaṁ kārayedbhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭairmāṁsaiḥ pralepayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | santatoṣmāṇamācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṁsānyuddhṛtya śītalām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paścācchālitaṇḍulakaṇḍanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtamiśraiḥ pralepayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chādayedathavaudakaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryādbhiṣak pittavisarpavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rodhraṁ sarjarasaṁ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭvā sarpirvipācayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarveṣāmagnidagdhānām etad ropaṇamuttamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇāvacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhūmopahatalakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cātyarthamatyādhamati kāsate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgaś caivopajāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghreyamanyanna vetti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śrutiścāsyopahanyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sīdatyatha ca mūrcchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasya cikitsitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā śarkarāmbu vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanāya pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāddhūmagandhaś ca naśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sadanakṣavathujvarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhamūrcchātṛḍādhmānaśvāsakāsāś ca dāruṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭukaiḥ kavalagrahaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manaścāsya prasīdati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyādyogena śāstravit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirogrīvaṁ ca dehinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāsya kalpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryo vidhiḥ sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhamuṣṇaṁ ca śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhirnāsti kathaṁcan | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratikārayet || </l> | ||
- | < | ||
- | dvādaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛpāḍhyabālasthavirabhīrudurbalanārīsukumārāṇāmanugrahārthaṃ | ||
- | paramasukumāro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāsaṃkhyaṃ śṛṅgajalaukolābubhiravasecayet (? snigdhaśītarūkṣatvāt ) | ||
- | sarvāṇi sarvairvā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṅgaṃ prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadavasecane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vārisaṃbhavā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvavasecane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parikīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadavasecane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tanubastipaṭalāvanaddhena śrṅgeṇa śoṇitamavasecayedācūṣaṇāt | ||
- | sāntardīpayā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jalamāsāmoka iti jalaukasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāvatya eva nirviṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | alagardā indrāyudhā sāmudrikā gocandanā ceti | tāsu añjanacūrṇavarṇā | ||
- | pṛthuśirāḥ kṛṣṇā varmimatsyavadāyatā chinnonnatakukṣiḥ karburā romaśā | ||
- | mahāpārśvākṛṣṇamukhī alagardā indrāyudhavadūrdhvarājibhiścitritā indrāyudhā | ||
- | īṣadasitapītikā vicitrapuṣpākṛticitrā sāmudrikāḥ govṛṣaṇavadadhobhāge | ||
- | dvidhābhūtākṛtiraṇumukhī gocandaneti | tābhirdaṣṭe puruṣe daśe | ||
- | śvayathuratimātraṃ kaṇḍūrmūrcchā jvaro dāhaśchardirmadaḥ sadanam iti liṅgāni | ||
- | bhavanti | tatra mahāgadaḥ pānālepananasyakarmādiṣūpayojyaḥ | | ||
- | indrāyudhādaṣṭamasādhyam | ityetāḥ saviṣāḥ sacikitsitā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkumukhī mūṣikā puṇḍarīkamukhī sāvarikā ceti | tatra | ||
- | manaḥśilārañjitābhyāmiva pārśvābhyāṃ pṛṭṣhe snigdhamudgavarṇā kapilā | ||
- | yakṛdvarṇā śīghrapāyinī dirghatīkṣṇamukhī śaṅkumukhī | ||
- | mūṣikākṛtivarṇā' | ||
- | puṇḍarīkamukhī snigdhā padmapatravarṇā' | ||
- | paśvarthe ityetā aviṣā vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavanapāṇḍyasahyapautanādīni kṣetrāṇi teṣu mahāśarīrā balavatyaḥ | ||
- | śīghrapāyinyo mahāśanā nirviṣāś ca viśeṣeṇa bhvanti | tatra | ||
- | saviṣamatsyakīṭadarduramūtrapurīṣakothajātāḥ kaluṣeṣvambhaḥsu ca sabiṣāḥ | ||
- | padmotpalanalinakumudasaugandhikakuvalayapuṇḍarīkaśaivalakothajātā | ||
- | vimaleṣvambhaḥsu ca nirviṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | salilāḍhyasugandhiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅkeśayāḥ sukhāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyairvā prayogairgṛhṇīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarastaḍāgodakapaṅkamāvāpya nidadhyāt bhakṣyārthe cāsāmupaharecchaivalaṃ | ||
- | vallūramaudakāṃś ca kandāṃścūrṇīkṛtya śayyārthaṃ tṛṇamaudakāni ca patrāṇi | ||
- | tryahāttryahāccābhyo' | ||
- | ghaṭamanyaṃ saṃkrāmayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthvyo mandaviceṣṭitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saviṣāś ca na pūjitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jalaukovasekasādhyavyādhitamupaveśya saṃveśya vā virūkṣya cāsya tamavakāśaṃ | ||
- | mṛdgomayacūrṇairyadyarujaḥ syāt | gṛhītāś ca tāḥ | ||
- | sarṣaparajanīkalkodakapradigdhagātrīḥ salilasarakamadhye muhūrtasthitā | ||
- | vigataklamā jñātvā tābhī rogaṃ grāhayet | | ||
- | ślakṣṇaśuklārdrapicuprotāvacchannāṃ kṛtvā mukhamapāvṛṇuyāt agṛhṇantyai | ||
- | kṣīrabinduṃ śoṇitabinduṃ vā dadyācchastrapadāni vā kurvīta yadyevamapi na | ||
- | gṛhṇīyāttadā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niviśate' | ||
- | cārdravastrāvacchannāṃ dhārayet secayecca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | todakaṇḍuprādurbhāvairjānīyācchuddhamiyamādatta iti śuddhamādadānāmapanayet | ||
- | atha śoṇitagandhena na muñcenmukhamasyāḥ saindhavacūrṇenāvakiret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulakaṇḍanapradigdhagātrīṃ tailalavaṇābhyaktamukhīṃ | ||
- | vāmahastāṅguṣṭhāṅgulībhyāṃ gṛhītapucchāṃ dakṣiṇahastāṅguṣṭhāṅgulibhyāṃ | ||
- | śanaiḥ śanairanulomamanumārjayedāmukhāt vāmayet tāvadyāvat | ||
- | samyagvāntaliṅgānīti | samyagvāntā salilasarakanyastā bhoktukāmā satī caret | ||
- | | yā sīdatī na ceṣṭate sā durvāntā tāṃ punaḥ samyagvāmayet | durvāntāyā | ||
- | vyādhirasādhya indramado (ā.raktamado) nāma bhavati | atha suvāntāṃ pūrvavat | ||
- | sannidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śatadhautaghṛtābhyaṅgastatpicudhāraṇaṃ vā jalaukovraṇān madhunā' | ||
- | śitābhiradbhiś ca pariṣecayedbadhnīta vā kaṣāyamadhurasnigdhaśītaiś ca | ||
- | pradehaiḥ pradihyādit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | poṣaṇaṃ sāvacāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatsādhyān sa jayedgadān || </l> | ||
- | < | ||
- | trayodaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caturvidhasya ṣaḍrasasya dvividhavīryasyāṣṭavidhāvīryasya | ||
- | vā' | ||
- | paramasūkṣmaḥ sa rasa ityucyate tasya ca hṛdayaṁ sthānaṁ sa | ||
- | hṛdayāccaturviṁśtiṁdhamanīranupraviśyordhvagā daśa daśa | ||
- | cādhogāminyaś catasraś ca tiryaggāḥ kṛtsnaṁ śarīramaharahastarpayati | ||
- | vardhayati dhārayati yāpayati cādṛṣṭahetukena karmaṇā | tasya | ||
- | śarīramanusarato' | ||
- | sarvaśarīrāvayavadoṣadhātumalāśayānusāriṇi rase jijñāsā kimayaṁ | ||
- | saumyastaijasa iti | atrocyate sa khalu dravānusārī | ||
- | snehanajīvanatarpaṇadhāraṇādibhirviśeṣaiḥ saumya ityavagamyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāpya rāgam upaiti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīrasthena dehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktamityabhidhīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rajaḥsaṁjñaṁ pravartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcāśataḥ kṣayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | agnīṣomīyatvādgarbhasya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvaraktamāhurācāryāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghutā tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cātra śoṇite || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṁsānmedaḥ prajāyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | majjñaḥ śukraṁ tu jāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātūnāmannapānarasaḥ prīṇayitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣetprayatnaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matimānācārāccāpyatandritaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aharahargacchatītyato rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalāsahasrāṇi pañcadaśa ca kalā ekaikasmin dhātāvavatiṣṭhate evaṁ māsena | ||
- | rasaḥ śukrībhavati strīṇāṁ cārtavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyasmin samuccaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svatantraparatantrayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇānudhāvatyevaṁ śarīraṁ kevalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabalaguṇotkarṣādvirecanavadupayuktāḥ śukraṁ virecayanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyamihāstīti vaktumatho naivā(ā.naiva cā)stīti athavā' | ||
- | bhāvānāmabhivyaktir iti kṛ(ā.jñā)tvā kevalaṁ saukṣmyānnābhivyajyate sa eva | ||
- | puṣpe vivṛtapatrakeśare kālāntareṇābhivyaktiṁ gacchati evaṁ bālānāmapi | ||
- | vayaḥpariṇāmācchukraprādurbhāvo bhavati romarājyādayaś ca viśeṣā nārīṇām | (? | ||
- | rajasi copacīyamāne śanaiḥ śanaiḥ stanagarbhāśayayonyabhivṛddhirbhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jarā)paripakvaśarīratvādaprīṇano bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ityucyante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmāttadadhikṛtya vakṣyāmaḥ | tatra phanilamaruṇaṁ kṛṣṇaṁ parūṣaṁ tanu | ||
- | śīghragamaskandi ca vātena duṣṭaṁ nīlaṁ pītaṁ haritaṁ śyāvaṁ visramaniṣṭaṁ | ||
- | pipīlikāmakṣikāṇāmaskandi ca pittaduṣṭaṁ gairikodakapratīkāśaṁ snigdhaṁ | ||
- | śītalaṁ bahalaṁ picchilaṁ cirasrāvi māṁsapeśīprabhaṁ ca śleṣmaduṣṭaṁ | ||
- | sarvalakṣaṇasaṁyuktaṁ kāñjikābhaṁ viśeṣato durgandhi ca sannipātaduṣṭaṁ (? | ||
- | pittavadraktenātikṛṣṇaṁ ca) dvidoṣaliṅgaṁ saṁsṛṣṭaṁ | (? jīvaśoṇitamanyatra | ||
- | vakṣyāmaḥ )// </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | indragopakapratīkāśamasaṁhatamavivarṇaṁ ca prakṛtisthaṁ jānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīṇasya cāmlabhojananimittaḥ pāṇdurogyarśasodariśoṣigarbhiṇīnāṁ ca | ||
- | śvayathavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracchānaṁ sirāvyadhanaṁ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samamanavagāḍhamanuttānamāśu ca śastraṁ pātayenmarmasirāsnāyusandhīnāṁ | ||
- | cānupaghāti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītavātayorasvinne bhuktamātre skandatvācchoṇitaṁ na sravatyalpaṁ vā sravati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaviṇmūtrasaṁginām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsṛk pravartate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūśopharāgadāhapākavedanā janayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | atyuṣṇe' | ||
- | śiro' | ||
- | pakṣāghātamekāṅgavikāraṁ tṛṣṇādāhau hikkāṁ kāsaṁ śvāsaṁ pāṇḍurogaṁ maraṇaṁ | ||
- | cāpādayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsvinne nātitāpite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mokṣayedbhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svayamevāvatiṣṭhate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagvisrāvitaṁ ca tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedanāśāntirvyādhervegaparikṣayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasādo manasastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogāḥ śoṇitajāś ca ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti kadācana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | elāśītaśivakuṣṭhatagarapāṭhābhadradāruviḍaṅgacitrakatrikaṭukāgāradhūmaharidrārkāṅkuranaktamālaphalairyathālābhaṁ | ||
- | tribhiś caturbhiḥ samastairvā | ||
- | cūrṇīkṛtairlavanātailapragāḍhairvraṇamukhamavagharṣayedevaṁ samyak | ||
- | pravartate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rodhramadhukapriyaṅgupattaṅgagairikasarjarasarasāñjanaśālmalīpuṣpaśaṅkhaśuktimāṣayavagodhūmacūrṇaiḥ | ||
- | śanaiḥ śanairvraṇamukhamavacūrṇyāṅgulyagreṇāvapīḍayet | ||
- | sālasarjārjūnārimedameṣaśṛnṅgadhavadhanvantvagbhirvā cūrṇitābhiḥ kṣaumeṇa vā | ||
- | dhmāpitena samudraphenalākṣācūrṇairvā yathoktairvraṇabandhanadravyairgāḍhaṁ | ||
- | badhnīyāt śītāccchādanabhojanāgāraiḥ śītaiḥ pariṣekapradehaiścopācaret | ||
- | kṣārenāgninā vā dahedyathoktaṁ vyadhanādanantaraṁ vā tāmevātipravṛttāṁ sirāṁ | ||
- | vidhyet kākolyādikvāthaṁ vā śarkarāmadhumadhuraṁ pāyayet | ||
- | eṇahariṇorabhraśaśamahiṣavarāhāṇāṁ vā rudhiraṁ kṣirayūṣarasaiḥ | ||
- | susnigdhaiścāśnīyāt upadravāṁś ca yathāsvamupacaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandaḥ saṁjāyate' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmāt prayatnaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaiḥ śoṇitavardhanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojanaiḥ samupācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rudhirasya nivāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanaṁ dahanaṁ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṁ skandayate himam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṁkocayet sirāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṁdhānāni prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanaiḥ samupācaret | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayateta yathāvidhi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parama iṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhirativartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryādatikramam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rudhireṇaiva dhāryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṁ jīva iti sthitiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaiḥ prakupite' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiṣā pariṣecayet ||</ | ||
- | < | ||
- | caturdaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadhātumalakṣayavṛddhivijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmādeteṣāṃ lakṣaṇamucyamānamupadhāraya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praspandanodvahanapūranāvivekadhāraṇalakṣaṇo vāyuḥ pañcadhā pravibhaktaḥ | ||
- | śarīraṃ dhārayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgapaktyojastejomedhoṣmakṛtpittaṃ pañcadhā | ||
- | pravibhaktamagnikarmaṇā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhisaṃśleṣaṇasnehanaropaṇapūraṇabalasthairyakṛcchleṣmā pañcadhā | ||
- | pravibhakta udakakarmaṇā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karoti raktaṃ varṇaprasādaṃ māṃsapuṣṭiṃ jīvayati ca māṃsaṃ śarīrapuṣṭiṃ | ||
- | medasaś ca medaḥ snehasvedau dṛḍhatvaṃ puṣṭimasthnāṃ ca asthīni dehadhāraṇaṃ | ||
- | majjñaḥ puṣṭiṃ ca majjā prītiṃ snehaṃ balaṃ śukrapuṣṭiṃ pūraṇamasthnāṃ ca | ||
- | karoti śukraṃ dhairyaṃ cyavanaṃ prītiṃ dehabalaṃ harṣaṃ bījārthaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca bastipūraṇavikledakṛnmūtraṃ svedaḥ kledatvaksaukumāryakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garbho garbhalakṣaṇaṃ stanyaṃ stanayorāpīnatvajananaṃ jīvanaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ tatra vātakṣaye mandaceṣṭatā' | ||
- | pittakṣaye mandoṣmāgnitā niṣprabhatvaṃ(ā.tā) ca śleṣmakṣaye | ||
- | rūkṣatā' | ||
- | daurbalyaṃ prajāgaraṇaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratīkāraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛtpīḍākampaśūnyātāstṛṣṇā ca śoṇitakṣaye tvakpāruṣyamamlaśītaprārthanā | ||
- | sirāśaithilyaṃ ca māṃsakṣaye | ||
- | sphiggaṇḍauṣṭhopasthoruvakṣaḥkakṣāpiṇḍikodaragrīvāśuṣkatā raukṣyatodau | ||
- | gātrāṇāṃ sadanaṃ dhamanīśaithilyaṃ ca medaḥkṣaye plīhābhivṛddhiḥ | ||
- | sandhiśūnyatā raukṣyaṃ meduramāṃsaprārthanā ca asthikṣaye' | ||
- | dantanakhabhaṅgo raukṣyaṃ ca majjakṣaye' | ||
- | parvabhedo' | ||
- | meḍhravṛṣaṇavedanā' | ||
- | cālparaktaśukradarśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svayonivardhanadravyopayogaḥ pratīkāraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saśabdasya ca vāyorūrdhvagamanaṃ kukṣau saṃcaraṇaṃ ca mūtrakṣaye | ||
- | bastitodo' | ||
- | svedakṣaye stabdharomakūpatā tvakśoṣaḥ sparśavaiguṇyaṃ svedanāśaś ca | ||
- | tatrābhyaṅgaḥ svedopayogaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathocitakālādarśanamalpatā vā yonivedanā ca tatra saṃśodhanamāgneyānāṃ ca | ||
- | dravyāṇāṃ vidhivadupayogaḥ | stanyakṣaye stnayormlānatā | ||
- | stanyāsaṃbhavo' | ||
- | garbhāspandanamanunnatakukṣitā ca tatra prāptabastikālāyāḥ kṣīrabastiprayogo | ||
- | medhyānnopayogaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadhātumalānāṃ lakṣaṇaṃ vakṣyāmaḥ | vṛddhiḥ punareṣāṃ | ||
- | svayonivardhanātyupasevanādbhavati | tatra vātavṛddhau vākpāruṣyaṃ kārśyaṃ | ||
- | kārṣṇyaṃ gātrasphuraṇamuṣṇakāmitā nidrānāśo' | ||
- | pittavṛddhau pītāvabhāsatā saṃtāpaḥ śītakāmitvamalpanidratā mūrcchā | ||
- | balahānirindriyadaurbalyaṃ pītaviṇmūtranetratvaṃ ca śleṣmavṛddhau śauklyaṃ | ||
- | śaityaṃ sthairyaṃ gauravamavasādastandrā nidrā sandhyasthiviśleṣaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasekaṃ cāpādayati raktaṃ raktāṅgākṣitāṃ sirāpūrṇatvaṃ ca māṃsaṃ | ||
- | sphiggaṇḍauṣṭhopasthorubāhujaṅghāsu vṛddhiṃ gurugātratāṃ ca medaḥ | ||
- | snigdhāṅgatāmudarapārśvavṛddhiṃ kāsaśvāsādīn daurgandhyaṃ ca | ||
- | asthyadhyasthīnyadhidantāṃś ca majjā sarvāṅganetragauravaṃ ca śukraṃ | ||
- | śukrāśmarīmatiprādurbhāvaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtraṃ mūtravṛddhiṃ muhurmuhuḥ pravṛttiṃ bastitodamādhmānaṃ ca svedastvaco | ||
- | daugandhyaṃ kaṇḍūṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daurgandhyaṃ ca stanyaṃ stanayorāpīnatvaṃ muhurmuhuḥ pravṛttiṃ todaṃ ca | ||
- | garbho jaṭharābhivṛddhiṃ svedaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣapaṇaṃ ca kṣayādaviruddhaiḥ kriyāviśeṣaiḥ prakurvīt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātūnāṃ hrāsanaṃ hitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāta ūrdhvamupadekṣyāmaḥ | tatra rasādīnāṃ śukrāntānāṃ dhātūnāṃ yatparaṃ | ||
- | tejastat khalvojastadeva balamityucyate svaśāstrasiddhāntāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvaceṣṭāsvapratighātaḥ svaravarṇaprasādo bāhyānāmābhyantarāṇāṃ ca | ||
- | karaṇānāmātmakāryapratipattirbhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklaṃ śītaṃ sthiraṃ saram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇāyatanamutttamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavati dehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīrāṇi śarīriṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | abhighātātkṣayātkopācchokāddhyānācchramātkṣudhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātugrahaṇaniḥsṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmādvisraṃsayate dehinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti liṅgāni vyāpannasya bhavanti sandhiviśleṣo gātrāṇāṃ sadanaṃ doṣacyavanaṃ | ||
- | kriyā' | ||
- | varṇabhedo glānistandrā nidrā ca vyāpanne mūrcchā māṃsakṣayo mohaḥ pralāpo | ||
- | maraṇam iti ca kṣaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpadvisraṃsanakṣayāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣavisraṃsanaṃ śramaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavisraṃsalakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | glānirvarṇasya bhedanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavyāpadi lakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pralāpo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca balakṣaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāviśeṣairaviruddhairbalamāpyāyayet itaraṃ tu mūḍhasaṃjñaṃ varjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balakṣīṇi' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yattadannapānaṃ prakāṅkṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prārthayate naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ kṣayamapohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃjñāṃ karma ca nāśayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyaścikitsitum || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca | tatra śleṣmalāhārasevino' | ||
- | cāma evānnaraso madhurataraś ca śarīramanukrāmannatisnehānmedo janayati | ||
- | tadatisthaulyamāpādayati tamatisthūlaṃ | ||
- | kṣudraśvāsapipāsākṣutsvapnasvedagātradaurgandhyakrathanagātrasādagadgadatvāni | ||
- | kṣipramevāviśanti saukumāryānmedasaḥ sarvakriyāsvasamarthaḥ | ||
- | kaphamedoniruddhamārgartvāccālpavyavāyo bhavati āvṛtamārgatvādeva śeṣā | ||
- | dhātavo nāpyāyante' | ||
- | pramehapīḍakājvarabhagandaravidradhivātavikārāṇāmanyataṃ prāpya | ||
- | pañcatvamupayāti sarva eva cāsya rogā balavanto bhavantyāvṛtamārgatvāt | ||
- | srotasāṃ atastasyotpattihetuṃ pariharet | utpanne tu | ||
- | śilājatuguggulugomūtratriphalāloharajorasāñjanamadhuyavamudgakoradūṣakaśyāmākoddālakādīnāṃ | ||
- | virūkṣaṇacchedanīyānāṃ dravyāṇaṃ vidhivadupayogo vyāyāmo | ||
- | lekhanabastyupayogaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punarvātalāhārasevino' | ||
- | rasadhātuḥ śarīramananukrāmannalpatvānna prīṇāti tasmādatikārśyaṃ bhavati | ||
- | so' | ||
- | kṣutpipāsāśītoṣṇavātavarṣabhārādāneṣvasahiṣṇurvātarogaprāyo' | ||
- | kriyāsu bhavati | ||
- | śvāsakāsaśoṣaplīhodarāgnisādagulmaraktapittānāmanyatamamāsādya | ||
- | maraṇamupayāti sarva eva cāsya rogā balavanto bhavantyalpaprāṇatvāt | ||
- | atastasyotpattihetuṃ pariharet | utpanne tu | ||
- | payasyāśvagandhāvidārigandhāśatāvarībalātibalānāgabalānāṃ madhurāṇāmanyāsaṃ | ||
- | cauṣadhīnāmupayogaḥ kṣīradadhighṛtamāṃsaśāliṣaṣṭikayavagodhūmānāṃ ca | ||
- | divāsvapnabrahmacaryāvyāyāmabṛhaṇabastyupayogaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyānnarasaḥ śarīramanukrāman samān dhātūnupacinoti | ||
- | samadhātutvānmadhyaśarīro bhavati sarvakriyāsu samarthaḥ | ||
- | kṣutpipāsāśītoṣṇavarṣātapasaho balavāṃś ca sa satatamanupālayitavya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlakṛśau narau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlāttu pūjitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣapayatyātmatejasā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnirukhāgatamivodakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vailakṣaṇyāccharīrāṇāmasthāyitvāttathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na vidyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣagbhiravadhāryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktumanyena hetunā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakṣayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puruṣaṃ kuśalo bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryādasvasthasya tu buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣadhātumalān bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādetatsāmyasya lakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samadhātumalakriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svasthā ityabhidhīyate ||</ | ||
- | < | ||
- | nāma pañcadaśo' | ||
- | </ | ||
- | | ||
- | <div n=" | ||
- | | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇavyadhabandhavidhim adhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhyete | tau ṣaṣṭhe māsi saptame vā śuklapakṣe praśasteṣu | ||
- | tithikaraṇamuhūrtanakṣatreṣu kṛtamaṅgalasvastivācanaṃ dhātryaṅke | ||
- | kumāradhārāṅke vā kumāramupaveśya bālakrīḍanakaiḥ pralobhyābhisāntvayan | ||
- | bhiṣagvāmahastenākṛṣya karṇaṃ daivakṛte chidra ādityakarāvabhāsite śanaiḥ | ||
- | śanairdakṣiṇahastenarju vidhyet pratanukaṃ sūcyā bahalamārayā pūrvaṃ | ||
- | dakṣiṇaṃ kumārasya vāmaṃ kumāryāḥ tataḥ picuvartiṃ praveśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānyadeśaviddham iti jānīyāt nirupadravatayā taddeśaviddham iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sū.16.5 tatrājñena yadṛcchayā viddhāsu | ||
- | sirāsu kālikāmarmarikālohitikāsūpadravā bhavanti | tatra kālikāyāṃ jvaro | ||
- | dāhaḥ śvayathurvedanā ca bhavati marmarikāyāṃ vedanā jvaro granthayaś ca | ||
- | lohitikāyāṃ manyāstambhāpatānakaśirograhakarṇaśūlāni bhavanti | teṣu | ||
- | yathāsvaṃ pratikurvīt || | ||
- | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kliṣṭajihmāpraśastasūcīvyadhād gāḍhataravartitvād doṣasamudāyād apraśastavyadhād vā | ||
- | yatra saṃrambho vedanā vā bhavati tatra vartimupahṛtyāśu | ||
- | madhukair aṇḍamūlamañjiṣṭhāyavatilakalkair madhughṛtapragāḍhair ālepayet tāvad yāvat | ||
- | surūḍha iti surūḍhaṃ cainaṃ punar vidhyet vidhānaṃ tu pūrvoktam eva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pariṣecayet tryahāt tryahāc ca vartiṃ sthūlatarāṃ dadyāt pariṣekaṃ ca tam eva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vardhanārthaṃ laghuvardhanakaṃ kuryāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu dvidhā nṛṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhānaṃ tasya me śṛṇu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcadaśakarṇabandhākṛtayaḥ | tadyathā nemisandhānaka utpalabhedyako | ||
- | vallūraka āsaṅgimo gaṇḍakarṇa āhāryo nirvedhimo vyāyojimaḥ | ||
- | kapāṭasandhiko' | ||
- | yaṣṭikarṇaḥ kākauṣṭhaka iti | teṣu pṛthulāyatasamobhayapālirnemisandhānakaḥ | ||
- | vṛttāyatasamobhayapālirutpalabhedyakaḥ hrsvavṛttasamobhayapālirvallūrakaḥ | ||
- | abhyantaradīrghaikapālirāsaṅgimaḥ bāhyadīrghaikapālirgaṇḍakarṇaḥ | ||
- | apālirubhayato' | ||
- | nirvedhimaḥ sthūlāṇusamaviṣamapālirvyāyojimaḥ | ||
- | abhyantaradīrghaikapāliritarālpapāliḥ kapāṭasandhikaḥ | ||
- | bhāhyadīrghaikapāliritārālpapālirardhakapāṭasandhikaḥ | tatra daśaite | ||
- | karṇabandhavikalpāḥ sādhyāḥ teṣāṃ svanāmabhirevākṛtayaḥ prāyeṇa vyākhyātāḥ | | ||
- | saṃkṣiptādayaḥ pañcāsādhyāḥ | tatra śuṣkaśaṣkulirutsannapāliritarālpapāliḥ | ||
- | saṃkṣiptaḥ anadhiṣṭhānapāliḥ paryantayoḥ kṣīṇamāṃso hīnakarṇaḥ | ||
- | tanuviṣamālpapālirvallīkarṇaḥ | ||
- | grathitamāṃsastabdhasirāsaṃtatasūkṣmapāliryaṣṭikarṇaḥ | ||
- | nirmāṃsasaṃkṣiptāgrālpaśoṇitapāliḥ kākauṣṭhaka iti | baddheṣvapi tu | ||
- | śophadāharāgapākapiḍakāsrāvayuktā na siddhimupayānti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na bhavediha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viddhvā vivardhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhirābhyantaro bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāhyasandhirudāhṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthvī sthirā ca yā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chittvā copari sandhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sānubandhena jīvatā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryānnirlikhya śāstravit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cikīrṣuragropaharaṇīyoktopasaṃbhṛtasaṃbhāraṃ viśeṣataścātropaharet | ||
- | surāmaṇḍaṃ kṣīramudakaṃ dhānyāmlaṃ kapālacūrṇaṃ ceti | tato' | ||
- | vā grathitakeśāntaṃ laghu bhuktavantamāptaiḥ muparigṛhītaṃ ca kṛtvā | ||
- | bandhamupadhārya chedyabhedyalekhyavyadhanairupapannairupapādya | ||
- | karṇaśoṇitamavekṣya duṣṭamaduṣṭaṃ veti tatra vātaduṣṭe dhānyāmloṣṇodakābhyāṃ | ||
- | pittaduṣṭe śītodakapayobhyāṃ śleṣmaduṣṭe surāmaṇḍoṣṇodakābhyāṃ prakṣālya | ||
- | karṇau punaravalikhyānunnatamahīnamaviṣamaṃ ca karṇasandhiṃ sanniveśya | ||
- | shtitaraktaṃ sandadhyāt | tato madhughṛtenābhyajya | ||
- | picuplotayoranyatareṇāvaguṇṭhya sūtreṇānavagāḍhamanatiśithilaṃ ca baddhvā | ||
- | kapālacūrṇenāvakīryācārikamupadiśeddvivraṇīyoktena ca vidhānenopacaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāyāmamatibhojanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vākśramaṃ ca vivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trirātramavacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tryahādapanayet picum ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāśuddharaktamatipravṛttaraktaṃ kṣīṇaraktaṃ vā saṃdadhyāt | sa hi vātaduṣṭe | ||
- | rakte rūḍho' | ||
- | stabdhaḥ kaṇḍūmān atipravṛttarakte śyāvaśophavān kṣīṇo' | ||
- | vṛddhimupaiti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trirātrācca picuṃ parivartayet | sa yadā surūḍho nirupadravaḥ savarṇo | ||
- | bhavati tadainaṃ śanaiśśanairabhivardhayet | ato' | ||
- | saṃrambhadāhapākarāgavedanāvān punaśchidyate vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | athāsyāpraduṣṭasyābhivardhanārthamabhyaṅgaḥ | tadyathā | ||
- | godhāpratudaviṣkirānūpaudakavasāmajjānau payaḥ sarpistailaṃ gaurasarṣapajaṃ | ||
- | ca yathālābhaṃ | ||
- | saṃbhṛtyārkālarkabalātibalānantāpāmārgāśvagandhāvidārigandhākṣīraśuklājalaśūkamadhuravargapayasyāprativāpaṃ | ||
- | tailaṃ vā pācayitvā svanuguptaṃ nidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehenaitena yojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagbalavāṃś ca vivardhate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavāśvagandhāyaṣṭyāhvaistilaiścodvartanaṃ hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | payasyairaṇḍajīvanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣīramabhyaṅgāt pālivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svedasnehopapāditāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracchānameva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpadaḥ syustato dhruvāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahasaivābhivardhayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣiprameva vimucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śliṣṭasandhiḥ samaḥ sthiraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇaṃ vardhayecchanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyāḥ kuśalairiha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ttathā viniyojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punarvakṣyāmi suśruta | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphāstrayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃsṛṣṭāḥ kurvanti vividhā rujaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophaḥ pālyāṃ doṣe tu vātike || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophaḥ pākaś ca paittike | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stambho gurutvaṃ ca kaphātmake || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryātteṣāṃ cikitsitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pralepāsṛgvimokṣaṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇīyairyathāsvaṃ bhojanaistathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cikitsāṃ kartumarhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāmaliṅgairvakṣye pālyāmupadravān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śyāvaḥ kaṇḍūyuto bhṛśam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthiko jambulastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṇveṣāṃ kramaśaḥ kriyām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṭalālakucatvacau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāttailamebhiś ca pācayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | godāmedo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaṃ sarpiś ca saṃsṛjet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyāttailamebhiś ca sādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saśyāmāmanantāṃ taṇḍulīyakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyāttailamebhiś ca sādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaudraṃ tathā syāduṣṇakāñjikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailamebhiś ca sādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādidaṃ tailaṃ vijānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukakṣīrakākolījīvakādyairvipācitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasāḥ syuḥ kṛtabṛṃhaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyādavasicyāvamanthake | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samaṅgāṃ dhavameva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṇu kaṇḍūmataḥ kriyām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ajākṣīraṃ sasaindhavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyāttailamebhiś ca sādhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvaṃ srāvayedavapāṭya tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu ghṛṣṭvā lepaṃ pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛṣṭvā cūrṇairlodhrasya jambule | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddhaṃ saṃropayettataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ma madhukaṃ madhunā saha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dātavyastailamebhiś ca sādhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samadhukaiḥ piṣṭaistaiś ca ghṛtānvitaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasarpiṣkairdahyamānaṃ pralepayet ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmi sandhānavidhiṃ yathāvat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | patraṃ gṛhītvā tvavalambi tasya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaṇḍapārśvādutkṛtya baddhaṃ tvatha nāsikāgram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tat sādhubandhairbhiṣagapramattaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvannāḍīdvayenābhisamīkṣya baddhvā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pataṅgayaṣṭīmadhukāñjanaiś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sitena tailana siñcedasakṛttilānām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sujīrṇe snigdho virecyaḥ sa yathopadeśam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāttadardhaśeṣaṃ tu punarnikṛntet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāṃ ca kuryādativṛddhamāṃsām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsāsandhānavadvidhim | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kartumarhati || </l> | ||
- | < | ||
- | ṣoḍaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthividradhyalajīprabhṛtayaḥ prāyeṇa vyādhayo' | ||
- | tairvilakṣaṇaḥ pṛthurgrathitaḥ samo viṣamo vā tvaṅnāṃsasthāyī doṣasaṃghātaḥ | ||
- | śarīraikadeśotthitaḥ śopha ityucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittakaphaśoṇitasannipātāgantunimittaḥ | tasya | ||
- | doṣarūpavyañjanairlakṣaṇāni vyākhyāsyāmaḥ | tatra vātaśopho' | ||
- | paruṣo mṛduranavasthitāstodāyaścātra vedanāviśeṣā bhavanti pittaśophaḥ pīto | ||
- | mṛduḥ sarakto vā śīghrānusāryoṣādayaścātra vedanāviśeṣā bhavanti | ||
- | śleṣmaśophaḥ pāṇḍuḥ śuklo vā kaṭhinaḥ śitaḥ snigdho mandānusārī | ||
- | kaṇḍvādayaścātra vedanāviśeṣā bhavanti sarvavarṇavedanaḥ sannipātajaḥ | ||
- | pittavacchoṇitajo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāviśeṣairna saṃbhāvitaḥ praśamayituṃ kriyāviparyayādbahutvādvā doṣāṇāṃ | ||
- | tadā pākābhimukho bhavati | tasyāmsya pacyamānasya pakvasya ca | ||
- | lakṣaṇamucyamānamupadhāraya | tatra mandoṣmatā tvaksavarṇatā śītaśophatā | ||
- | sthairyaṃ mandavedanatā' | ||
- | nistudyate daśyata iva pipīlikābhistābhiś ca saṃsarpyata iva chidyata iva | ||
- | śastreṇa bhidyata iva śaktibhistāḍyata iva daṇḍena pīḍyata iva pāṇinā | ||
- | ghaṭyata iva cāṅgulyā dahyate pacyata iva cāgnikṣārābhyāṃ oṣacoṣaparīdāhāś ca | ||
- | bhavanti vṛścikaviddha iva ca sthānāsanaśayaneṣu na śāntim upaiti | ||
- | ādhmātabastirivātataś ca śopho bhavati tvagvaivarṇyaṃ | ||
- | śophābhivṛddhirjvaradāhapipāsā bhaktāruciś ca pacyamānaliṅgaṃ vedanopaśāntiḥ | ||
- | pāṇḍutā' | ||
- | nimnadarśanamaṅgulyā' | ||
- | pūyasya prapīḍayatyekamantamante vā' | ||
- | vyādherupadravaśāntirbhaktābhikāṅkṣā ca pakvaliṅgam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gambhīragatitvādabhighātajeṣu vā keṣucidasamastaṃ pakvalakṣaṇaṃ dṛṣṭvā | ||
- | pakvamapakvam iti manyamāno bhiṣaṅnoham upaiti | yatra hi tvaksavarṇatā | ||
- | śītaśophatā sthaulyamalparujatā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvaṃ ca yo bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śeṣāstaskaravṛttayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittādṛte nāsti kaphācca pūyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pacanti śophāṃstraya eva doṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtvā vaśe vātakaphau prasahya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsasirāsnāyvasthisandhivyāpādanamatimātraṃ | ||
- | śoṇitātipravṛttirvedanāprādurbhāvo' | ||
- | kṣatavidradhirvā bhavati | sa yadā bhayamohābhyāṃ pakvamapyapakvam iti | ||
- | manyamānaściramupekṣate vyādhiṃ vaidyastadā gambhīrānugato dvāramalabhamānaḥ | ||
- | pūyaḥ svamāśrayamavadā(ā.dī)ryotasaṅgaṃ mahāntamavakāśaṃ kṛtvā nāḍīṃ | ||
- | janayitvā kṛcchrasādhyo bhavatyasādhyo veti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvamupekṣate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāvaniścitakāriṇau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojayedāturaṃ bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇaṃ yo vedanāsahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchatyannasaṃyogānmattaḥ śastraṃ na budhyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogeṣūkteṣu karmaṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāhyaprāṇaguṇānvitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāñcabhautikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaḥ samucchritaḥ pākam upaiti śophaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sa kṛcchritāṃ yātyavagāḍhadoṣaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyak prayukairyadi nopaśāmyet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sa piṇḍitaścopari connataḥ syāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnirvāte(ā.yvī)ritaḥ saṃdahati prasahya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hi māṃsaṃ sirāḥ snāyu ca khādatīha || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāddvitīyamavasecanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṭanakriyām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭhaṃ ropaṇamiṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saptamaṃ vaikṛtāpaham || </l> | ||
- | < | ||
- | saptadaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇālepanabandhavidhimadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvaśophānāṃ sāmānyaḥ pradhānatamaś ca taṃ ca pratirogaṃ vakṣyāmaḥ tato | ||
- | bandhaḥ pradhānaṃ tena śuddhirvraṇaropaṇamasthisaṃdhisthairyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratilome hi samyagauṣadhamavatiṣṭhate' | ||
- | svedavāhibhiś ca sirāmukhairvīryaṃ prāpnoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pīḍayitavyāt śuṣko hyapārthako rukkaraś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ālepaś ca | teṣāmantaraṃ pralepaḥ śītastanuraviśoṣī viśoṣī ca pradehastūṣṇaḥ | ||
- | śīto vā bahalo' | ||
- | raktapittaprasādakṛdālepaḥ pradeho vātaśleṣmapraśamanaḥ saṃdhānaḥ śodhano | ||
- | ropaṇaḥ śophavedanāpahaś ca tasyopayogaḥ kṣatākṣateṣu yastu kṣateṣūpayujyate | ||
- | sa bhūyaḥ kalka iti saṃjñāṃ labhate niruddālepanasaṃjñaḥ tenāsrāvasannirodho | ||
- | mṛdutā pūtimāṃsāpakarṣaṇamanantardoṣatā vraṇaśuddhiś ca bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamālepanaṃ bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhakaṇḍūrujāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsaraktaprasādanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | todakaṇḍūvināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā nṛām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryādālepanaṃ bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | catrubhāgaṃ tu vātike | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehamātrāṃ pradāpayet ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramāṇamārdramāhiṣacarmotsedhamupadiśanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūcchaityapihitoṣmaṇastadanirgamādvikārapravṛtti(ā.ddhi)r iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamālepanaṃ divā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācidavacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācit pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghanatvājjanayet sa hi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāpayet punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yukto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇabandhanadravyāṇyupadekṣyāmaḥ tadyathā | ||
- | kṣaumakārpāsāvikadukūlakauśeyapatrorṇacīnapaṭṭacarmāntarvalkalālābūśakalalatāvidalarajjutūlaphalasantānikālauhānīti | ||
- | teṣaṃ vyādhiṃ kālaṃ cāvekṣyopayogaḥ prakaraṇataś caiṣāmādeśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośadāmasvastikānuvellitapra(ā.mu)tolīmaṇḍalasthagikāyamakakhaṭvācīnavibandhavitānagophaṇāḥ | ||
- | pañcāṅgī ceti caturdaśa bandhaviśeṣāḥ | teṣāṃ nāmabhirevākṛtayaḥ prāyeṇa | ||
- | vyākhyātāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidadhyāt dāmasaṃbādhe' | ||
- | anuvellitaṃ tu śākhāsu grīvāmeḍhrayoḥ pratolīṃ vṛtte' | ||
- | aṅguṣṭhāṅgulimeḍhrāgreṣu sthagikāṃ yamalavraṇayoryamakaṃ hanuśaṅkhagaṇḍeṣu | ||
- | khaṭvāṃ apāṅgayoścīnaṃ pṛṣṭhodaroraḥsu vibandhaṃ mūrdhani vitānaṃ | ||
- | cibukanāsauṣṭhāṃsabastiṣu gophaṇāṃ jatruṇa ūrdhvaṃ pañcāṅgīm iti yo vā yasmin | ||
- | śarīrapradeśe suniviṣṭo bhavati taṃ tasmin vidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāmahastaparikṣepamṛjumanāviddhamasaṃkucitaṃ mṛdu paṭṭaṃ niveśya badhnīyāt | | ||
- | na ca vraṇasyopari kuryādgranthimābādhakaraṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikeśikauṣadhe' | ||
- | raukṣyācchedo durnyāsāhraṇavartmāvagharṣaṇam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇayatanaviśeṣādbandhaviśeṣastrividho bhavati gāḍhaḥ samaḥ śithila iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | socchvāsaḥ śithilaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhaḥ prakīrtitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sphikkukṣikakṣāvaṅkṣaṇoruśiraḥsu gāḍhaḥ | ||
- | śākhāvadanakarṇakaṇṭhameḍhramuṣkapṛṣṭhapārśvodaroraḥsu samaḥ akṣṇoḥ sandhiṣu | ||
- | ca śithila ti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | badhnīyāt samasthāne śithilaṃ śithilasthāne naiva evaṃ śoṇitaduṣṭaṃ ca | ||
- | ślaiṣmikaṃ śithilasthāne samaṃ samasthāne gāḍhaṃ gāḍhasthāne gāḍhataraṃ evaṃ | ||
- | vātaduṣṭaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvirahno badhnīyāt raktopadrutamapyevaṃ ślaiṣmikaṃ hemantavasantayostryahāt | ||
- | vātopadrutamapyevam | evamabhyūhya bandhaviparyayaṃ ca kuryāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhe vikeśikauṣadhanairarthakyaṃ śophavedanāprādurbhāvaś ca | ||
- | gāḍhasamasthāneṣu śithilaṃ baddhe vikeśikauṣadhapatanaṃ | ||
- | paṭṭasaṃcārāhraṇavartmāvagharṣanam iti gāḍhaśithilasthāneṣu samaṃ baddhe ca | ||
- | guṇābhāva iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedanopaśāntirasṛkprasādo mārdavaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daṃśamaśakatṛṇakāṣṭhopalapāṃśuśītavātātapaprabhṛtibhirviśeṣairabhihanyate | ||
- | vraṇo vividhavedanopadrutaś ca duṣṭatāmupaityālepanādīni cāsya | ||
- | viśoṣamupayānti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśliṣṭamatipātitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhena rohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gacchati tiṣṭhati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣipraṃ saṃrohati vraṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaraktābhighātaviṣanimittā yadā ca śophadāhapākarāgatodavedanābhibhūtāḥ | ||
- | kṣārāgnidagdhāḥ pākāt prakuthitapraśīrṇamāṃsāś ca bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhumehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣajuṣṭavraṇāś ca ye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gudapāke ca dāruṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhajetkṛtyākṛtyāṃś ca buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vraṇakovidaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhānniveśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yantraṇā trividhā smṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhastathā vakṣyāmyaśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caivāpi paṭṭakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātisnigdhaṃ samācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣā kṣiṇoti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vartma gharṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stambhayet srāvayettathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyaḥ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṛteva parikṣipet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vicakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srāvayedanulomataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhīṃś ca viniveśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoddiṣṭo vidhiḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā cāsthiṣu jānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duṣyati sa vraṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaggatāś ca tathā vraṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāsnāyugatāstathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvato viṣamasthitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bandhādbhavanti hi || </l> | ||
- | < | ||
- | vraṇālepanabandhavidhirnāmāṣṭādaśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prathamamevāgāramanvicchet taccāgāraṃ praśastavāstvādikaṃ karyam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śucāvātapavarjite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārīrāgantumānasāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manojñaṃ prākśiraskaṃ saśastraṃ kurvīt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svāstīrṇe śayane vraṇī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devāstatpūjārthaṃ ca tacchiraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṃvadairupāsyamāno yatheṣṭamāsīt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kathābhirvraṇavedanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṃvadāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūrgātrāṇāṃ gauravaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srāvaś caiva bhṛśaṃ bhavet ||// </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utthānasaṃveśanaparivartanacaṅkramaṇoccairbhāṣaṇādyāsvātmaceṣṭāsvapramatto | ||
- | vraṇaṃ saṃrakṣet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divāsvapnaṃ tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaktimānapi mānavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cātiniṣevitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rujastasmādvivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃdarśanasaṃbhāṣaṇasaṃsparśanāni dūrataḥ pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadāciccalitaṃ sravet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | so' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | navadhānyamāṣatilakalāyakulatthaniṣpāvaharitakaśākāmlalavaṇakaṭukaguḍapiṣṭavikṛtivallūraśuṣkaśākājāvikānūpaudakamāṃsavasāśītodakakṛśarāpāyasadadhidugdhatakraprabhṛtīn | ||
- | pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varga udāhṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūyavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maireyāriṣṭāsavaśīdhusurāvikārān pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamuṣṇaṃ ca vīryataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpādayeddraṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātātaparajodhūmāvaśyāyātisevanātibhojanāniṣṭabhojanāśravaṇadarśanerṣyāmarṣabhayakrodhaśokadhyānarātrijāgaraṇaviṣamāśanaśayanopavāsavāgvyāyāmasthānacaṅkramaṇaśītavātaviruddhādhyaśanājīrṇamakṣikādyā | ||
- | bādhāḥ pariharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāraṇairevamādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaṅga jīryati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavān bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śopharujāsrāvadāhapākānavāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklavāsasā śāntimaṅgaladevatābrāhmaṇagurupareṇa bhavitavyam iti | tat kasya | ||
- | hetoḥ hiṃsāvihārāṇi hi mahāvīryāṇi rakṣāṃsi paśupatikuberakumārānucarāṇi | ||
- | māṃsaśoṇitapriyatvāt kṣatajanimittaṃ vraṇinamupasarpanti satkārārthaṃ | ||
- | jighāṃsūni vā kadācit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayatetāntarātmanā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣyāṃś caivopahārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hiṃsyuḥ | tasmāt satatamatandrito janaparivṛto nityaṃ | ||
- | dīpodakaśastrasragdāmapuṣpalājādyalaṅkṛte veśmani sāṃpanmaṅgalamano' | ||
- | kathāḥ śṛṇvannāsīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kathābhiḥ prītamānasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhamavāpnuyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṛgyajuḥsāmātharvavedābhihitairaparaiścāśīrvidhānairupādhyāyā bhiṣajaś ca | ||
- | sandhyayo rakṣāṃ kuryuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiṣā lavaṇena ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daśarātramatandritaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāṅgū(ā.ṅga)līṃ jaṭilāṃ brahmacāriṇīṃ lakṣmīṃ guhāmatiguhāṃ vacāmativiṣāṃ | ||
- | śatavīryāṃ sahasravīryāṃ siddhārthakāṃś ca śirasā dhārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na ca vighaṭṭayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūyecchayānaḥ paripālayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niśācarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varjayanti mṛgā iva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhamalpamuṣṇaṃ dravottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghraṃ vraṇamapohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulīyakajīvantīsuniṣaṇṇakavāstukaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellakaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmalakairghṛtabhṛṣṭaiḥ sasaindhavaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgādīnāṃ rasena vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi śṛtaṃ pibet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nivātagṛhagocaraḥ || ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghraṃ vraṇamapohati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgaś ca jāgarāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtyuś ca maithunāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpadyate sukhī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanvantarivaco yathā || </l> | ||
- | < | ||
- | namaikonaviṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittasyāpathyamityanena hetunā na kiṃciddravyamekāntena hitamahitaṃ | ||
- | vā' | ||
- | svabhāvataḥ saṃyogataś caikāntahitānyekāntāhitāni hitāhitāni ca bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | salilaghṛtadugdhaudanaprabhṛtīni ekāntāhitāni tu dahanapacanamāraṇādiṣu | ||
- | pravṛttānyagnikṣāraviṣādīni saṃyogādaparāṇi viṣatulyāni bhavanti hitāhitāni | ||
- | tu yadvāyoḥ pathyaṃ tatpittasyāpathyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varga upadiśyate tadyathā | ||
- | raktaśaliṣaṣṭikakaṅgukamukundakapāṇḍukapītakapramodakakālakāsanapuṣpakakardamakaśakunāhṛtasugandhakakalamanīvārakodravoddālakaśyāmākagodhūmaveṇuyavādaya | ||
- | eṇahariṇakuraṅgamṛgamātṛkāśvadaṃṣṭrākarālakrakarakapotalāvatittirikapiñjalavartīravartikādīnāṃ | ||
- | māṃsāni mudgavanamudgamakuṣṭhakalāyamasūramaṅgalyacaṇakahareṇvāḍhakīsatīnāḥ | ||
- | cillivāstukasuniṣaṇṇakajīvantītaṇḍulīyakamaṇḍūkaparṇyaḥ gavyaṃ ghṛtaṃ | ||
- | saindhavadāḍimāmalakamityeṣa vargaḥ sarvaprāṇināṃ sāmānyataḥ pathyatamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmacaryanivātaśayanoṣṇodakasnānaniśāsvapnavyāyāmāś caikāntataḥ pathyatamāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgupadiṣṭāni hitāhitāni tu yadvāyoḥ pathyaṃ tatpittasyāpathyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti | tadyathā | ||
- | vallīphalakavakakarīrāmlaphalalavaṇakulatthapiṇyākadadhitailavirohipiṣṭaśuṣkaśākājāvikamāṃsamadyajāmbavacilicimamatsyagodhāvarāhāṃś ca | ||
- | naikadhyamaśnīyāt payasā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehaṃ ca buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogavṛtteḥ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyavasthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | icchanti svastharakṣaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣadugdhayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamekāntato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | salilādiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suśrta nānyathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ na vavirūḍhadhānyairvasāmadhupayoguḍamāṣairvā | ||
- | grāmyānūpaudakapiśitādīni nābhyavaharet na payomadhubhyāṃ rohiṇīśākaṃ | ||
- | jātukaśākaṃ vā' | ||
- | pippalīmaricābhyāṃ nāḍībhaṅgaśākakukkuṭadadhīni ca naikadhyaṃ madhu | ||
- | coṣṇodakānupānaṃ pittena cāmamāṃsāni surākṛśarāpāyasāṃś ca naikadhyaṃ | ||
- | sauvīrakeṇa saha tilaśaṣkulīṃ matsyaiḥ sahekṣuvikārān guḍena kākamācīṃ | ||
- | madhunā mūlakaṃ guḍena vārāhaṃ madhunā ca saha viruddhaṃ kṣīreṇa | ||
- | mūlakamāmrajāmbavaśvāvicchūkaragodhāś ca sarvāṃś ca matsyān payasā viśeṣeṇa | ||
- | cilicimaṃ kadalīphalaṃ tālaphalena payasā dadhnā takreṇa vā lakucaphalaṃ | ||
- | payasā dadhnā māṣasūpena vā prāk payasaḥ payaso' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapotān sarṣapatailabhṛṣṭānnādyāt | ||
- | kapiñjalamayūralāvatittirigodhāś cairaṇḍadārvyagnisiddhā eraṇḍatailasiddhā vā | ||
- | nādyāt kāṃsyabhājane daśarātraparyuṣitaṃ sarpiḥ madhu coṣṇairuṣṇe vā | ||
- | matsyaparipacane śrṇgaveraparipacane vā siddhāṃ kākamācīṃ | ||
- | tilakalkasiddhamupodikāśākaṃ nārikelena varāhavasā paribhṛṣṭāṃ balākāṃ | ||
- | bhāsamaṅgāraśūlyaṃ nāśnīyād iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhvambunī madhusarpiṣī mānatastulye nāśnīyāt snehau madhusnehau jalasnehau | ||
- | vā viśeṣādāntarīkṣodakānupānau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryato vipākataś ca viruddhāni vakṣyāmaḥ tatra madhurāmlau | ||
- | rasavīryaviruddhau madhuralavaṇau ca madhurakaṭukau ca sarvataḥ | ||
- | madhuratiktau rasavipākābhyāṃ madhurakaṣāyau ca amlalavaṇau rasataḥ | ||
- | amlakaṭukau rasavipākābhyāṃ amlatiktāvamlakaṣāyau ca sarvataḥ lavaṇakaṭukau | ||
- | rasavipākābhyāṃ lavaṇatiktau lavaṇakaṣāyau ca sarvataḥ kaṭutiktau | ||
- | rasavīryābhyāṃ kaṭukaṣāyau ca tiktakaṣāyau rasataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāvānatirūkṣānatisnigdhānatyuṣṇānatiśītānityevamādīn vivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāni kāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyāddhitāhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇaṃ cādhigacchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjāno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktaṃ kāyānna nirharet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvikārāya kalpate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratihanti virecanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā hitasevanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīptāgnestaruṇasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viruddhaṃ vitathaṃ bhavet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇaś caiva mārutaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittābhivardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇinaḥ śleṣmalāś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rogavivardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śrāntānāṃ kaphaśoṣiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇakledavivardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānuraso laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreṣṭhaś cakṣuṣyo balavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaprakopaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehabalāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṣaṇastu śarīriṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdurmadhura eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāprakopaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kledano balavardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu pūjitaḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehasaṃbhavahetavaḥ | tairevāvyāpannairadhomadhyordhvasanniviṣṭaiḥ | ||
- | śarīramidaṃ dhāryate' | ||
- | ta eva ca vyāpannāḥ pralayahetavaḥ | tadebhireva śoṇitacaturthaiḥ | ||
- | saṃbhavasth itipralayeṣvapyavirahitaṃ śarīraṃ bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānna ca mārutāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | etaistu dhāryate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tapa santāpe śliṣa āliṅgane eteṣāṃ kṛdvihitaiḥ pratyayairvātaḥ pittaṃ | ||
- | śleṣmeti ca rūpāṇi bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra samāsena vātaḥ śroṇigudasaṃśrayaḥ taduparyadho nābheḥ pakvāśayaḥ | ||
- | pakvāmāśayamadhyaṃ pittasya āmāśayaḥ śleṣmaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra vātasya vātavyādhau vakṣyāmaḥ pittasya yakṛtplīhānau hṛdayaṃ | ||
- | dṛṣtistvak pūrvoktaṃ ca śleṣmaṇastūraḥśiraḥkaṇṭhasandhaya iti pūrvoktaṃ ca | ||
- | etāni khalu doṣāṇāṃ sthānānyavyāpannānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | somasūryānilā yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittānilāstathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavyatirekādanyo' | ||
- | pittavyatirekādanyo' | ||
- | dahanapacanādiṣvabhipravartamāneṣvagnivadupacāraḥ kriyate' | ||
- | kṣiṇe hyagniguṇe tatsamānadravyopayogādativṛddhe śītakriyopayogādāgamācca | ||
- | paśyāmo na khalu pittavyatirekādanyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvāmāśayamadhyasthaṃ pittaṃ caturvidhamannapānaṃ pacati vivecayati ca | ||
- | doṣarasamūtrapurīṣāṇi tatrasthameva cātmaśaktyā śeṣāṇāṃ pittasthānānāṃ | ||
- | śarīrasya cāgnikarmaṇā' | ||
- | yattu yakṛtplīhnoḥ pittaṃ tasmin rañjako' | ||
- | rāgakṛduktaḥ yat pittaṃ hṛdayasaṃsthaṃ tasmin sādhako' | ||
- | so' | ||
- | tasminnālocako' | ||
- | tasmin bhrājako' | ||
- | kriyādravyāṇāṃ paktā chāyānāṃ ca prakāśakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nīlaṃ pītaṃ tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhaṃ cāmlameva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmasthānānyanuvyākhyāsyāmaḥ | tatra āmāśayaḥ | ||
- | pittāśayasyopariṣṭhāttatpratyanīkatvādūrdhvagatitvāttejasaś candra iva | ||
- | ādityasya sa caturvidhasyāhārasyādhāraḥ sa ca tatraudakairguṇairāhāraḥ | ||
- | praklinno bhinnasaṃghātaḥ sukhajaraś ca bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakleditvāttathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraśītalaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śeṣāṇāṃ śleṣmasthānānāṃ śarīrasya codakakarmaṇā' | ||
- | uraḥsthastrikasandhāraṇamātmavīryeṇānnarasasahitena hṛdayāvalambanaṃ karoti | ||
- | jihvāmūlakaṇṭhastho jihvendriyasya saumyatvāt samyagrasajñāne vartate | ||
- | śiḥrasthaḥ snehasaṃtarpaṇādhikṛtatvādindriyāṇāmātmavīryeṇānugrahaṃ karoti | ||
- | sandhisthastu śleṣmā sarvasandhisaṃśleṣāt sarvasandhyagranuhaṃ karoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | picchilaḥ śīta eva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādvidagdho lavaṇaḥ srṃtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tacca prāgabhihitaṃ tatrasthameva śeṣāṇāṃ śoṇitasthānānāmanugrahaṃ karoti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṃ ca varṇataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādvidāhaścāsya pittavat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃcīyante doṣāḥ | prāk saṃcayaheturuktaḥ | tatra saṃcitānāṃ khalu doṣāṇāṃ | ||
- | stabdhapūrṇakoṣṭhatā pītāvabhāsatā mandoṣmatā cāṅgānāṃ gauravamālasyaṃ | ||
- | cayakāraṇavidveṣaśceti liṅgāni bhavanti | tatra prathamaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | tatra | ||
- | balavadvigrahātivyāyāmavyavāyādhyayanaprapatanapradhāvanaprapīḍanābhighātalaṅghanaplavanataraṇarātrijāgaraṇabhāraharaṇagajaturagarathapadāticaryākaṭukaṣāyatiktarūkṣalaghuśītavīryaśuṣkaśākavallūravarakoddālakakoradūṣaśyāmākanīvāramudgamasūrāḍhakīhareṇukalāyaniṣpāvānaśanaviṣamāśanādhyaśanavātamūtrapurīṣaśukracchardikṣavathūdgārabāṣpavegavighātādibhirviśeṣairvāyuḥ | ||
- | prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gharmānte ca viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīrṇe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krodhaśokabhayāyāsopavāsavidagdhamaithunopagamanakaṭvamlalavaṇatīkṣṇoṣṇalaghuvidāhitilatailapiṇyākakulatthasarṣapātasīharitakaśākagodhāmatsyājāvikamāṃsadadhitakrakūrcikāmastusauvīrakasurāvikārāmlaphalakaṭvaraprabhṛtibhiḥ | ||
- | pittaṃ prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viṣeśataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīryatyanne ca kupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divāsvapnāvyāyāmālasyamadhurāmlalavaṇaśītasnigdhagurupicchilābhiṣyandihāyanakayavakanaiṣadhetkaṭamāṣamahāmāṣagodhūma-tila-piṣṭa-vikṛtidadhidugdhakṛśarāpāyasekṣu-vikārānūpaudakamāṃsavasābisamṛṇālakaserukaśṛṅgāṭakamadhura-vallī-phalasamaśanādhyaśanaprabhṛtibhiḥ | ||
- | śleṣmā prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamātre prakupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravasnigdhagurubhirāhārairdivāsvapnakrodhānalātapaśramābhighātājīrṇaviruddhādhyaśanādibhirviśeṣairasṛk | ||
- | prakopamāpadyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācit prakupyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyātprakopaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṭhatodasaṃcaraṇāmlikāpipāsāparidāhānnadveṣahṛdayotkledāś ca jāyante | | ||
- | tatra dvitīyaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāmebhirātaṅkaviśeṣaiḥ prakupitānāṃ(paryuṣita) kiṇvodakapiṣṭasamavāya | ||
- | ivodriktānāṃ prasaro bhavati | teṣāṃ vāyurgatimattvāt prasaraṇahetuḥ | ||
- | satyapyacaitanye | sa hi rajobhūyiṣṭhaḥ rajaś ca pravartakaṃ sarvabhāvānām | | ||
- | yathā mahānudakasaṃcayo' | ||
- | sarvataḥ pradhāvati evaṃ doṣāḥ kadācidekaśo dviśaḥ samastāḥ śoṇitasahitā | ||
- | vā' | ||
- | vātaśleṣmāṇau pittaśleṣmāṇau vātaśoṇite pittaśoṇite śleṣmaśoṇite | ||
- | vātapittaśoṇitāni vātaśleṣmaśoṇitāni pittaśleṣmaśoṇitāni vātapittakaphāḥ | ||
- | vātapittakaphaśoṇitāni ityevaṃ pañcadaśadhā prasanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yatrāṅge kupito bhṛśam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | meghavattatra varṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārgeṣu tiṣṭhati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hetumāsādya kupyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavat pratīkāraḥ pittasya ca kaphasthānagatasya kaphavat kaphasya ca | ||
- | vātasthānagatasya vātavat eṣa kriyāvibhāgaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyorvimārgagamanāṭopau oṣacoṣaparidāhadhūmāyanāni pittasya | ||
- | arocakāvipākāṅgasādāśchardiśceti śleṣmaṇo liṅgāni bavanti tatra tṛtīyaḥ | ||
- | kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | evaṃ prakupitāḥ tāṃstān śarīrapradeśānāgamya tāṃstān vyādhīn janayanti | te | ||
- | yadodarasanniveśaṃ kurvanti tadā | ||
- | gulmavidradhyudarāgnisaṅgānāhavisūcikātisāraprabhṛtīn janayanti bastigatāḥ | ||
- | pramehāśmarīmūtrāghātamūtradoṣaprabhṛtīn vṛṣaṇagatā vṛddhīḥ meḍhragatā | ||
- | niruddhaprakaśopadaṃśaśūkadoṣaprabhṛtīn gudagatā bhagandarārśaḥprabhṛtīn | ||
- | ūrdhvajatrugatāstūrdhvajān tavaṅnāṃsaśoṇitasthāḥ kṣudrarogān kuṣṭhāni | ||
- | visarpāṃś ca medogatā granthyapacyarbudagalagaṇḍālajīprabhṛtīn asthigatā | ||
- | vidradhyanuśayīprabhṛtīn pādagatāḥ ślīpadavātaśoṇitavātakaṇṭakaprabhṛtīn | ||
- | sarvāṅgāgatā jvarasaravāṅgarogaprabhṛtīn teṣāmevamabhiniviṣṭānāṃ | ||
- | pūrvarūpaprādurbhāvaḥ taṃ pratirogaṃ vakṣyāmaḥ | tatra pūrvarūpagateṣu | ||
- | caturthaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ śophārbudagranthividradhivisarpaprabhṛtīnāṃ pravyaktalakṣaṇatā | ||
- | jvarātīsāraprabhṛtīnāṃ ca | tatra pañcamaḥ kriyākālaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | braṇabhāvamāpannānāṃ ṣaṣṭhaḥ kriyākālaḥ jvarātisāraprabhṛtīnāṃ ca | ||
- | dīrghakālānubandhaḥ | tatrāpratikriyamāṇe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasaraṃ sthānasaṃśrayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣāṇāṃ sa bhavedbhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nottarā gatīḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavattarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvābhyāmekena vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaṃ doṣo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādupakramyaḥ sa vai bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇavastu na naśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ityucyate budhaiḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaṅnāṃsasirāsnāyvasthisandhikoṣṭhamarmāṇītyaṣṭau vraṇavastūni | atra | ||
- | sarvavraṇasanniveśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagbhedī vraṇaḥ sūpacaraḥ śeṣāḥ svayamavaddīryamāṇā durupacārāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti vraṇākṛtisamāsaḥ śeṣāstu vikṛtākṛtayo durupakramā bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃrohantyātmavatāṃ subhiṣagbhiścopakrāntāḥ anātmavatāmajñaiścopakrāntāḥ | ||
- | praduṣyanti pravṛddhatvācca doṣāṇāṃ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatrātisaṃvṛto' | ||
- | kṛṣṇaraktapītaśuklādīnāṃ varṇānāmanyatamavarṇo bhairavaḥ | ||
- | pūtipūyamāṃsasirāsnāyuprabhṛtibhiḥ pūrṇaḥ | ||
- | pūtipūyāsrāvyunmārgyutsaṅgyamanojñadarśanagandho' | ||
- | dāhapākarāgakaṇḍūśophapiḍakopadruto' | ||
- | dīrghakālānubandhī ceti duṣṭavraṇaliṅgāni | tasya doṣocchrāyeṇa ṣaṭtvaṃ | ||
- | vibhajya yathāsvaṃ pratīkāre prayateta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra ghṛṣṭāsu chinnāsu vā tvakṣu sphoṭeṣu bhinneṣu vidāriteṣu vā | ||
- | salilaprakāśo bhavatyāsrāvaḥ kiṃcidvisraḥ pītāvabhāsaś ca māṃsagataḥ | ||
- | sadyaśchinnāsu sirāsu raktātipravṛttiḥ pakvāsu ca toyanāḍībhiriva | ||
- | toyāgamanaṃ pūyasya āsrāvaścātra tanurvicchinnaḥ picchilo' | ||
- | śyāvo' | ||
- | saraktaś ca asthigato' | ||
- | doṣabhakṣitatvādasthi niḥsāraṃ śuktidhautamivābhāti āsrāvaścātra majjamiśraḥ | ||
- | sarudhiraḥ snigdhaś ca saṃdhigataḥ pīḍyamāno na pravartate | ||
- | ākuñcanaprasāraṇonnamanavinamanapradhāvanotkāsanapravāhaṇaiś ca sravati | ||
- | āsrāvaścātra picchilo' | ||
- | koṣṭhagato' | ||
- | marmagatastvagādiṣvavaruddhatvānnocyate | tatra tvagādigatānāmāsrāvāṇāṃ | ||
- | yathākramaṃ | ||
- | pāruṣyaśyāvāvaśyāyadadhimastukṣārodakamāṃsadhāvanapulākodakasannibhatvāni | ||
- | mārutādbhavanti | ||
- | pittādgomedagomūtrabhasmaśaṅkhakaṣāyodakamādhvīkatailasannibhatvāni | ||
- | pittavadraktādativisratvaṃ ca | ||
- | kaphānnavanītakāsīsamajjapiṣṭatilanārikelodakavarāhavasāsannibhatvāni | ||
- | sannipātānnārikelodakairvārukarasakāñjikaprasādārukodakapriyaṅguphalayakṛnmudgayūṣasavarṇatvānīti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | <lg> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pulākodakasannibhiḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varjyo raktāśayātsravan || </l> | ||
- | </lg> | ||
- | <lg> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalāyāmbhonibhaś ca trikasandhijaḥ |</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tataḥ karmācaredbhiṣak ||</ | ||
- | </lg> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ todanabhedanatāḍanacchedanāyamanamanthanavikṣepaṇacum | ||
- | cumāyananirdahanāvabhañjanasphoṭanavidāraṇotpāṭanakampanavividhaśūlaviśleṣaṇavikiraṇapūraṇastambhanasvapnākuñcanāṅkuśikāḥ | ||
- | saṃbhavanti animittavividhavedanāprādurbhāvo vā muhurmuhuryatrāgacchanti | ||
- | vedanāviśeṣāstaṃ vātikam iti vidyāt oṣacoṣaparidāhadhūmāyanāni yatra | ||
- | gātramaṅgārāvakīrṇamiva pacyate yatra coṣmābhivṛddhiḥ kṣate | ||
- | kṣārāvasiktavacca vedanāviśeṣāstaṃ paittikam iti vidyāt | ||
- | pittavadraktasamutthaṃ jānīyāt kaṇḍūrgurutvaṃ | ||
- | suptatvamupadeho' | ||
- | vidyāt yatra sarvāsāṃ vedanānāmutpattistaṃ sānnipātikam iti vidyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhasmakapotāsthivarṇaḥ paruṣo' | ||
- | haritaḥ śyāvaḥ kṛṣṇo raktaḥ kapilaḥ piṅgala iti raktapittasamutthayoḥ śvetaḥ | ||
- | snigdhaḥ pāṇḍur iti śleṣmajasya sarvavarṇopetaḥ sānnipātika | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedanāvarṇasaṃgrahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇavallakṣayedbhiṣak || </l> | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇavatāṃ sattvavatāṃ ca sucikitsyā vraṇāḥekasmin vā puruṣe | ||
- | yatraitadguṇacatuṣṭayaṃ tasya sukhasādhanīyatamāḥ | tatra vayaḥsthānāṃ | ||
- | pratyagradhātutvādāśu vraṇā rohanti dṛḍhānāṃ | ||
- | sthirabahumāṃsatvācchastramavacāryamāṇaṃ sirāsnāyvādiviśeṣānna prāpnoti | ||
- | prāṇavatāṃ vedanābhighātāhārayantraṇādibhirna glānirutpadyate sattvavatāṃ | ||
- | dāruṇairapi kriyāviśeṣairna vyathā bhavati tasmādeteṣāṃ sukhasādhanīyatamāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛddhakṛśālpaprāṇabhīruṣu draṣṭavyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sphikpāyuprajananalalāṭagaṇḍauṣṭhapṛṣṭhakarṇaphalakoṣodarajatrumukhābhyantarasaṃsthāḥ | ||
- | sukharopaṇīyā vraṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | akṣidantanāsāpāṅgaśrotranābhijaṭharasevanīnitambapārśvakukṣivakṣaḥkakṣāstanasandhibhāgagatāḥ | ||
- | saphenapūyaraktānilavāhino' | ||
- | adhobhāgāścordhvabhāganirvāhiṇo romāntopanakhamarmajaṅghāsthisaṃśritāś ca | ||
- | bhagandaramapi cāntarmukhaṃ sevanīkuṭakāsthisaṃśritam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhumehinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yeṣāṃ cāpi vraṇe vraṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | avapāṭikāniruddhaprakaśasanniruddhagudajaṭharagranthikṣatakrimayaḥ | ||
- | pratiśyāyajāḥ koṣṭhajāś ca tvagdoṣiṇāṃ pramehiṇāṃ vā ye parikṣateṣu dṛśyante | ||
- | śarkarā sikatāmeho vātakuṇḍalikā' | ||
- | niṣkoṣaṇadūṣitāś ca dantaveṣṭā | ||
- | visarpāsthikṣatoraḥkṣatavraṇagranthiprabhṛtayaś ca yāpyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāpyāścāsādhyatāṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | narāṇāmakriyāvatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārayate tu yam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eva vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāpyavayādhitamāturam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣkambhaḥ sādhuyoajitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsapiṇḍavadudgatāḥ prasekino' | ||
- | kecit kaṭhinā gośṛṅgavadunnatamṛdumāṃsaprarohāḥ apare | ||
- | duṣṭarudhirāsrāviṇastanuśītapicchilasrāviṇo vā madhyonnatāḥ | ||
- | kecidavasannaśuṣiraparyantāḥ śaṇatūlavat snāyujālavanto durdarśanāḥ | ||
- | vasāmedomajjamastuluṅgasrāviṇaś ca doṣasamutthāḥ | ||
- | pītāsitamūtrapurīṣavātavāhinaś ca koṣṭhasthāḥ ta evobhayatobhāgavraṇamukheṣu | ||
- | pūyaraktanirvāhiṇaḥ (ā.kṣīṇamāṃsānāṃ ca) sarvatogatayaścāṇumukhā | ||
- | māṃsabudbudavantaḥ saśabdavātavāhinaś ca śiraḥkaṇṭhasthāḥ kṣīṇamāṃsānāṃ ca | ||
- | pūyaraktanirvāhiṇo' | ||
- | yatra mastuluṅgadarśanaṃ tridoṣaliṅgaprādurbhāvaḥ kāsaśvāsau vā yasyeti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mastuluṅgaṃ ca yaḥ sravet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sidhyeddoṣasaṃbhavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sirāsandhyasthivarjite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadasādhyasya lakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhatūnanugataḥ śanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛkṣa ivāmayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātvanukramaṇena ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duṣṭagraho yathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhasādhyaḥ sa ucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadvadutpāṭane sukhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śyāvauṣṭhaḥ piḍakī samaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddha ihocyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kledavarjitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūḍhavartmānamagranthimaśūnamarujaṃ vraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagrūḍhaṃ vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaprakopādvyāyāmādabhighātādajīrṇataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇo rūḍho' | ||
- | < | ||
- | trayoviṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehādikriyāsādhyāś ca | tatra śastrasādhyeṣu snehādikriyā na pratiṣidhyate | ||
- | snehādikriyāsādhyeṣu śastrakarma na kriyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvatantrasāmānyāt sarveṣāṃ vyādhīnāṃ yathāsthūlamavarodhaḥ kriyate | | ||
- | pragabhihitaṃ tadduḥkhasaṃyogā vyādhaya iti | tacca duḥkhaṃ trividhaṃ | ||
- | ādhyātmikaṃ ādhibhautikaṃ ādhidaivikam iti | tattu saptavidhe | ||
- | vyādhāvupanipatati | te punaḥ saptavidhā vyādhayaḥ tadyathā ādibalapravṛttāḥ | ||
- | janmabalapravṛttāḥ doṣabalapravṛttāḥ saṃghātabalapravṛttāḥ kālabalapravṛttāḥ | ||
- | daivabalapravṛttāḥ svabhāvabalapravṛttā iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukraśoṇitadoṣānvayāḥ kuṣṭhārśaḥprabhṛtayaḥ te'pi dvividhāḥ mātṛjāḥ | ||
- | pitṛjāś ca | janmabalapravṛttā ye māturapacārāt | ||
- | paṅgujātyandhabadhiramūkaminminavāmanaprabhṛtayo jāyante te'pi dvividhā | ||
- | rasakṛtāḥ dauhṛdāpacārakṛtāś ca | doṣabalapravṛttā ya ātaṅkasamutpannā | ||
- | mithyāhārācārakṛtāś ca te'pi dvividhāḥ āmāśayasamutthāḥ pakvāśayasamutthāś ca | ||
- | | punaś ca dvividhāḥ śārīrā mānasāś ca | ta ete ādhyātmikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durbalasya balavadvigrahāt te'pi dvividhāḥ śastrakṛtā vyālakṛtāś ca | ete | ||
- | ādhibhautikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇavātavarṣāprabhṛtinimittāḥ te'pi dvividhāḥ vyāpannartukṛtā | ||
- | avyāpannartukṛtāś ca | daivabalapravṛttā ye devadrohādabhiśastakā | ||
- | atharvaṇakṛtā upasargajāś ca te'pi dvividhāḥ vidyudaśanikrtāḥ | ||
- | piśācādikṛtāś ca punaś ca dvividhāḥ saṃsargajā ākasmikāś ca | | ||
- | svabhāvabalapravṛttāḥ kṣutpipāsājarāmṛtyunidrāprabhṛtayaḥ te'pi dvividhāḥ | ||
- | kālakṛtā akālakṛtāś ca tatra parirakṣaṇakṛtāḥ kālakṛtāḥ aparirakṣaṇakṛtā | ||
- | akālakṛtāḥ | ete ādhidaivikāḥ | atra sarvavyādhyavarodhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaśleṣmāṇa eva mūlaṃ talliṅgatvāddṛṣṭaphalatvādāgamācca | yathā hi | ||
- | kṛtsnaṃ vikārajātaṃ viśvarūpeṇāvasthitaṃ sattvarajastamāṃsi na vyatiricyante | ||
- | evameva kṛtsnaṃ vikārajātaṃ viśvarūpeṇāvasthitamavyatiricya | ||
- | vātapittaśleṣmāṇo vartante | | ||
- | doṣadhātumalasaṃsargādāyatanaviśeṣānnimittataś caiṣāṃ vikalpaḥ | | ||
- | doṣadūṣiteṣvatyarthaṃ dhātuṣu saṃjñā kriyate rasajo' | ||
- | māṃsajo' | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | annāśraddhārocakāvipākāṅgamardajvarahṛllāsatṛptigauravahṛtpāṇḍurogamārgoparodhakārśyavairasyāṅgasādākālavalipalitadarśanaprabhṛtayo | ||
- | rasadoṣajā vikārāḥ | ||
- | kuṣṭhavisarpapiḍakāmaśakanīlikātilakālakanyacchavyaṅgendraluptaplīhavidradhigulmavātaśoṇitārśo' | ||
- | raktadoṣajāḥ gudamukhameḍhrapākāś ca | ||
- | adhimāṃsārbudārśo' | ||
- | māṃsadoṣajāḥ | ||
- | granthivṛddhigalagaṇḍārbudamedojauṣṭhaprakopamadhumehātisthaulyātisvedaprabhṛtayo' | ||
- | tamodarśanamūrcchābhramaparvasthūlamūlārurjanmanetrābhisyandaprabhṛtayo | ||
- | majjadoṣajāḥ klaibyāpraharṣaśukrāśmarīśukramehaśukradoṣādayaś ca taddoṣajāḥ | ||
- | tvagdoṣāḥ saṅgo' | ||
- | indriyāṇāmapravṛttirayathāpravṛttirvendriyāyatanadoṣāḥ ityeṣa samāsa uktaḥ | ||
- | vistaraṃ nimittāni caiṣāṃ pratirogaṃ vakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paridhāvatām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khavaiguṇyādvyādhistatropajāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātādīnāṃ jvarādīnāṃ ca nityaḥ saṃśleṣaḥ paricchedo vā iti yadi nityaḥ | ||
- | saṃśleṣaḥ syāttarhi nityāturāḥ sarva eva prāṇinaḥ syuḥ athāpyanyathā | ||
- | vātādīnāṃ jvarādīnāṃ cānyatra vartamānānāmanyatra liṅgaṃ na bhavatīti kṛtvā | ||
- | yaducyate vātādayo jvarādīnāṃ mūlānīti tanna | atrocyate doṣān pratyākhyāya | ||
- | jvarādayo na bhavanti atha ca na nityaḥ saṃbandhaḥ yathāhi | ||
- | vidyaudvātāśanivarṣāṇyākāśaṃ pratyākhyāya na bhavanti satyapyākāśe kadācinna | ||
- | bhavanti atha ca nimittatastata evotpattir iti | ||
- | taraṅgabudbudādayaścodakaviśeṣāḥ eva vātādīnāṃ jvarādīnāṃ ca nāpyevam | ||
- | saṃśleṣo na paricchedaḥ śāśvātikaḥ atha ca nimittata evotpattir iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caiṣāṃ pṛthak pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvābādhāś ca vakṣyate || </l> | ||
- | < | ||
- | caturviṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | athāto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślaiṣmikastilakālakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇavartmārbudānyarśaś carmakīlo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | galaśuṇḍikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śataponakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsakandyadhimāṃsakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvajādgranthayastrayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savidārikāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramehapiḍakāśophastanarogāvamanthakāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣkarikālajī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāludantajau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca prapākiṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ye ca kecana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kilāsamupajihvikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthirvartmādhijihvikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsonnatistathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtravṛddhirdakodaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | unmārgiṇaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantakarṇamalo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcaś ca nicitaṃ gude | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaveyuḥ sarvajādṛte || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś caikadeśajaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣajuṣṭaṃ ca śoṇitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | granthayaścāditastu ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanarogā vidārikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmidantakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantapuppuṭaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣudrarogāś ca bhūyaśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinnāḥ sulikhitā gadāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | calasandhivyapāśritāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutavāhinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagviśodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavecca yat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācayeyurbhṛśaṃ vraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryustasmādetān viśodhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāpayitvā yathāsthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valkenāśmantakasya vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālena vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sīvyedvellitakaṃ śanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sīvyedvā tunnasevanīm | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāyogamathāpi vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūcī vṛttā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsale vā'pi pūjitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmaphalakośodaropari | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūcīstīkṣṇāgrāḥ susamāhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārayenmālatīpuṣpavṛntāgraparimaṇḍalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmaṇi pātayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sannikṛṣṭe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | susyūtaṃ pratisārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṅgvañjanayaṣṭyāhvarodhracūrnaiḥ samantataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaumadhyāmena vā punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhvā+ācārikamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vistarastasya vakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gātracchedanamātmanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpadaḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ajñānalobhāhitavākyayogabhayapramohairaparaiś ca bhāvaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśastraṃ tadā sa śeṣān kurute vikārān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāraśastrāgnibhirauṣadhaiś ca bhūyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivarjayedugraviṣāhitulyam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmasandhīn hiṃsyāt sirāḥ snāyumathāsthi caiva | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaṇena prāṇairviyuñjyādathavā kathaṃcit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pramoho viceṣṭanaṃ saṃlayanoṣṇate ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchanamūrdhvavātastīvrā rujo vātakṛtāś ca tāstāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gacchet sarvendriyārthoparamastathaiva | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣateṣu sāmānyato marmasu liṅgamuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prabhūtaṃ raktaṃ sravedvai kṣatataś ca vāyuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktāṃśchinnāsu bhinnāsvathavā sirāsu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāsvaśaktistumulā rujaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ snāyuviddhaṃ manujaṃ vyavasyet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balakṣayaḥ parvasu bhedaśophau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāt sandhikarmoparatiś ca liṅgam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvāsvavasthāsu na śāntirasti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rukṣaḥ tamasthividdhaṃ manujaṃ vyavasyet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhāvayeyurliṅgāni marmasvabhitāḍiteṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipāṇḍuvarṇo yo māṃsamarmaṇyabhitāḍitaḥ syāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastreṇa yo hanti hi karma kurvan | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivarjayedāyurabhīpsamānaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purvamudāhṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuruyācchastranipātanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāndhavānapi cāturaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśvāsameti ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cainaṃ pariśaṅkate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pālayedāturaṃ bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satāṃ grahaṇamuttamam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamārabhya karmaṇā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaścittribhistathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaściccaturbhirapi karmabhiḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | pañcaviṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pranaṣṭaśalyavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyam iti rūpam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadihopadiśyata ityataḥ śalyaśāstram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātavo' | ||
- | bhāvā duḥkhamutpādayanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohaveṇuvṛkṣatṛṇaśṛṅgāsthimayeṣu tatrāpi viśeṣato loheṣveva | ||
- | viśasanārthopapannatvāllohasya lohānāmapi | ||
- | durvāratvādaṇumukhatvāddūraprayojanakaratvācca śara evādhikṛtaḥ | sa | ||
- | dvividhaḥ karṇī ślakṣṇaś ca prāyeṇa vividhavṛkṣapatrapuṣpaphalatulyākṛtayo | ||
- | vyākhyātā vyālamṛgapakṣivaktrasadṛśāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcavidho gativiśeṣa ūrdhvamadho' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagādiṣu vraṇavastuṣvavatiṣṭhante dhamanīsroto' | ||
- | śarīrapradeśeṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyalakṣaṇamucyamānamupadhāraya | tattu dvividhaṃ sāmānyaṃ vaiśeṣikaṃ ca | | ||
- | śyāvaṃ piḍakācitaṃ śophavedanāvantaṃ muhurmuhuḥ śoṇitāsrāviṇaṃ | ||
- | budbudavadunnataṃ mṛdumāṃsaṃ ca vraṇaṃ jānīyāt saśalyo' | ||
- | sāmānyametallakṣaṇamuktam | vaiśeṣikaṃ tu tvaggate vivarṇaḥ śopho | ||
- | bhavatyāyataḥ kaṭhinaś ca māṃsagate śophābhivṛddhiḥ śalyamārgānupasaṃrohaḥ | ||
- | pīḍanāsahiṣṇutā coṣapākau ca peśyantarasthe' | ||
- | sirāgate sirādhmānam sirāśūlaṃ sirāśophaś ca snāyugate snāyujālotkṣepaṇaṃ | ||
- | saṃrambhaścogrā ruk ca srotogate srotasāṃ svakarmaguṇahāni dhamanīsthe | ||
- | saphenaṃ raktamīrayannanilaḥ saśabdo nirgacchatyaṅgamardaḥ pipāsā hṛllāsaś ca | ||
- | asthigate vividhavedanāprādurbhāvaḥśophaś ca | ||
- | asthivivaragate' | ||
- | sandhigate' | ||
- | mūtrapurīṣāhāradarśanaṃ ca vraṇamukhāt marmagate marmaviddhāvacceṣṭate | | ||
- | sūkṣmagatiṣu śalyeṣvetānyeva lakṣaṇānyaspaṣṭāni bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddhadehānāmanulomasanniviṣṭāni rohanti viśeṣataḥ | ||
- | kaṇṭhasrotaḥsiṛatvakpeśyasthivivareṣu doṣaprakopavyāyāmābhighātājīrṇebhyaḥ | ||
- | pracalitāni punarbādhante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhasvinnāyāṃ mṛnmāṣayavagodhūmagomayamṛditāyāṃ tvaci yatra saṃrambho | ||
- | vedanā vā bhavati tatra śalyaṃ vijānīyāt styānaghṛtamṛccandanakalkairvā | ||
- | pradigdhāyāṃ śalyoṣmaṇā+āśu visarati ghṛtamupaśuṣyati vā lepo yatra tatra | ||
- | śalyaṃ vijānīyāt māṃsapranaṣṭe snehasvedādibhiḥ | ||
- | kriyāviśeṣairaviruddairāturamupapādayet karśitasya tu | ||
- | śithilībhūtamanavabaddhaṃ kṣubhyamāṇaṃ yatra saṃrambhaṃ vedanāṃ vā janayati | ||
- | tatra śalyaṃ vijānīyāt koṣṭhāsthisandhipeśīvivareṣvavasthitamevameva | ||
- | parīkṣeta sirādhamanīsrotaḥsnāyupranaṣṭe khaṇḍacakrasaṃyukte yāne | ||
- | vyādhitamāropyāśu viṣame' | ||
- | tatra śalyaṃ jānīyāt asthipranaṣṭe snehasvedopapannānyasthīni | ||
- | bandhanapīḍanābhyāṃ bhṛśamupācaredyatra saṃrambho vedanā vābhavati tatra | ||
- | śalyaṃ jānīyāt sandhipranaṣṭe snehasvedopapannān sandhīn | ||
- | prasaraṇākuñcanabandhanapīḍanairbhṛśamupācaret yatra saṃrambho vedanā vā | ||
- | bhavati tatra śalyaṃ vijānīyāt marmapranaṣṭe tvananyabhāvānmarmaṇāmuktaṃ | ||
- | parīkṣaṇaṃ bhavati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hastiskandhāśvapṛṣṭhaparvatadrumārohaṇadhanurvyāyāmadrutayānaniyuddhādhvagamanalaṅghanaprataraṇaplavanavyāyāmairjṛmbhodgārakāsakṣavathuṣṭhīvanahasanaprāṇāyāmairvātamūtrapurīṣaśukrotsargairvā | ||
- | yatra saṃrambho vedanā vā bhavati tatra śalyaṃ jānīyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurutā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tudyate' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parirakṣati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyaṃ vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirupadravam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirāghaṭṭamanunnatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāmārgaṃ cikitsakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niḥśalyam iti nirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śalyamantaś ca śīryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śārṅgamāyasaṃ ceti niścayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirhrayante tu no yadi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣiprametāni dehinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raitikaṃ trapusīsakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittatejaḥpratāpanāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānye' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīre' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣāṇadantakeśāsthiveṇudārūpalāni tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛnmayāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcagatimattvagādivraṇavastuṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājñaḥ kartumarhati || </l> | ||
- | < | ||
- | ṣaḍviṃśatitamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsayāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvividhamavabaddhamanavabaddhaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsenānavabaddhaśalyoddharaṇārthaṃ pañcadaśa hetūn vakṣyāmaḥ | tadyathā | ||
- | svabhāvaḥ pācanaṃ bhedanaṃ dāraṇaṃ pīḍanaṃ pramārjanaṃ nirdhmāpanaṃ vamanaṃ | ||
- | virecanaṃ prakṣālanaṃ pratimarśaḥ pravāhaṇaṃ ācūṣaṇaṃ ayaskānto harṣaśceti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatrāśrukṣavathūdgārakāsamūtrapurīṣānilaiḥ | ||
- | svabhāvabalapravṛttairnayanādibhyaḥ patati māṃsāvagāḍhaṃ śalyamavidahyamānaṃ | ||
- | pācayitvā prakothā(ā.pā)ttasya pūyaśoṇitavegādgauravādvā patati | | ||
- | pakvamabhidyamānaṃ bhedayeddārayedvā | bhinnamanirasyamānaṃ pīḍanīyaiḥ | ||
- | pīḍayet pāṇibhirvā | aṇūnyakṣaśalyāni pariṣecanādhmāpanairbālavastrapāṇibhiḥ | ||
- | pramārjayet | āhāraśeṣaśleṣmahīnāṇuśalyāni | ||
- | śvasanotkāsanapradhamanairnirdhamet | annaśalyāni | ||
- | vamanāṅgulipratimarśaprabhṛtibhiḥ | virecanaiḥ pakvāśayagatāni | | ||
- | vraṇadoṣāśayagatāni prakṣālanaiḥ | vātamūtrapurīṣagarbhasaṅgeṣu | ||
- | pravāhaṇamuktaṃ | mārutodakasaviṣarudhiraduṣṭastanyeṣvācūṣaṇamāsyena | ||
- | viṣāṇairvā | anulomamanavabaddhamakarṇamanalpavraṇamukhamayaskāntena | | ||
- | hṛdyavasthitamanekakāraṇotpannaṃ śokaśalyaṃ harṣeṇeti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvāvevāharaṇahetū bhavataḥ pratilomo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anulomaṃ parācīnam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirghātayecchedanīyamukham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kukṣivakṣaḥkakṣāvaṃkṣaṇaparśukāntarapatitāni ca hastaśakyaṃ yathāmārgeṇa | ||
- | hastenaivāpahartuṃ prayateta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śastreṇa yantreṇāpaharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchantamavasecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muhurāśvāsayecca tam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaṃ kṛtvā svedārhamagnigh; | ||
- | sarpirmadhubhyāṃ baddhvā+ācārikamupadiśet | (? sirāsnāyuvilagnaṃ | ||
- | śalākādibhirvimocyāpanayet śvayathugrastavāraṅgaṃ samavapīḍya śvayathuṃ | ||
- | durbalavāraṅgaṃ kuśādibhirbaddhvā |) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītajalādibhirudvejitasyāpaharedyathāmārgaṃ durupaharamanyato' | ||
- | pāṭayitvoddharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | suparigṛhītasya yantreṇa grāhayitvā śalyavāraṅgaṃ pravibhujya | ||
- | dhanurguṇairbaddhaikataścāsya pañcāṅgyāmupasaṃyatasyāśvasya vaktrakavike | ||
- | badhnīyāt athainaṃ kaśayā tāḍayedyathonnamayan śiro vegena śalyamuddharati | ||
- | dṛḍhāṃ vā vṛkṣaśākhāmavanamya tasyāṃ pūrvavadbaddhvoddharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | adeśottuṇḍitamaṣṭhīlāśmamudgarāṇāmnyatamasya prahāreṇa vicālya | ||
- | yathāmārgameva yantreṇa || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇavantyanābādhakaradeśottuṇḍitāni purastādeva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praveśyāgnitaptāṃ ca śalākāṃ tayā' | ||
- | sthirībhūtāmuddharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jatumadhūcchiṣṭapraliptayā śalākayā pūrvakalpenetyeke || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiryakkaṇṭhāsaktamavekṣya keśoṇḍukaṃ dṛḍhaikasūtrabaddhaṃ dravabhaktopahitaṃ | ||
- | pāyayedākaṇṭhāt pūrṇakoṣṭhaṃ ca vāmayet vamataś ca śalyaikadeśasaktaṃ jñātvā | ||
- | sūtraṃ sahasā tvākṣipet mṛdunā vā dantadhāvanakūrcakenāpaharet | ||
- | praṇudedvā' | ||
- | prayacchettriphalācūrṇaṃ vā madhuśarkarāvimiśram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | udakapūrṇodaramavākśirasamavapīḍayeddhunīyādvāmayedvā bhasmarāśau vā | ||
- | nikhanedāmukhāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niḥśaṅkamanavabuddhaṃ skandhe muṣṭinā' | ||
- | pāyayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇṭhapīḍanādvāyuḥ prakupitaḥ śleṣmāṇaṃ kopayitvā sroto niruṇaddhi | ||
- | lālāsrāvaṃ phenāgamanaṃ saṃjñānāśaṃ cāpādayati tamabhyajya saṃsvedya | ||
- | śirovirecanaṃ tasmai tīkṣṇaṃ dadyādrasaṃ ca vātaghnaṃ vidadhyād iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānānyāvekṣya buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyak śalyamathāharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duḥkhāhāryāṇi yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yuktyā samāhitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niryātyate yadi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yantrayogaiś ca nirharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryācchalyamanirhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmādyatnādvinirharet || </l> | ||
- | < | ||
- | saptaviṃśatitamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītāviparītavraṇavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpadhūmāmbudā yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | riṣṭāni pañcatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivāśu vyatikramāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nodgatānyajñairmumūrṣorna tvasaṃbhavāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brāhmaṇaistat kilāmalaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nivāryate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālaṃ vipacyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahavo janāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāyuṣaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśalo bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvalakṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhastu pavanādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sānnipātikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcidvisrāś ca gandhataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyāgurvājyasumanaḥpadmacandanacampakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | mumūrṣūṇāṃ vraṇāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvavājimūṣikadhvāṅkṣapūtivallūramatkuṇaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmigandhāś ca garhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhyāmakuṅkumakaṅkuṣṭhasavarṇāḥ pittakopataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣak tān parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhāḥ kaphanimittataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣak tān parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marmatāpinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tān parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvalantīva ca ye vraṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saśabdaṃ visṛjanti ye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavantyatyarthavedanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahiḥ śītāś ca ye vraṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavantyantaś ca śītalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuntavājivāraṇagovṛṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāsādākṛtayastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na ca cūrṇitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇamāṃsakṣayaśvāsakāsārocakapīḍitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yeṣāṃ ca marmasu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sidhyanti ca ye vraṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃrakṣannātmano yaśaḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | nāmāṣṭaviṃśatitamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītāviparītasvapnanidarśanīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | veṣāśceṣṭitameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakuno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca viceṣṭitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasiddhaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmavipattaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | naikakāryā asūyakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā syuḥ paramparāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi garhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇḍuretaravāsasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ārdrajīrṇāpasavyaikamalinoddhvastavāsasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raudrarūpiṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣaniṣṭhuravādāścāpyamāṅgalyābhidhāyinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsikāṃ stanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vastrāntānāmikākeśanakharomadaśāspṛśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srotovarodhahṛdgaṇḍamūrdhoraḥkukṣipāṇayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapālopalabhasmāsthituṣāṅgārakarāś ca ye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcinmuñcanto loṣṭabhedinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktasraganulepanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gṛhītvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kareṇa caraṇaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtavyādhipīḍitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtekṣaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamaikapade sthitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtāste cāpi garhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaśucau vā hutāśanam | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | krūrakarmaṇi codyatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vegotsargeṣu vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svinnaṃ viklavameva vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtāste cāpi garhitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārye cotpātadarśane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhyayoḥ kṛttikāsu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bharaṇīṣu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭhyāṃ sandhidineṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtāste cāpi garhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvalanasya samīpataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyamupāgatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasiddhikarāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | buddhvā saṃvibhajettu tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtavaidyasamāgamaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | budhyeta paṇḍitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā priyadarśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtaḥ kāryakaraḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śubhaceṣṭitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svatantraḥ pratipattimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryakaraḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | same deśe śucau śucim | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryakaraḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsodakumbhātapatravipravāraṇagovṛṣāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasthāne darśanaṃ gatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaurvardhamānamalaṅkṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svastikaṃ modakā dadhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sumano nṛpaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haṃsaścāṣaḥ śikhī tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmadundubhijīmūtaśaṅkhaveṇurathasvanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gajabṛṃhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kauśikaṃ caiva vāmataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vācaś ca hṛdayaṅgamāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣīrānnīrujo drumān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nabhoveśmadhvajatoraṇavedikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ pṛṣṭhato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakunāḥ karmasiddhaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vallīnaddhe sakaṇṭake | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛkṣe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīptakharasvarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nārthasādhakāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | strīsaṃjñā dakṣiṇāḥ śubhāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvaśṛgālayoḥ | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaśasarpayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ kilobhayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | godhākṛkalāsayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtairaniṣṭaistulyānāmaścastaṃ darśanaṃ nṛṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kulatthatilakārpāsatuṣapāṣāṇabhasmanām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā raktasarṣapaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathi saṅgamāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | patitāntasthadīnāndharipavastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhiścānilaḥ śubhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratilomaś ca garhitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedaśabdastu pūjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhedaśabdastathaiva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ruddhaśabdaḥ praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nimittamupadhārayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivākruṣṭahākaṣṭamākrandaruditasvanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vai gardabhoṣṭrayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣutaṃ skhalitamāhatam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātrāyāṃ na praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praveśe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaretanna gaṇyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | keśabhasmāsthikāṣṭhāśmatuṣakārpāsakaṇṭakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailaṃ tilāstṛṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | napuṃsakavyaṅgabhagnanagnamuṇḍāsitāmbarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | neṣyante darśanaṃ gatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānāt saṃcaraṇaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | patanaṃ nirgamastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādadhomukhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuḍyamāstaraṇāni vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛṣṭhaṃ śirastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nyasecchirasi corasi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛcchedunmārṣṭi svāṅgamāturaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya na pūjyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyaḥ sa sidhyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dūtādiṣvaśubhaṃ hyaśubheṣu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmāddūtādīn lakṣayedbhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇāya śubhāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhito vā svayaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karabhavyālagardabhaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāyāddakṣiṇāmukhaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muktamūrdhajā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛtyantī dakṣiṇāmukham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dakṣiṇāmukhaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pretāḥ pravrajitāstathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāpadairvikṛtānanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅke' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pranṛtyet prahasettathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārayecchirasi srajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vorasi jāyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jananīṃ praviśennaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvabhre vā tamasā+āvṛte || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mauṇḍyamavāpnuyāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākādyairvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpacakṣuṣoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakampamavanestathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daśanāḥ prapatanti vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | valmīkaṃ pāribhadrakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā yo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇaṃ tilān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś ca pibet surām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhito mṛtyumṛcchati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vismṛto vihatastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavantyaphaladāstu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapisakhyaṃ tu śoṣiṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pretairapasmāre pravartanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehasya kuṣṭhinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṭhe mūrdhni śiroruji || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardyāmadhvā śvāsapipāsayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya syāt pāṇḍurogiṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sa vinaśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prātarutthāya yatnavān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viprebhyaḥ kāñcanaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gāyatrīṃ tripadāṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svapyād dhyātvā punaḥ śubham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmacārī samāhitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasedrātritrayaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duḥsvapnāt pravimucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ svapnadarśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvataḥ suhṛdo nṛpān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirmalāni jalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādherapagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāsāṃsi ca phalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādherapagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāprāsādasaphalavṛkṣavāraṇaparvatān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādherapagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaluṣodakān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādherapagamāya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā'pi yaṃ daśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanalābhaṃ ca buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paśyedvyādhito naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karma samācaret || </l> | ||
- | < | ||
- | nāmaikonatriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcendriyārthavipratipattimadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakṛtervikṛtirbhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāsatastu nibodha me || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divyānāmabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca niḥsvanān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānyaśabdavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītān śṛṇoti ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suhṛcchabdeṣu kupyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bruvanti gatāyuṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca śītavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pīḍyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītena pravepate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gātrāṇi manyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gātre bhavanti hi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhajante nīlamakṣikāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bruvanti gatāyuṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaścopayojitān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣābhivṛddhaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryurmithyopayojitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāsuṃ taṃ pracakṣate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durgandhasya sugandhitām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śānte dīpe ca nīrujaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāsuṃ taṃ vinirdiśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālāvasthā diśastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāvānanyāṃś ca yo naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvalitānīva paśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | divā vā candravarcasam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakracāpataḍidguṇān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirmale gagane ghanān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃkulamambaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrtimantamantarikṣaṃ ca paśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medinīm || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | plutamivāmbhasā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhābhiryaś ca paśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devīmarundhatīm | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vadanti gatāyuṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yaś ca na paśyati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pretānāṃ yakṣarakṣasām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikṛtāmapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhūmaṃ vahnimīkṣate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhimāvāpnuyāt || </l> | ||
- | < | ||
- | triṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā'pi mānavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parāsurasaṃśayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prabhādhṛtismṛtiśriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parāsurasaṃśayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣiptaścordhvaṃ tathottaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durlabhaṃ tasya jīvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syuḥ patanti vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāyuṣamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūnā ca yasya vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | so' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya nāsikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvati mānavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sraste ca locane | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatāyurnaro dhruvam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃkṣipte vinate bhruvau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | so' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhārayati yaḥ śiraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇān jahāti saḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃmohaṃ yo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvaṃ bhiṣagādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikurute ca yaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvati mānavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītapādakarocchvāsaśchinnocchvāsaś ca yo bhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhīraḥ parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāgarti sarvadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyākhyeyaḥ sa jānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lihyādutkārāṃś ca karoti yaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pretarūpaṃ tamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaṃ pravartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jahyāt sa jīvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasyordhvamanuyāyinī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parāsurasaṃśayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pādasamutthitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhajo guhyajo dvayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūnāṇḍameḍhratā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ kṣīṇamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsaś ca mānavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇairviyuñjanti na saṃśayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savyaṃ cākṣi nimajjati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svidyataścaraṇāvubhau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yamarāṣṭraṃ gamiṣyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurukāṇi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaivasvatālayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅkamatsyavasātailaghṛtagandhāṃś ca ye narāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gantāraste yamālayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāśnanti vāyasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātāraste yamālayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syuryasyānyonyāvasādinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakyaścikitsitum || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyairmiṣṭairhitaistathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtyurupasthitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṭhaśūlaṃ ca dāruṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛtyurupasthitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purākṛtaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidhanaṃ vrajet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakṣāṃsi vividhāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nityamupasarpanti mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratighnanti jighāṃsayā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavantyeva gatāyuṣām || </l> | ||
- | < | ||
- | chāyāvipratipattirnāmaikatriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvavipratipattimadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīraikadeśānāmanyabhāvitvaṃ maraṇāya | tadyathā śuklānāṃ kṛṣṇatvaṃ | ||
- | kṛsṇānāṃ śuklatā raktānāmanyavarṇatvaṃ sthirāṇāṃ mṛdutvaṃ mṛdūnāṃ sthiratā | ||
- | calānāmacalatvaṃ acalānāṃ calatā pṛthūnāṃ saṃkṣiptatvaṃ saṃkṣiptānāṃ pṛthutā | ||
- | dīrghānāṃ hrasvatvaṃ hrasvānāṃ dīrghatā apatanadharmiṇāṃ patanadharmitvaṃ | ||
- | patanadharmiṇāmapatanadharmitvaṃ akasmācca | ||
- | śaityauṣṇyasnaigdhyaraukṣyaprastambhavaivarṇyāvasādanaṃ cāṅgānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīraikadeśānāmavasrastotkṣiptabhrāntāvakṣiptapatitavimuktanirgatāntargatagurulaghutvāni | ||
- | pravālavarṇavyaṅgaprādurbhāvo vā' | ||
- | nāsāvaṃśe vā piḍakotpattiḥ lalāṭe prabhātakāle svedaḥ netrarogādvinā | ||
- | vā' | ||
- | vā kapotakaṅkakākaprabhṛtīnāṃ sūtrapurīṣavṛddhirabhuñjānānāṃ tatpraṇāśo | ||
- | bhuñjānānāṃ vā stanamūlahṛdayoraḥsu ca śūlotpattayaḥ madhye śūnatvamanteṣu | ||
- | parimlāyitvaṃ viparyayo vā tathā' | ||
- | naṣṭahīnavikalavikṛtasvaratā vā vivarṇapuṣpaprādurbhāvo vā | ||
- | dantamukhanakhaśarīreṣu yasya vā' | ||
- | dṛṣṭimaṇḍale bhinnavikṛtāni rūpāṇyālokyante snehābhyaktakeśāṅga iva yo bhāti | ||
- | yaś ca durbalo bhaktadveṣātisārābhyāṃ pīḍyate kāsamānaś ca tṛṣnābhibhūtaḥ | ||
- | kṣīṇaścchardibhaktadveṣayuktaḥ saphenapūyarudhirodvāmī hatasvaraḥ | ||
- | śūlābhipannaś ca manuṣyaḥ śūnakaracaraṇavadanaḥ kṣīṇo' | ||
- | srastapiṇḍikāṃsapāṇipādo jvarakāsābhibhūtaḥ yastu pūrvāhṇe bhuktamaparāhṇe | ||
- | chardayatyavidagdhamatisāryate vā jvarakāsābhibhūtaḥ sa śvāsānmriyate | ||
- | bastavadvilapan yaś ca bhūmau patati srastamuṣkaḥ stabdhameḍhro bhagnagrīvaḥ | ||
- | pranaṣṭamehanaś ca manuṣyaḥ prāgviśuṣyamāṇahṛdaya ārdraśarīraḥ yaś ca loṣṭaṃ | ||
- | loṣṭenābhihanti kāṣṭhaṃ kāṣṭhena tṛṇāni vā chinatti adharoṣṭhaṃ daśati | ||
- | uttaroṣṭhaṃ vā leḍhi āluñcati vā karṇāu keśāṃś ca | ||
- | devadvijagurusuhṛdvaidyāṃś ca dveṣṭi yasya vakrānuvakragā grahā | ||
- | garhitasthānagatāḥ pīḍayanti janmarkṣaṃ vā yasyolkāśanibhyāmabhihanyate horā | ||
- | vā | ||
- | gṛhadāraśayanāsanayānavāhanamaṇiratnopakaraṇagarhitalakṣaṇanimittaprādurbhāvo | ||
- | veti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadgatāyuṣaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya dehinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sa vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | budhyeta yo bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājñaḥ saṃmato bhavet || </l> | ||
- | < | ||
- | dvātriṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāntyavāryatām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṇvekamanā mama || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhamarśo bhagandaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaivodaramaṣṭamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duścikitsyā mahāgadāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇamāṃsakṣayaśvāsatṛṣnāśoṣavamījvaraiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaś caitairupadrutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhimicchatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kampādhmānanipīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavyādhirvināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktopadravāviṣṭamatiprasrutameva vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktanetraṃ hatasvaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hantīha kuṣṭhinam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇārocakaśūlārtamatiprasrutaśoṇitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophātīsārasaṃyuktamarśovyādhirvināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukrameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṃ parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ruddhamūtraṃ ruganvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sikatāśarkarānvitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yonisaṃvṛtiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktāścāpyupadravāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pārśvabhaṅgānnavidveṣaśophātīsārapīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varjayedudarārditam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nipatito' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvareṇa mriyate naraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃghātaśūlavān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cocchvasyāttaṃ jvaro hanti mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhrāntalocanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | naraṃ kṣapayati jvaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidrāyuktamatīva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāśayati jvaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvaranipīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuklākṣamannadveṣṭāramūrdhvaśvāsanipīḍitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yakṣmā hantīha mānavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsaśūlapipāsānnavidveṣagranthimūḍhatāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmino mṛtyumeṣyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardihikkātṛḍanvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidradhirnāśayennaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇḍunetraś ca mānavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṇḍurogī vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitekṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittī vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīṇamāṃsabalo naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vinaśyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakṣīṇaṃ calitabhruvam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikurvāṇamapasmāro vināśayet || </l> | ||
- | < | ||
- | trayastriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parānabhijigīṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadupadekṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahāmātyairyātrāyuktaḥ prayatnataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | narādhipaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavasamindhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jānīyācchodhayettathā | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalpasthāne pravakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracakṣate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āgantavaḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasamantraviśāradau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyapurohitau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vedāṅgamaṣṭāṅgamāyurvedamabhāṣata | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣagātmavān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dharmakarmaṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cocchittirnṛpavyasanahetutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tulyamūrtitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikramaścāpyamānuṣaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāṅnanaḥkarmabhiḥ śubhaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreyāṃsīcchan vicakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājagehādanantaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvopakaraṇānvitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhvajavadyaśaḥkhyātisamucchritam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣaśalyāmayārditāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śāstrārtheṣvabahiṣkṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛpatadvidyapūjitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajaṃ paricārakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmasādhanahetavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pādaiścaturtho guṇavān bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāntamapi sādhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇavanto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇavānekastārayedāturān sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇadhāra ivāmbhasi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭakarmā svayaṃkṛtī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sajjopaskarabheṣajaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyavasāyī viśāradaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣak pāda ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyavānātmavānapi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhitaḥ pāda ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśaste' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhavarṇarasānvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparyaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajaṃ pāda ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yukto vyādhitarakṣaṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paricaraḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | catustriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhiṣajā+āyurādāveva parīkṣitavyaṃ satyāyuṣi | ||
- | vyādhyṛtvagnivayodehabalasattvasātmyaprakṛtibheṣajadeśān parīkṣeta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāpāṇipādapārśvapṛṣṭhastanāgradaśanavadanaskandhalalāṭaṃ | ||
- | dīrghāṅguliparvocchvāsaprekṣaṇabāhuṃ vistīrṇabhrūstanāntaroraskaṃ | ||
- | hrasvajaṅghāmeḍhragrīvaṃ | ||
- | gambhīrasattvasvaranābhimanuccairbaddhastanamupacitamahāromaśakarṇaṃ | ||
- | paścānmastiṣkaṃ srātānuliptaṃ mūrdhānupūrvyā viśuṣyamāṇaśarīraṃ paścācca | ||
- | viśuṣyamāṇahṛdayaṃ puruṣaṃ jānīyāddīrghāyuḥ khalvayam iti | | ||
- | tamekāntenopakramet | ebhirlakṣaṇairviparītairalpāyuḥ miśrairmadhyamāyur iti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃhatāṅgaḥ sthirendriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghāyurucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samupacīyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghāyuḥ samāsataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūrdhvaṃ nibodha me | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syurvyaktamāyatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pādau karṇau ca māṃsalau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavedūrdhvaṃ lekhāś ca pṛṣṭhataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paramamāyurbhavati saptatiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūrdhvaṃ nibodha me || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sumahaccāpi mehanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syātpṛṣṭhamāyatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānānnāsā coccā śarīriṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantamāṃsaṃ pradṛśyate | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvetpañcaviṃśatim || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñānārthāmaṅgapratyaṅgapramāṇasārānupadekṣyāmaḥ | | ||
- | tatrāṅgānyantarādhisakthibāhuśirāṃsi tadavayavāḥ pratyaṅgānīti | tatra | ||
- | svairaṅgulaiḥ pādāṅguṣṭhapradeśinyau dvyaṅgulāyate pradeśinyāstu | ||
- | madhyāmānāmikākaniṣṭhikā yathottaraṃ pañcamabhāgahīnāḥ | ||
- | catur{O.pañca}aṅgulāyate pañcāṅgulavistṛte prapadapādatale | ||
- | pañcacaturaṅgulāyatavistṛtā pārṣṇiḥ caturdaśāṅgulāyataḥ pādaḥ | ||
- | caturdaśāṅgulapariṇāhāni pādagulphajaṅghājānumadhyāni aṣṭādaśāṅgulā jaṅghā | ||
- | jānūpariṣṭācca dvātriṃśadaṅgulamevaṃ pañcāśat jaṅghāyāmasamāvūrū dvyaṅgulāni | ||
- | vṛṣaṇacibukadaśananāsāpuṭabhāgadarṇamūlanayanāntarāṇi caturaṅgulāni | ||
- | mehanavadanāntaranāsākarṇalalāṭagrīvocchrāyadṛṣṭyantarāṇi dvādaśāṅgulāni | ||
- | bhagavistāramehananābhihṛdayagrīvāstanāntaramukhāyāmamaṇibandhaprakoṣṭhasthaulyāni | ||
- | indrabastipariṇāhāṃsapīṭhakūrparāntarāyāmaḥ ṣoḍaśāṅgulaḥ caturviṃśatyaṅgulo | ||
- | hastaḥ dvātriṃśadaṅgulaparimāṇau bhujau dvātriṃśatpariṇāhāvūrū | ||
- | maṇibandhakūrparāntaraṃ ṣoḍaśāṅgulaṃ talaṃ ṣaṭcaturaṅgulāyāmavistāraṃ | ||
- | aṅguṣṭhamūlapradeśinīśravaṇāpāṅgāntaramadhyamāṅgulyau pañcāṅgule | ||
- | ardhapañcāṅgule pradeśinyanāmike sārdhatryaṅgulau kaniṣṭhāṅguṣṭhau | ||
- | caturviṃśativistārapariṇāhaṃ mukhagrīvaṃ tribhāgāṅgulavistārā | ||
- | nāsāpuṭamaryādā nayanatribhāgapariṇāhā tārakā navamastārakāṃśo dṛṣṭiḥ | ||
- | keśāntamastakāntaramekādaśāṅgulaṃ mastakādavaṭukeśānto daśāṅgulaḥ | ||
- | karṇāvaṭvantaraṃ caturdaśāṅgulaṃ puruṣoraḥpramāṇavistīrṇā strīśroṇiḥ | ||
- | aṣṭādaśāṅgulavistāramuraḥ tatpramāṇā puruṣasya kaṭī saviṃśamaṅgulaśataṃ | ||
- | puruṣāyāma iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nārī tu ṣoḍaśe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśalo bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvadanukīrtitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahadṛcchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhaymairāyurvittaṃ hīnaistathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | smṛtibhaktiprajñāśauryaśaucopetaṃ kalyāṇābhiniveṣaṃ sattvasāraṃ vidyāt | ||
- | snigdhasaṃhataśvetāsthidantanakhaṃ bahulakāmaprajaṃ śukreṇa | ||
- | akṛśamuttamabalaṃ snigdhagambhīrasvaraṃ saubhāgyopapannaṃ mahānetraṃ ca | ||
- | majjñā mahāśiraḥskandhaṃ dṛḍhadantahanvasthinakhamasthibhiḥ | ||
- | snigdhamūtrasvedasvaraṃ bṛhaccharīramāyāsāsahiṣṇuṃ medasā acchidragātraṃ | ||
- | gūḍhāsthisandhiṃ māṃsopacitaṃ ca māṃsena | ||
- | snigdhatāmranakhanayanatālujihvauṣṭhapāṇipādatalaṃ raktena | ||
- | suprasannamṛdutvagromāṇaṃ tvaksāraṃ vidyāditi | eṣāṃ pūrvaṃ pūrvaṃ | ||
- | pradhānamāyuḥsaubhāgyayor iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | veśeṣato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sidhyati karmasu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarva evaite trividhāḥ sādhyā yāpyāḥ pratyākhyeyāś ca | tatraitān | ||
- | bhūyastridhā parīkṣeta kimasāvaupasargikaḥ prākkevalo' | ||
- | tatra aupasargiko yaḥ pūrvotpannaṃ vyādhiṃ jaghanyakālajāto vyādhirupasṛjati | ||
- | sa tanmūla evopadravasaṃjñaḥ prākkevalo yaḥ prāgevotpanno | ||
- | vyādhirapūrvarūpo' | ||
- | pūrvarūpasaṃjñaḥ | tatra sopadravamanyonyāvirodhenopakrameta | ||
- | blavantamupadravaṃ vā prākkevalaṃ yathāsvaṃ pratikurvīta anyalakṣaṇe | ||
- | tvādivyādhau prayateta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣairyasmāttasmādvicakṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | liṅgairvyādhimupācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | coṣṇanivāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyākālaṃ na hāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā na kṛtā kriyā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhyeṣvapi na sidhyati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhiṃ karoti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haratyanyamudīrayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | sa caturvidho bhavati doṣānabhipanna ekaḥ vikriyāmāpannastrividho bhavati | ||
- | viṣamo vātena tīkṣṇaḥ pittena mandaḥ śleṣmaṇā caturtaḥ samaḥ sarvasāmyād iti | ||
- | | tatra yo yathākālamupayuktamannaṃ samyak pacati sa samaḥ samairdoṣaiḥ yaḥ | ||
- | kadācit samyak pacati | ||
- | kāḍcidādhmānaśūlodāvartātisārajaṭharagauravāntrakūjanapravāhaṇāni kṛtvā sa | ||
- | viṣamaḥ yaḥ prabhūtamapyupayuktamannamāśu pacati sa tīkṣṇaḥ sa | ||
- | evābhivardhamāno' | ||
- | prabhūtamapyupayuktamannamāśutaraṃ pacati pākānte ca | ||
- | galatālvoṣṭhaśoṣadāhasantāpāñjanayati | ||
- | yastvalpamapyupayuktamudaraśirogauravakāsaśvāsaprasekacchardigātrasadanāni | ||
- | kṛtvā mahatā kālena pacati sa mandaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanimittajān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vikārān kaphasaṃbhavān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣame snigdhāmlalavaṇaiḥ kriyāviśeṣaiḥ pratikurvīta tīkṣṇe | ||
- | madhurasnigdhaśītairvirekaiś ca evamevātyagnau viśeṣeṇa māhiṣaiś ca | ||
- | kṣīradadhisarpirbhiḥ mande kaṭutiktakaṣāyairvamanaiś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhagavānagnirīśvaro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivektuṃ naiva śakyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanaistribhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāne vyavasthitaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛddham iti | tatronaṣoḍaśavarṣā bālāḥ | te'pi trividhāḥ kṣīrapāḥ kṣīrānnādā | ||
- | annādā iti | teṣu saṃvatsaraparāḥ kṣīrapāḥ dvisaṃvatsaraparāḥ kṣīrānnādāh | ||
- | parato' | ||
- | vṛddhiryauvanaṃ saṃpūrṇatā hānir iti | tatra āviṃśatervṛddhiḥ ātriṃśate | ||
- | yauvanaṃ ācatvāriṃśataḥ sarvadhātvindriyabalavīryasaṃpūrṇatā ata | ||
- | ūrdhvamīṣatparihāṇiryāvat saptatir iti | saptaterūrdhvaṃ | ||
- | kṣīyamāṇadhātvindriyabalavīryotsāhamahanyahani valīpalitakhālityajuṣṭaṃ | ||
- | kāsaśvāsaprabhṛtibhirupadravairabhibhūyamānaṃ sarvakriyāsvasamarthaṃ | ||
- | jīrṇāgāramivābhivṛṣṭamavasīdantaṃ vṛddhamācakṣate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vayovasthāsūttarottarā bheṣajamātrāviśeṣā bhavanti ṛte ca parihāṇeḥ | ||
- | tatrādyāpikṣayā pratikurvīta || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyame pittameva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyurvṛddhe tadvīkṣya yojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālavṛddhau vivarjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāt kriyāṃ śanaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgupadiṣṭaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlakṛśau narau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurvīta satataṃ bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvadeṣajarādibhiravekṣitavyam | yasmādbalavataḥ | ||
- | sarvakriyāpravṛttistasmādbalameva pradhānamadhikaraṇānām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlāścālpabalā narāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthiratvavyāyāmairbalaṃ vaidyaḥ pratarkayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyasanābhyudayakriyādisthāneṣuvaviklavakaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃstabhyātmānamātamanā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahate naiva tāmasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deśakālajātyṛturogavyāyāmodakadivāsvapnarasaprabhṛtīni prakṛtiviruddhānyapi | ||
- | yānyabādhakarāṇi bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhāyaiva niṣevitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyam iti nirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | copariṣṭādvakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | iti | tatra bahūdakanimnonnatanadīvarṣagahano mṛduśītānilo | ||
- | bahumahāparvatavṛkṣo mṛdusukumāropacitaśarīramanuṣyaprāyaḥ | ||
- | kaphavātarogabhūyiṣṭhaścānupaḥ ākāśasamaḥ | ||
- | praviralālpakaṇṭakivṛkṣaprāyo' | ||
- | uṣṇadāruṇavāyaḥ praviralālpaśailaḥ sthirakṛśaśarīramanuṣyaprāyo | ||
- | vātapittarogabhūyiṣṭhaś ca jāṅgalaḥ ubhayadeśalakṣaṇaḥ sādhāraṇa iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasmācchītavarṣoṣmamārutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jantostasmātsādhāraṇo mataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syurjalajā va sthalāhṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kopamāgatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deśakṛtaṃ bhayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taddeśasya guṇe sati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparīto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balasattvāyuṣāṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhasādhyatamo gadaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛcchro vyāmiśralakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāmanyāṃ prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kriyāsaṃkaro hitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saiva kriyā hitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛcchrasādhyatamo yadi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bibharti kālādivaśena dhīmān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gadaughān chinatti bhaiṣajyaparaśvadhena || </l> | ||
- | < | ||
- | pañcatriṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvabhraśarkarāśmaviṣamavalmīkaśmaśānāghātanadevatāyatanasikatābhiranupahatāmanūṣarāmabhaṅgurāmadūrodakāṃ | ||
- | snigdhāṃ prarohavatīṃ mṛdvīṃ sthirāṃ samāṃ kṛṣṇāṃ gaurīṃ lohitāṃ vā | ||
- | bhūmimauṣadhārthaṃ parīkṣeta | tasyāṃ jātamapi | ||
- | kṛmiviṣaśastrātapapavanadahanatoyasambādhamārgairanupahatamekarasaṃ puṣṭaṃ | ||
- | pṛthvavagāḍhamūlamudīcyāṃ cauṣadhamādadītetyeṣa bhūmiparīkṣāviśeṣaḥ sāmānyaḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurvī śyāmā kṛṣṇā vā sthūlavṛkṣaśasyaprāyā svaguṇabhūyiṣṭhā snigdhā | ||
- | śītalā+āsannodakā snigdhaśasyatṛṇakomalavṛkṣaprāyā śuklā' | ||
- | nānāvarṇā laghvaśmavatī praviralālpapāṇḍuvṛkṣaprarohā' | ||
- | rūkṣā bhasmarāsabhavarṇā tanurūkṣakoṭarālparasavṛkṣaprāyā' | ||
- | mṛdvī samā śvabhravatyavyaktarasajalā sarvato' | ||
- | mahāparvatavṛkṣaprāyā śyāmā cākāśaguṇabhūyiṣṭhā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāvṛḍvarṣāśaraddhemantavasantagrīṣmeṣu yathāsaṃkhyaṃ | ||
- | mūlapatratvakkṣīrasāraphalānyādadīteti tattu na samyak | ||
- | saumyāgneyatvājjagataḥ | saumyānyauṣadhāni | ||
- | saumyeṣvṛtuṣvādadītāgneyānyāgneyeṣu evamavyāpannaguṇāni bhavanti | | ||
- | saumyānyauṣadhāni saumyeṣvṛtuṣu gṛhītāni somaguṇabhūyiṣṭhāyāṃ bhūmau | ||
- | jātānyatimadhurasnigdhaśītāni jāyante | etena śeṣaṃ vyākhyātam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmau jātāni virecanadravyāṇyādadīta agnyākāśamārutaguṇabhūyiṣṭhāyāṃ | ||
- | vamanadravyāṇi ubhayaguṇabhūyiṣṭhāyāmubhayatobhāgāni ākāśaguṇabhūyiṣṭhāyāṃ | ||
- | saṃśamanāni evaṃ balavattarāṇi bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhughṛtaguḍapippalīviḍaṅgebhyaḥ (ā.sarvāṇyeva sakṣīrāṇi vīryavanti ) | ||
- | teṣāmasampattāva(ā.na)tikrāntasaṃvatsarāṇyādadīteti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vanacāriṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajavyaktiriṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | palāśalavaṇādiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvo vidhīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmiriṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaḍrasāyutāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niścayaniścitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūmirasādbhavet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhāraṇā smṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadguṇāni viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasādibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāhyameva vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiścāpyanavaṃ hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gṛhṇīyāddoṣavarjitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktaromanakhādikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīrṇāhāreṣu saṃharet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | plotamṛdbhāṇḍaphalakaśaṅkuvinyastabheṣajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajāgāramiṣyate || </l> | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhadradāru mahauṣadham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaśophajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candanaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśophahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhiḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saralayā saha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaśophahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṇḍītakāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sānnipātikaśophahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaḥ payoyutaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāramūtrāḍhyastatpraśāntaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tilasarṣapāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇyuṣṇāni pācanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | citrako hayamārakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca dāraṇam | ^</l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā dāraṇaṃ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvaṅnūlāni prapīḍanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkhinyaṅkoṭhasumanaḥkaravīrasuvarcalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vargaścāragvadhādikaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāṅgalāhvayā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viḍaṅgailāhareṇavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manaḥśilā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haritālaṃ surāṣṭrajā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇyetāni nirdiśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryātkalkānapi ca śodhanān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsīsakaṭurohiṇyorjātīkandaharidrayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāttailaghṛtāni vai || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārottamānapi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭurohiṇīm || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃśodhanaṃ ghṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośātakī tilāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manaḥśilā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇi śodhane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vacāyāṃ rajanīdvaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurvīta śodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṭolatriphalāsu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhaneṣu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devadāruṇi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇadhūpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvakṣu sādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇārtheṣu śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākolyādau gaṇe tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sacandanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasto vraṇaropaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haridre mālatī sitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādbhiṣajā ropaṇe ghṛte || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devadāru ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taile yojyāni ropaṇe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsīsaṃ śravaṇāhvayā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇaṃ cūrṇamiṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpakāsīsameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇārthaṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalāyāstathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidadhīta yathākramam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tālapatrī suvarcalā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākolyādiś ca yo gaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuruvindo manaḥśilā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sumanomukulāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātucūrṇāni yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastānyavasādane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathālābhamathāpi vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoddiṣṭeṣu karmasu || </l> | ||
- | < | ||
- | saptatriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśvadevā sahadevā śvadaṃṣṭrā pṛthakparṇī śatāvarī sārivā kṛṣṇasārivā | ||
- | jīvakarṣabhakau mahāsahā kṣudrasahā bṛhatyau punarnavairaṇḍo haṃsapādī | ||
- | vṛścikālyṛṣabhī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānilāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṣagulmāṅgamardordhvaśvāsakāsavināśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āragvadhamadanagopaghoṇṭākaṇṭakīkuṭajapāṭhāpāṭalāmūrvendrayavasaptavarṇanimbakuruṇṭakadāsī-kuruṇṭakaguḍūcīcitrakaśārṅga(ā.rṅge)ṣṭākarañjadvayapaṭolakirātatiktakāni | ||
- | suṣavī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaviṣāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaśodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varuṇārtagalaśigrumadhuśigrutarkārīmeṣaśṛṅgīpūtīkanaktamālamoraṭāgnimanthasaireyakadvayabimbīvasukavasiracitrakaśatāvarībilvājaśṛṅgīdarbhā | ||
- | bṛhatīdvayaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedonivāraṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śiraḥśūlagulmābhyantaravidradhīn || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīratarusahacaradvayadarbhavṛkṣādanīgundrānalakuśakāśāśmabhedakāgnimanthamoraṭāvasukavasirabhallūkakuraṇṭakendīvarakapotavaṅkā | ||
- | śvadaṃṣṭrā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātavikāranut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśmarīśarkarāmūtrakṛcchrāghātarujāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sālasārājakarṇakhadirakadarakālaskandhakramukabhūrjameṣaśṛṅgītiniśacandanakucandanaśiṃśapāśirīṣāsanadhavārjunatālaśākanaktamālapūtīkāśvakarṇāgurūṇi | ||
- | kālīyakaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhavināśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rodhrasāvararodhrapalāśakuṭannaṭāśokaphañjīkaṭphalailavālukaśallakījiṅginīkadambasālāḥ | ||
- | kadalī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medaḥkaphaharo gaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣavināśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | arkālarkakarañjadvayamāgadantīmayūrakabhārgīrāsnendrapuṣpīkṣudraśvetāmahāśvetāvṛścikālyalavaṇāstāpasavṛkṣaśceti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviṣāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddraṇaśodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surasāśvetasurasāphaṇijjñakārjakabhūstṛṇasugandhakasumukhakālamālakāsamardakṣavakakharapuṣpāviḍaṅgakaṭphalasurasīnirguṇḍīkulāhalondurukarṇikāphañjīprācībalakākamācyo | ||
- | viṣamuṣṭikaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmisūdanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇaśodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muṣkakapalāśadhavacitrakamadanavṛkṣakarśiṃśapāvajravṛkṣastriphalā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medoghnaḥ śukradoṣahṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarkarānāśanaḥ paraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīpippalīmūlacavyacitrakaśṛṅgaveramaricahastipippalīhareṇukailājamodendrayavapāṭhājīrakasarṣapamahānimbaphalahiṅgubhārgīmadhurasātiviṣāvacāviḍaṅgāni | ||
- | kaṭurohiṇī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratiśyāyānilārucīḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmaśūlaghnaścāmapācanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | elātagarakuṣṭhamāṃsīdhyāmakatvakpatranāgapuṣpapriyaṅguhareṇukāvyāghranakhaśukticaṇḍasthauṇeyakaśrīveṣṭakacocacorakavālu{O.? | ||
- | punnāgakeśaraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nihanyādviṣameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūpiḍakāloṭhanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgakeśaraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haridrādāruharidrākalaśīkuṭajabījāni madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyaviśodhanau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddoṣapācanau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śyāmāmahāśyāmātrivṛddantīśaṅkhinītilvakakampillakaramyakakramukaputraśreṇīgavākṣīrajavṛkṣakarañjadvayaguḍūcīsaptalācchagalāntrīsudhāḥ | ||
- | suvarṇakṣīrī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmaviṣāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathodāvartanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānilāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphārocakahṛdrogamūtrakṛcchrarujāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṭolacandanakucandanamūrvāguḍūcīpāṭhāḥ kaṭurohiṇī ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphārocakanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇyaśchardikaṇḍūviṣāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākolīkṣīrakākolījīvakarṣabhakamudgaparṇīmāṣaparṇīmedāmahāmedācchinnaruhākarkaṭaśṛṅgītugākṣīrīpadmakaprapauṇḍarīkardhivṛddhimṛdvīkājīvantyo | ||
- | madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśoṇitānilanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyaśleṣmakarastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ūṣakasaindhavaśilājatukāsīsadvayahiṅgūni tutthakaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medoviśoṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśmarīśarkarāmūtrakṛcchragulmapraṇāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sārivāmadhukacandanakucandanapadmakakāśmarīphalamadhūkapuṣpāṇyuśīraṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharo gaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddāhanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | añjanarasāñjananāgapuṣpapriyaṅgunīlotpalanaladanalinakeśarāṇi madhukaṃ ceti | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittanibarhaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nihantyābhyantaraṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parūṣakadrākṣākaṭphaladāḍimarājādanakatakaphalaśākaphalāni triphalā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsāghno rucipradaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyaṅgusamaṅgādhātakīpunnāganāgapuṣpacandanakucandanamocarasarasāñjanakumbhīkasrotoñjanapadmakesarayojanavallayo | ||
- | dīrghamūlā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ambaṣṭhādhātakīkusumasamaṅgākaṭvaṅgamadhukabilvapeśikāsāvararodhrapalāśanandīvṛkṣāḥ | ||
- | padmakeśarāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvātīsāranāśanau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇānāṃ cāpi ropaṇau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nyagrodhodumbarāśvatthaplakṣamadhukakapītanakakubhāmrakośāmracorakapatrajambūdvayapiyālamadhūkarohiṇīvañjulakadambabadarītindukīsallakīrodhrasāvararodhrabhallātakapalāśā | ||
- | nandīvṛkṣaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃgrāhī bhagnasādhakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yonidoṣahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | padmakaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guḍūcyādistu dīpanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hallāsārocakavamīpipāsādāhanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | utpalaraktotpalakumudasaugandhikakuvalayapuṇḍarīkāṇi madhukaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhapittaraktavināśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsāviṣahṛdrogacchardimūrcchāharo gaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mustāharidrādāruharidrāharītakyāmalakabibhītakakuṣṭhahaimavatīvacāpāṭhākaṭurohiṇīśārṅgaṣṭātiviṣādrāviḍībhallātakāni | ||
- | citrakaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaniṣūdanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehakuṣṭhavināśanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamajvaranāśanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trikaṭukam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehakuṣṭhatvagāmayān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmapīnasāgnyalpatāmapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āmalakīharītakīpippalyaścitrakaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvajvarāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphārocakanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trapusīsatāmrarajatakṛṣṇalohasuvarṇāni lohamalaśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garakrimiharaḥ paraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsāviṣahṛdrogapaṇḍumehaharastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lākṣārevatakuṭajāśvamārakaṭphalaharidrādvayanimbasaptacchadamālatyastrāyamāṇā | ||
- | ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittārtināśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duṣṭavraṇaviśodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ | tatra trikaṇṭakabṛhatīdvayapṛthakparṇyo vidārigandhā ceti | ||
- | kanīyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcamūlakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāśmaryaśceti mahat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghvagnidīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pañcamūlaṃ mahat smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittānilāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvajvaravināśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidārīsārivārajanīguḍūcyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karamardatrikaṇṭakasairīyakaśatāvarīgṛdhranakhya iti kaṇṭakasaṃjñaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophatrayavināśanau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukradoṣavināśanau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṇasaṃjñakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghrameva vināśayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavināśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parikīrtitau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | proktāsteṣāṃ tu vistaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣabalābalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpīṃṣi pānakān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurvīta matimān bhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvartuṣvanabhidrute | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nyasyedvidhinauṣadhasaṃgraham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinnān prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā vyastasaṃhatam || </l> | ||
- | < | ||
- | nāmāṣṭatriṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃśodhanasaṃśamanīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madanakuṭajajīmūtakekṣvākudhāmārgavakṛtavedhanasarṣapaviḍaṅgapippalīkarañjaprapunnāḍakovidārakarbudārāriṣṭāśvagandhāvidulabandhujīvakaśvetāśaṇapuṣpībimbīvacāmṛgervāruścitrā | ||
- | cetyūrdhvabhāgaharāṇi | tatra kovidārapūrvāṇāṃ phalāni kovidārādīnāṃ mūlāni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivṛtāśyāmādantīdravantīsaptalāśaṅkhinīviṣāṇikāgavākṣīcchagalāntrīsruksuvarṇakṣīrīcitrakakiṇihīkuśakāśatilvakakampillakaramyakapāṭalāpūgaharītakyāmalakabibhītakanīlinīcaturaṅgulairaṇḍapūtīkamahāvṛkṣasaptacchadārkā | ||
- | jyotiṣmatī cetyadhobhāgaharāṇi | tatra tilvakapūrvāṇāṃ mūlāni tilvakādīnāṃ | ||
- | pāṭalāntānāṃ tvacaḥ kampillakaphalarajaḥ pūgādīnāmeraṇḍāntānāṃ phalāni | ||
- | pūtīkāragvadhayoḥ patrāṇi śeṣāṇāṃ kṣīrāṇīti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellikā cetyubhayatobhāgaharāṇi | eṣāṃ svarasā iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīviḍaṅgāpāmārgaśigrusiddhārthakaśirīṣamaricakaravīrabimbīgirikarṇikākiṇihīvacājyotiṣmatīkarañjārkālarkalaśunātiviṣāśṛṅgaveratālīśatamālasurasārjakeṅgudīmeṣaśṛṅgukīmeṣaśṛṅgīmātuluṅgīsuraṅgīpīlujātīśālatālamadhūkalākṣāhiṅgulavaṇamadyagośakṛdrasamūtrāṇīti | ||
- | śirovirecanāni | tatra karavīrapūrvāṇāṃ phalāni karavīrādīnāmarkāntānāṃ | ||
- | mūlāni tālīśapūrvāṇāṃ kandāḥ tālīśādīnāmarjakāntānāṃ patāṇi | ||
- | iṅgukīmeṣaśṛṅgyostavacaḥ mātuluṅgīsuraṅgīpīlujātīnāṃ pūspāṇi | ||
- | śālatālamadhūkānāṃ sārāḥ hiṅgulākṣe niryāsau lavaṇāni pārthivaviśeṣāḥ | ||
- | madyānyāsutasaṃyogāḥ śakṛdrasamūtre malāv iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra | ||
- | bhadradārukuṣṭhaharidrāvaruṇameṣaśrṅgībalātibalārtagalakacchurāsallakīkuberākṣīvīratarusahacarāgnimanthavatsādanyeraṇḍāśmabhedakālarkārkaśatāvarīpunarnavāvasukavaśirakāñcanakabhārgīkārpāsīvṛścikālīpattūrabadarayavakolakulatthaprabhṛtīni | ||
- | vidārigandhādiś ca dve cādye pañcamūlyau samasena vātasaṃśamano vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | candanakucandanahrīverośīramañjiṣṭhāpayasyādidārīśatāvarīgundrāśaivalakahlārakumudotpalakanda(ā.da)līdūrvāmūrvāprabhṛtīni | ||
- | kākolyādiḥ sārivādirañjanādirutpalādirnyagrodhādistṛṇapañcamūlam iti samāsena | ||
- | pittasaṃśamano vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāleyakāgurutilaparṇīkuṣṭhaharidrāśītaśivaśatapuṣpāsaralārāsnāprakīryodakīryeṅgudīsumanaḥkākādanīlāṅgalakīhastikarṇamuñjātakalāmajjakaprabhṛtīni | ||
- | vallīkaṇṭakapañcamūlyau pippalyādirbṛhatyādirmuṣkakādirvacādiḥ | ||
- | surasādirāragvadhādir iti samāsena śleṣmasaṃśamano vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhyagnipuruṣabalānyam{?? | ||
- | vyādhibalādadhikamauṣadhamupayuktaṃ tamupaśamya vyādhiṃ vyādhimanyamāvahati | ||
- | agnibalādadhikamajīrṇaṃ viṣṭabhya vā pacyate puruṣabalādadhikaṃ | ||
- | glānimūrcchāmadānāvahati saṃśamanaṃ evaṃ saṃśodhanamatipātayati | hīnamebhyo | ||
- | dattamakiṃcitkaraṃ bhavati | tasmātsamameva vidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaveddoṣadurbalaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣapracyāvanaṃ mṛdu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nekṣetātra balaṃ nṛṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hi tadā bhavet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdukoṣṭhasya śodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kvāthasyāñjaliriṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalko' | ||
- | < | ||
- | nāmaikonacatvāriṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyarasaguṇavīryavipākavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradhānaṃ kasmāt vyavasthitatvāt iha khalu dravyaṃ vyavasthitaṃ na rasādayaḥ | ||
- | yathā āme phale ye rasādayaste pakve na santi nityatvācca nityaṃ hi | ||
- | dravyamanityā guṇāḥ yathā kalkādipravibhāgaḥ sa eva saṃpannarasagandho | ||
- | vyāpannarasagandho vā bhavati svajātyavasthānācca yathā hi pārthivaṃ | ||
- | dravyamanyabhāvaṃ na gacchatyevaṃ śeṣāṇi pañcendriyagrahaṇācca | ||
- | pañcabhirindriyairgṛhyate dravyaṃ na rasādayaḥ āśrayatavācca dravyamāśritā | ||
- | rasādayo bhavanti ārambhasāmarthyācca dravyāśrita ārambhaḥ yathā | ||
- | vidārigandhādimāhṛtya saṃkṣudya vipacedityevamādiṣu na rasādiṣvārambhaḥ | ||
- | śāstraprāmāṇyācca śāstre hi dravyaṃ pradhānamupadeśe hi yogānāṃ yathā | ||
- | mātuluṅgāgnimanthau cetyādau na rasādaya upadiśyante kramāpekṣitatvācca | ||
- | rasādīnāṃ rasādayo hi dravyakramamapekṣante yathā taruṇe taruṇāḥ saṃpūrṇe | ||
- | saṃpūrṇā iti ekadeśasādhyatvācca dravyāṇāmekadeśenāpi vyādhayaḥ sādhyante | ||
- | yathā mahāvṛkṣakṣīreṇeti tasmāddravyaṃ pradhānam | dravyalakṣaṇaṃ tu | ||
- | kriyāguṇavat samavāyikāraṇam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kasmāt āgamāt āgamo hi śāstramucyate śāstre hi rasā adhikṛtāḥ yathā | ||
- | rasāyatta āhāra iti tasmiṃś ca prāṇāḥ upadeśācca upadiśyante hi rasāḥ yathā | ||
- | madhurāmlalavaṇā vātaṃ śamayanti anumānācca rasena hyanumīyate dravyaṃ yathā | ||
- | madhuram iti ṛṣivacanācca ṛṣivacanaṃ vedo yathā kiṃcidijyārthaṃ | ||
- | madhuramāhared iti tasmādrasāḥ pradhānaṃ raseṣu guṇasaṃjñā | | ||
- | rasalakṣaṇamanyatropadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kasmāt tadvaśenauṣadhakarmaniṣpatteḥ | | ||
- | ihauṣadhakarmāṇyūrdhvādhobhāgobhayabhāgasaṃśodhanasaṃśamanasaṃgrāhakāgnidīpanapīḍanalekhanabṛṃhaṇarasāyanavājīkaraṇaśvayathukaravilayanadahanadāraṇamādanaprāṇaghnaviṣapraśamanāni | ||
- | vīryaprādhānyādbhavanti | tacca vīryaṃ dvividhamuṣṇaṃ śītaṃ ca | ||
- | agnīṣomīyatvājjagataḥ | kecidaṣṭavidhamāhuḥ śītamuṣṇaṃ snigdhaṃ rūkṣaṃ | ||
- | viśadaṃ piccilaṃ mṛdu tīkṣṇaṃ ceti | etāni vīryāṇi | ||
- | svabalaguṇotkarṣādrasamabhibhūyātmakarma kurvanti | yathā | ||
- | tāvanmahatpañcamūlaṃ kaṣāyaṃ tiktānurasaṃ vātaṃ śamayati uṣṇavīryatvāt tathā | ||
- | kulatthāḥ kaṣāyaḥ kaṭukaḥ palāṇḍuḥ snehabhāvācca madhuraścekṣuraso vātaṃ | ||
- | vardhayati śītavīryatvāt kaṭukā pippalī pittaṃ śamayati mṛduśītavīryatvāt | ||
- | amlamāmalakaṃ lavaṇaṃ saidhavaṃ ca tiktā kākamācī pittaṃ vardhayati | ||
- | uṣṇavīryatvāt madhurā matsyāś ca kaṭukaṃ mūlakaṃ śleṣmāṇaṃ śamayati | ||
- | rūkṣavīryatvāt madhuraṃ kṣaudraṃ ca tadetannidarśanamātramuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi teṣu vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanyuḥ samīraṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi teṣu vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te tatkarmakāriṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadi teṣu vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatkarmakāriṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | kasmāt samyaṅnithyāvipākatvāt iha sarvadravāṇy{O.vyāṇy}abhyavahṛtāni | ||
- | samyaṅnithyāvipakvāni guṇaṃ doṣaṃ vā janayanti | tatrāhuranye prati rasaṃ | ||
- | pāka iti | kecittrividhamicchanti madhuramamlaṃ kaṭukaṃ ceti | tattu na | ||
- | samyak bhūtaguṇādāmāccānyo' | ||
- | vidagdhamamlatāmupaityagnermandatvāt yadyevaṃ lavaṇo' | ||
- | bhaviṣyanti śleṣmā hi vidagdho lavaṇatāmupaitīti | madhuro | ||
- | madhurasyāmlo' | ||
- | tāvat kṣīramukhāgataṃ pacyamānaṃ madhurameva syāttathā śāliyavamudgādayaḥ | ||
- | prakīrṇāḥ svabhāvamuttarakāle' | ||
- | abalavanto balavatāṃ vaśamāyāntīti | evamanavasthitiḥ tasmādasiddhānta eṣaḥ | ||
- | | āgame hi dvividha eva pāko madhuraḥ kaṭukaś ca | tayormadhurākhyo guruḥ | ||
- | kaṭukākhyo laghur iti | tatra pṛthivyaptejovāyvākāśānāṃ dvaividhyaṃ bhavati | ||
- | guṇasādharmyādgurutā laghutā ca pṛthivyāpaś ca gurvyaḥ śeṣāṇi laghūni | ||
- | tasmāddvividha eva pāka iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yeṣvambupṛthivīguṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhura ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pacyamāneṣu yeṣu tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pākaḥ kaṭuka ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vādasaṃgrahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmagryamicchantyatra vipaścitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcitkiṃcidvīryeṇa sevitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti karoti vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāsti vinā rasāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāddravyaṃ śreṣṭhataṃ smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyarasayoranyonyāpekṣikaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāddehadehinoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te'pi dravyāśrayāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirguṇāstu guṇāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipacyante na ṣaḍrasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śeṣā bhāvāstadāśrayāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasiddhāni svabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vicakṣaṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasiddhāś ca svabhāvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parīkṣeta kathaṃ(ā.dā)cana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāmbaṣṭhādirvirecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | na tu hetuṣu || </l> | ||
- | < | ||
- | nāma catvāriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyaviśeṣavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samudāyāddravyābhinirvṛttiḥ utkarṣastvabhivyājñjalo bhavati idaṃ | ||
- | pārthivamidamāpyamidaṃ taijasamidaṃ vāyavyamidamākāśīyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlasārasāndramandasthiragurukaṭhinaṃ gandhabahulamīṣatkaṣāyaṃ prāyaśo | ||
- | madhuram iti pārthivaṃ tat sthairyabalagauravasaṃghātopacayakaraṃ | ||
- | viśeṣataścādhogatisvabhāvam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītastimitasnigdhamandagurusarasāndramṛdupicchilaṃ | ||
- | rasabahulamīṣatkaṣāyāmlalavaṇaṃ madhurarasaprāyamāpyaṃ tat | ||
- | snehanahlādanakledanabandhanaviṣyandanakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | uṣṇatīkṣṇasūkṣmarūkṣakharalaghuviśadaṃ rūpa(ā.guṇa)bahulamīṣadamlalavaṇaṃ | ||
- | kaṭukarasaprāyaṃ viśeṣataścordhvagatisvabhāvam iti taijasaṃ | ||
- | taddahanapacanadāraṇatāpanaprakāśanaprabhāvarṇakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūkṣmarūkṣakharaśiśiralaghuviśadaṃ sprarśabahulamīṣattiktaṃ viśeṣataḥ | ||
- | kaṣāyam iti vāyavīyaṃ tadvaiśadyalāghavaglapanavirūkṣaṇavicāraṇakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ślakṣṇasūkṣmamṛduvyavāyiviśadaviviktamavyaktarasaṃ śabdabahulamākāśīyaṃ | ||
- | tanmārdavaśauṣiryalāghavakaram iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jagati kiṃciddravyamastīti kṛtvā taṃ taṃ yuktiviśeṣamarthaṃ cābhisamīkṣya | ||
- | svavīryaguṇayuktāni dravyāṇi kārmukāṇi bhavanti | tāni yadā kurvanti sa | ||
- | kālaḥ yatkurvanti tatkarma yena kurvanti tadvīryaṃ yatra kurvanti | ||
- | tadadhikaranaṃ yathā kurvanti sa upāyaḥ yanniṣpādayanti tat phalam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭhāni pṛthivyāpo gurvyastā gurutvādadho gacchanti | ||
- | tasmādvirecanamadhoguṇabhūyiṣṭhamanumānāt | ||
- | vamanadravyāṇyagnivāyuguṇabhūyiṣṭhāni agnivāyū hi laghū laghutvācca | ||
- | tānyūrdhvamuttiṣṭhanti tasmādvamanamapyūrdhvaguṇabhūyiṣṭham | ||
- | ubhayaguṇabhūyiṣṭhamubhyatobhāgam ākāśaguṇabhūyiṣṭhaṃ saṃśamanaṃ | ||
- | sāṃgrāhikamanilaguṇabhūyiṣṭham anilasya śoṣaṇātmakatvāt | ||
- | dīpanamagniguṇabhūyiṣṭhaṃ (? tatsamānatvāt ) lekhanamanilānalaguṇabhūyiṣṭhaṃ | ||
- | bṛṃhaṇaṃ pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭham evamauṣadhakarmāṇyanumānātsādhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāti samīraṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣipramāpnoti nirvṛtim || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīriṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛddhimāpnoti mārutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamudīryate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parivardhate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravye viniścitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣeṣu cācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇasnigdharūkṣamṛdutīkṣṇapicchilaviśadāsteṣāṃ tīkṣṇoṣṇāvāgneyau | ||
- | śītapicchilāvambuguṇabhūyiṣṭhau pṛthivyambuguṇabhūyiṣṭhaḥ snehaḥ | ||
- | toyākāśaguṇabhūyiṣṭhaṃ mṛdutvaṃ vāyuguṇabhūyiṣṭhaṃ raukṣyaṃ | ||
- | kṣitisamīraṇaguṇabhūyiṣṭhaṃ vaiśadyaṃ gurulaghuvipākāvuktaguṇau tatra | ||
- | uṣṇasnigdhau vātaghnau śītamṛdupicchilāḥ pittaghnāḥ tīkṣnarūkṣaviśadāḥ | ||
- | śleṣmaghnāḥ gurupāko vātapittaghnaḥ laghupākaḥ śleṣmaghnaḥ teṣāṃ | ||
- | mṛduśītoṣṇāḥ sparśagrāhyāḥ picchalaviśadau cakṣuḥsparśābhyāṃ snigdharūkṣau | ||
- | cakṣuṣā tīkṣṇo mukhaduḥkhotpādanāt gurupākaḥ sṛṣṭaviṇmūtratayā kaphotkleśena | ||
- | ca laghurbaddhaviṇmūtratayā mārutakopena ca | tatra tulyaguṇeṣu bhūteṣu | ||
- | rasavaiśeṣyamupalakṣayet tadyathā madhuro guruś ca pārthivaḥ madhuraḥ | ||
- | snigdhaścāpya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīreṣvapi te tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthānavṛddhikṣayāstasmāddehināṃ dravyahetukāḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | nāmaikacatvāriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāsaṅkhyamekottaraparivṛddhāḥ śabdasparśarūparasagandhāḥ tasmādāpyo rasaḥ | ||
- | | parasparasaṃsargāt parasparānugrahāt parasparānupraveśācca sarveṣu | ||
- | sarveṣāṃ sānnidhyamasti utkarṣāpakarṣāttu grahaṇam | sa khalvāpyo rasaḥ | ||
- | śeṣabhūtasaṃsargādvidagdhaḥ ṣoḍhā vibhajyate tadyathā madhuro' | ||
- | kaṭukastiktaḥ kaṣāya iti | te ca bhūyaḥ parasparasaṃsargāttriṣaṣṭidhā | ||
- | bhidyante | tatra bhūmyambuguṇabāhulyānmadhuraḥ bhūmyagniguṇabāhulyādamlaḥ | ||
- | toyāgniguṇabāhulyāllavaṇaḥ vāyvagniguṇabāhulyātkaṭukaḥ | ||
- | vāyvākāśaguṇabāhulyāttiktaḥ pṛthivyanilaguṇabāhulyātkaṣāya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuratiktakaṣāyāḥ pitaghnāḥ kaṭutiktakaṣāyāḥ śleṣmaghnāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamāgneyaṃ śleṣmā saumya iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anyayonipraśamanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvividhāḥ saumyā āgneyāś ca | tatra madhuratiktakaṣāyāḥ saumyāḥ | ||
- | kaṭvamlalavaṇā āgneyāḥ | tatra madhurāmlalavaṇāḥ snigdhā guravaś ca | ||
- | kaṭutiktakaṣāyā rūkṣā laghavaś ca saumyāḥ śītā āgneyāścoṣṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaityaraukṣyalāghavavaiśadyavaiṣṭambhyaguṇalakṣaṇo vāyuḥ tasya samānayoniḥ | ||
- | kaṣāyo rasaḥ so'sya śaityācchaityaṃ vardhayati raukṣyādraukṣyaṃ | ||
- | lāghavāllāghavaṃ vaiśadyādvaiśadyaṃ vaiṣṭambhyādvaiṣṭambhyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | auṣṇyataikṣṇyaraukṣyalāghavavaiśadyaguṇalakṣaṇaṃ pittaṃ tasya samānayoniḥ | ||
- | kaṭuko rasaḥ so' | ||
- | raukṣyādraukṣyaṃ lāghavāllāghavaṃ vaiśadyādvaiśadyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mādhuryasnehagauravaśaityapaicchilyaguṇalakṣaṇaḥ śleṣmā tasya | ||
- | samānayonirmadhuro rasaḥ so'sya mādhuryānmādhuryaṃ vardhayati snehāt snehaṃ | ||
- | gauravādgauravaṃ śaityācchaityaṃ paicchilyātpaicchilyam iti ||</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasaḥ sa śleṣmaṇaḥ pratyanīkatvāt kaṭukatvānmādhuryamabhibhavati raukṣyāt | ||
- | snehaṃ lāghavādgauravamauṣṇyācchaityaṃ vaiśadyātpaicchilyam iti | | ||
- | tadetannidarśanamātramuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra yaḥ paritoṣamutpādayati prahlādayati tarpayati jīvayati | ||
- | mukho{O.ā}palepaṃ janayati śleṣmāṇaṃ cābhivardhayati sa madhuraḥ yo | ||
- | dantaharṣamutpādayati mukhāsrāvaṃ janayati śraddhāṃ cotpādayati so' | ||
- | bhaktarucimutpādayati kaphaprasekaṃ janayati mārdavam cāpādayati sa lavaṇaḥ | ||
- | yo jihvāgraṃ bādhate udvegaṃ janayati śiro gṛhṇīte nāsikāṃ ca srāvayati sa | ||
- | kaṭukaḥ yo gale coṣamutpādayati mukhavaiśadyaṃ janayati bhaktaruciṃ | ||
- | cāpādyati harṣaṃ ca sa tiktaḥ yo vaktraṃ pariśoṣayati jihvāṃ stambhayati | ||
- | kaṇṭhaṃ badhnāti hṛdayaṃ karṣati pīḍayati ca sa kaṣāyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyāmaḥ tatra madhuro raso | ||
- | rasaraktamāṃsamedo' | ||
- | balakṛtsandhānaḥ śoṇitarasaprasādano bālavṛddhakṣatakṣīṇahitaḥ | ||
- | ṣaṭpadapipīlikānāmiṣṭatamastṛṣṇāmūrcchādāhapraśamanaḥ ṣaḍindriyaprasādanaḥ | ||
- | kṛmikaphakaraśceti sa evaṃguṇo' | ||
- | kāsaśvāsālasakavamathuvadanamādhuryasvaropaghātakṛmigalagaṇḍānāpādayati | ||
- | tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavananigrahaṇo' | ||
- | hṛdyaśceti sa evaṃguṇo' | ||
- | dantaharṣanayanasaṃmīlanaromasaṃvejanakaphavilayanaśarīraśaithilyānyāpādyati | ||
- | tathā | ||
- | kṣatābhihatadagdhadaṣṭabhagnaśūnarugṇapracyutāvamūtritavisarpitacchinnabhinnaviddhotpiṣṭādīni | ||
- | pācayatyāgneyasvabhāvāt paridahati kaṇṭhamuro hṛdayaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśleṣaṇaḥ kledanaḥ śaithilyakṛduṣṇaḥ sarvarasapratyanīko mārgaviśodhanaḥ | ||
- | sarvaśarīrāvayavamārdavakaraśceti sa evaṃguṇo' | ||
- | gātrakaṇḍūkoṭhaśophavaivarṇyapuṃstvopaghātendriyopatāpamukhākṣipākaraktapittavātaśoṇitāmlakāprabhṛtīnāpādayati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhanaḥ sthaulyālasyakaphakṛmiviṣakuṣṭhakaṇḍūpaśamanaḥ | ||
- | sandhibandhavicchedano' | ||
- | evaṃguṇo' | ||
- | bhramamadagalatālvoṣṭhaśoṣadāhasaṃtāpabalavighātakampatodabhedakṛt | ||
- | karacaraṇapārśvapṛṣṭhaprabhṛtiṣu ca vātaśūlānāpādayati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhanaḥ kaṇḍūkoṭhatṛṣṇāmūrcchājvarapraśamanaḥ stanyaśodhano | ||
- | viṇmūtrakledamedovasāpūyopaśoṣaṇaśceti sa evaṃguṇo' | ||
- | evātyarthamupasevyamāno | ||
- | gātramanyāstambhākṣepakārditaśiraḥśūlabhramatodabhedacchedāsyavairasyānyāpādayati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ropaṇaḥ stambhanaḥ śodhano lekhanaḥ śoṣaṇaḥ pīḍanaḥ kledopaśoṣaṇaśceti sa | ||
- | evaṃguṇo' | ||
- | hṛtpīḍāsyaśoṣodarādhmānavākyagrahamanyāstambhagātrasphuraṇacumucumāyanākuñcanākṣepaṇaprabhṛtīñjanayati | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyāṇyupadekṣyāmaḥ | tadyathā kākolyādiḥ | ||
- | kṣīraghṛtavasāmajjaśāliṣaṣṭikayavagodhūmamāṣaśṛṅgāṭakakaserukatrapusairvārukarkārukālāvukālindakatakagiloḍyapiyālapuṣkarabījakāśmaryamadhūkadrākṣākharjūrarājādanatālanālikerekṣuvikārabalātibalātmaguptāvidārīpayasyāgokṣurakakṣīramoraṭamadhūlikākūṣmāṇḍaprabhṛtīni | ||
- | samāsena madhuro vargaḥ | ||
- | dāḍimāmalakamātuluṅgāmrātakakapitthakaramardabadarakollaprācīnāmalakatintiḍīkakośāmrakabhavyapārāvatavetraphalalakucāmlavetasadantaśaṭhadadhitakrasurāśuktasauvīrakatuṣodakadhānyāmlaprabhṛtīni | ||
- | samāsenāmlo vargaḥ | ||
- | saindhavasauvarcalaviḍapākyaromakasāmudrakapaktrimayavakṣāroṣaraprasūtasuvarcikāprabhṛtīni | ||
- | samāsena lavaṇo vargaḥ pippalyādiḥ surasādiḥ | ||
- | śigrumadhuśigrumūlakalaśunasumukhaśītaśītaśivakuṣṭhadevadāruhareṇukāvalgujaphalacaṇḍāguggulumustalāṅgalakīśukanāsāpīluprabhṛtīni | ||
- | sālasārādiś ca prāyaśaḥ kaṭuko vargaḥ | ||
- | āragvadhādirguḍūcyādirmaṇḍūkaparṇīvetrakarīraharidrādvayendrayavavaruṇasvādukaṇṭakasaptaparṇabṛhatīdvayaśaṅkhinīdravantītrivṛtkṛtavedhanakarkoṭakakāravellavārtākakarīrakaravīrasumanaḥśaṅkhapuṣpyapāmārgatrāyamāṇā' | ||
- | samāsena tikto vargaḥ nyagrodhādirambaṣṭhādiḥ priyaṅvādī rodhrādistriphalā | ||
- | śallakījambvāmrabakulatindukaphalāni katakaśākapāṣāṇabhedakavanaspatiphalāni | ||
- | sālasārādiś ca prāyaśaḥ | ||
- | kuruvakakovidārakajīvantīcillīpālaṅkyāsuniṣaṇṇakaprabhṛtīni nīvārakādayo | ||
- | mudgādayaś ca vaidalāḥ samāsena kaṣāyo vargaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃyogāstriṣaṣṭirbhavanti | tadyathā pañcadaśa dvikāḥ viṃśatistrikāḥ | ||
- | pañcadaśa catuṣkāḥ ṣaṭ pañcakāḥ ekaśaḥ ṣaḍrasāḥ ekaḥ ṣaṭka iti | | ||
- | teṣāmanyatra prayojanāni vakṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balino vaśatāṃ rasāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yānti balīyasaḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | dvācatravāriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanadravyavikalpavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madanaphalāni śreṣṭhatamāni bhavanti | atha madanapuṣpāṇāmātapapariśuṣkāṇāṃ | ||
- | cūrṇaprakuñcaṃ pratyakpuṣpāsadāpuṣpīnimbakaṣāyāṇāmanyatamenāloḍya | ||
- | madhusaindhavayuktāṃ puṣpacūrṇamātrāṃ pāyayitvā vāmayet | | ||
- | madanaśalāṭucūrṇānyevaṃ vā bakularamyakopayuktāni | ||
- | madhulavaṇayuktānyabhiprataptāni madanaśalāṭucūrṇasiddhāṃ vā | ||
- | tilataṇḍulayavāgūm | nirvṛttānāṃ vā nātiharitapāṇḍūnāṃ | ||
- | kuśamūḍhāvabaddhamṛdgomayapraliptānāṃ | ||
- | yavatuṣamudgamāṣaśālyādidhānyarāśāvaṣṭarātroṣitaklinnabhinnānāṃ phalānāṃ | ||
- | phalapippalīruddhṛtyātape śoṣayet tāsāṃ dadhimadhupalalavimṛditapariśuṣkāṇāṃ | ||
- | subhājanasthānāmantarnakhamuṣṭimuṣṇe yaṣṭīmadhukakaṣāye | ||
- | kovidārādīnāmanyatame vā kaṣāye pramṛdya rātriparyuṣitaṃ | ||
- | madhusaindhavayuktamāśīrbhirabhimantritamudaṅnukhaḥ prāṅnukhamāturaṃ | ||
- | pāyayedanena mantreṇābhimantrya -\-\- </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | brahmadakṣāśvirudrendrabhūcandrārkānalānilāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūtasaṃghāś ca pāntu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | devānāmamṛtaṃ yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaiṣajyamidamastu te || viśeṣeṇa śleṣmajvarapratiśyāyāntarvidradhiṣu | ||
- | apravartamāne vā doṣe pippalīvacāgaurasarṣapakalkonmiśraiḥ | ||
- | salavaṇaistuṣāmbubhiḥ punaḥ punaḥ pravartayedāsamyagvāntalakṣaṇād iti | | ||
- | madanaphalamajjacūrṇaṃ vā tatkvāthaparibhāvitaṃ madanaphalakaṣāyeṇa | ||
- | madanaphalamajjasiddhasya vā payasaḥ santānikāṃ kṣaudrayuktāṃ | ||
- | madanaphalamajjasiddhaṃ vā payaḥ madanaphalamajjasiddhena vā payasā yavāgūm | ||
- | adhobhāgāsṛkpittahṛddāhayoḥ madanaphalamajjasiddhasya vā payaso | ||
- | dadhibhāvamupagatasya dadhyuttaraṃ dadhi vā | ||
- | kaphaprasekacchardimūrcchātamakeṣu madanaphalamajjarasaṃ | ||
- | bhallātakasnehavadādāya phāṇitībhūtaṃ lehayet ātapapariśuṣkaṃ vā tameva | ||
- | jīvantīkaṣāyeṇa pitte kaphasthānagate madanaphalamajjakvāthaṃ vā | ||
- | pippalyādipratīvāpaṃ taccūrṇaṃ vā nimbarūpikākaṣāyayoranyatareṇa | ||
- | saṃtarpaṇakaphajavyādhiharaṃ madanaphalamajjacūrṇaṃ vā | ||
- | madhukakāśmaryadrākṣākaṣāyeṇa | madanaphalavidhānamuktam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīreṇa nirvṛtteṣu kṣīrayavāgūṃ romaśeṣu santānikāṃ aromaśeṣu dadhyuttaraṃ | ||
- | haritapāṇḍuṣu dadhi tatkaṣāyasaṃsṛṣṭāṃ vā surāṃ | ||
- | kaphārocakakāsaśvāsapāṇḍurogayakṣmasu paryāgateṣu | ||
- | madanaphalamajjavadupayogaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | evaṃ kṣīreṇa kāsaśvāsacchardikapharogeṣūpayogaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madanaphalamajjavadupayogo viśeṣatastu garagulmodarakāsaśvāsaśleṣmāmayeṣu | ||
- | vāyau ca kaphasthānagate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanadravyakaṣāyaparipītānāṃ bahuśaścūrṇamutpalādiṣu dattamāghrātaṃ | ||
- | vāmayati tattvanavabaddhadoṣeṣu yavāgūmākaṇṭhātpītavatsu ca vidadhyāt | | ||
- | vamanavirecanaśirovirecanadravyāṇyevaṃ vā pradhānatamāni bhavanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃprakīrtitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālaśaktiviniścayāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalkaiścūrṇairapi ca buddhimān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamanānyupakalpayet || </l> | ||
- | < | ||
- | tricatvāriṃśattamo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virecanadravyavikalpavijñānīyamadhyāyaṃ vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūlavirecane | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phaleṣvapi harītakī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prādhānyasaṃgrahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvadanupūrvaśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūlaṃ mahattraivṛtamastadoṣam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saindhavanāgarāḍhyamamlaiḥ pibenmārutarogajuṣṭaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paitte gade kṣīrayutaṃ pibecca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savyoṣamūtraṃ kaphaje pibettat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivarṇakatryūṣaṇayuktam etad guḍena lihyādanavena cūrṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dattvā tanmūlakalkaṃ kuḍavapramāṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipācya kalkīkṛtam etad adyāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samahauṣadhārdhaḥ sasaindhavo mūtrayutaś ca peyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syurbhāgārdhakaṃ pūgaphalaṃ supakvam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogaḥ sasindhūdbhavamūtrayuktaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cūrṇaṃ rasena teṣāṃ bhiṣajā vimṛdya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiṣā+āktaṃ sevyaṃ tadājye guṭikīkṛtaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cūrṇīkṛtaṃ samyagidaṃ vipācya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogānurūpā guṭikāḥ prayogyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāgaṃ siddhaṃ sārdhaṃ kvāthabhāgaiścaturbhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatkvāthoṣmasveditaṃ sāmitaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tat kṣiptaṃ pakvaṃ cāvatārya prayatnāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāryāstvete bhakṣyakalpāḥ samāsāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgān yūṣaḥ sasindhūdbhavasarpiriṣṭaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādevaṃ vidadhyādvamanauṣadhaiś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kalkaistribhaṇḍijātaiḥ pratibadhya rajjvā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṭapākayuktyā khādettu taṃ pittagadī suśītam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sitājagandhātvakkṣīrīvidārītrivṛtāḥ samāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛḍdāhajvaraśāntaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛccūrṇāvacūrṇitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvakpatramaricāṃśakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sitākṣaudrapalārdhakuḍavānvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaṃ tadvirecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛcchyāmākṣāraśuṇṭhīpippalīrmadhunā+āpnuyāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreṣṭham etad virecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bījāḍhyapathyākāśmaryadhātrīdāḍimakolajān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasānamlaphalairāvāpya sādhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛtkṣaudrasamanvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukumārairvirecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taistrivṛtsasitopalā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaudraphalāmlaṃ sannipātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛcchyāmāsitākṛṣṇātriphalāmākṣikaiḥ samaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sannipātordhvaraktapittajvarāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | proktāstriphalā tatsamā tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhusarpiṣā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | plīhodarahalīmakān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyetannirapāyaṃ virecanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mustā durālabhā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpirmāṃsarasāmbubhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāṇāmapi śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītāstrayo matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaragnāvadhiśrayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaṃ kṛtvā nidhāpayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhajyartū himāhimau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhugandhaṃ varāsavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣāramūtrāsaveṣvapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṣān subhāvitān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi taṇḍulān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkān sucūrṇitān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatkaṣāyoṣmasādhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṇvabhāgavimiśritān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyāttatsarvamekataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jātarasāṃ pibet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kīrtitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prathamasya gaṇasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrvāśārṅgaṣṭayorapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triphalātiviṣe vacām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kārayedekametayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryānniḥkvāthamekasminnekasmiṃścūrṇameva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāvayedbahuśo yavān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhāgāstrayo matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cūrṇānāmanu(ā.tra)kīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samastaṃ tadanantaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suyojitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sauvīrakaṃ hi tat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtvaikametayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavaiḥ sthālyāmadhiśrayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tamabhyāsicya sādhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | susiddhāṃścāvatāryaitānauṣadhibhyo vivecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatastān pūrvavanmitān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dattvā tu pūrvavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvavatkṣipet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tattuṣodakamādiśet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prakīrtitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | peye prakīrtite | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛnmūlavidhiḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣānmṛtkuśāntare | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svinnānyuddhṛtya śoṣayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yojayecchleṣmapittayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakratailaṃ vipācayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīsarpakakṣādāhālajīrjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehagulmānilaśleṣmavibandhāṃstailameva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śakṛcchukravātasaṃrodhajā rujaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantīdravantīmaricakanakāhvayavāsakaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśvabheṣajamṛdvīkācitrakairmūtrabhāvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yojyam etad virecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmarujāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ajīrṇapārśvarukpāṇḍuplīhodaranibarhaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṃśatiḥ syuḥ palaṃ palam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalītrivṛtordaśa || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | daśame' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niryantraṇāstvime || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahaṇīpāṇḍurogārśaḥkuṣṭhanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viḍaṅgāmalake tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛdaṣṭaguṇāni vai | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantībhāgadvayaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vimiśrayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarkarābhāgairīṣatsaindhavamākṣikaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītāmbu pāyayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bastiruktṛḍjvaracchardiśoṣapāṇḍubhramāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣaghnaṃ tu virecanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaḥ pittarogiṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmāturairnaraiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣyarūpasadharmatvādāḍhyeṣveva vidhīyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bāhyāmantarvalkavivarjitām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatkaṣāyeṇa gālayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkaṃ tu bhāvitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛdvatsaṃprayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalānāmatha vakṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvasthivimuktaṃ doṣavarjitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvavyādhinibarhaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duṣṭāntarvraṇaśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaraṃ trivṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gomūtreṇa virecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūgaphalaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gomūtreṇa virecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgarābhayayostathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paścāduṣṇaṃ pibennaraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pibetpiṣṭāṃ harītakīm | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogo virecayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guḍena vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātatyenāgnidīpanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cendriyāṇāṃ prasādanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti harītakī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamedaḥkaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittanibarhaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satiktamadhurāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tribhāgaghṛtamūrcchitā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃtatasevitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāccaturaṅgulāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sikatāyāṃ nidhāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | majjānamuddharet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tilavadvā prapīḍya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāvadvarṣāṇi dvādaśa | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhatrikaṭukānvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | triguṇena tu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīrarasābhyāṃ tu virecayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālavṛddhakṣatakṣīṇasukumāreṣu yojitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīrāṇāṃ śṛṇu suśruta | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saudhaṃ paraṃ matam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣavat karmavibhramāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāntamapi saṃcayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hanti ca dustarān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛhatyoś caikaśaḥ pṛthak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadaṅgārairviśoṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayojyaṃ kolasaṃmitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pītairyavāgūstaṇḍulaiḥ kṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guḍenotkārikā kṛtā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snuhīkṣīrapayoghṛtaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalyo lavaṇānvitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatpītaṃ guṭikīkṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛdāragvadhaṃ gavām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snuhīkṣīre tataḥ param | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasanameva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaṅnṛdukoṣṭho viricyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhānaiḥ parikīrtitaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvadupayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trivṛcchāṇamitāstisrastisraś ca triphalātvacaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viḍaṅgapippalīkṣaraśāṇāstisraś ca cūrṇitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | modakaṃ vā guḍena vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣayenniṣparīhārametacchreṣṭhaṃ virecanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | halīmakamarocakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhīn etad vyapohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madyeṣu mūtreṣu tathā raseṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣu virecanānyagramatirvidadhyāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaḥ śṛtaś ca śītaś ca tathaiva phāṇṭam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bheṣajānāṃ yathottaraṃ te laghavaḥ pradiṣṭāḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | catuścatvāriṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyamāntarīkṣamanirdeśyarasamamṛtaṃ jīvaṇaṃ tarpaṇaṃ dhāraṇamāśvāsajananaṃ | ||
- | śramaklamapipāsāmadamūrcchātandrānidrādāhapraśamanamekāntataḥ pathyatamaṃ ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasamupalabhate | ||
- | sthānaviśeṣānnadīnadasarastaḍāgavāpīkūpacuṇṭīprasravaṇodbhidavikirakedārapalvalādiṣu | ||
- | sthāneṣvavasthitam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitakapilapāṇḍunīlapītaśukleṣvavanipradeśeṣu | ||
- | madhurāmlalavaṇakaṭutiktakaṣāyāṇi yathāsaṅkhyamudakāni saṃbhavantītyeke | ||
- | bhāṣante || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pṛthivyādīnāmanyonyānupraveśakṛtaḥ salilaraso bhavatyuktarṣāpakarṣeṇa | | ||
- | tatra svalakṣaṇabhūyiṣṭhāyāṃ bhūmāvamlaṃ lavaṇaṃ ca ambuguṇabhūyiṣṭhāyāṃ | ||
- | madhuraṃ tejoguṇabhūyiṣṭhāyāṃ kaṭukaṃ tiktaṃ ca vāyuguṇabhūyiṣṭhāyāṃ kaṣāyaṃ | ||
- | ākāśaguṇabhūyiṣṭhāyāmavyaktarasaṃ avyaktaṃ hyākāśamityataḥ tat | ||
- | pradhānamavyaktarasatvāt tatpeyamāntarīkṣalābhe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyāthā dhāraṃ kāraṃ tauṣāraṃ haimam iti | teṣāṃ dhāraṃ pradhānaṃ laghutvāt | ||
- | tat punardvividhaṃ gāṅgaṃ sāmudraṃ ceti | tatra gāṅgamāśvayuje māsi prāyaśo | ||
- | varṣati | tayordvayorapi parīkṣaṇaṃ kurvīta | ||
- | śālyodanapiṇḍamakuthitamavidagdhaṃ rajatabhājanopahitaṃ varṣati deve | ||
- | bahiṣkurvīta sa yadi muhūrtam sthitastādṛśa eva bhavati tadā gāṅgaṃ | ||
- | patatītyavagantavyaṃ varṇānyatve sikthapraklede ca sāmudram iti vidyāt | ||
- | tannopādeyam | sāmudramapyāśvayuje māsi gṛhītaṃ gāṅgavadbhavati | gāṅgaṃ | ||
- | punaḥ pradhānaṃ tadupādadītāśvayuje māsi | | ||
- | śuciśuklavitatapaṭaikadeśacyutamathavā harmyatalaparibhraṣṭamanyairvā | ||
- | śucibhirbhājanairgṛhītaṃ sauvarṇe rajate mṛnmaye vā pātre nidadhyāt | | ||
- | tatsarvakālamupayuñjīta tasyālābhe bhaumam | taccākāśaguṇabahulam | tat | ||
- | punaḥ saptavidham | tadyathā kaupaṃ nādeyaṃ sārasaṃ tāḍāgaṃ prāsravaṇaṃ | ||
- | audbhidaṃ cauṇṭyam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | seveta mahāguṇatvāt śaradi sarvaṃ prasannatvāt hemante sārasaṃ tāḍāgaṃ vā | ||
- | vasante kaupaṃ prāsravaṇaṃ vā grīṣme' | ||
- | sarvaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kīṭamūtrapurīṣāṇḍaśavakothapradūṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣasaṃyutam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pibedvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāpnuyāt kṣiprameva tu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paṅkaśaivalahaṭatṛṇapadmapatraprabhṛtibhiravacchannaṃ | ||
- | śaśisūryakiraṇānilairnābhijuṣṭaṃ gandhavarṇarasopasṛṣṭaṃ ca tadvyāpannam iti | ||
- | vidyāt | tasya sparśarūparasagandhavīryavipākadoṣāḥ ṣaṭ saṃbhavanti | tatra | ||
- | kharatā paicchilyamauṣṇyaṃ dantagrāhitā ca sparśadoṣaḥ | ||
- | paṅkasikatāśaivālabbahuvarṇatā rūpadoṣaḥ vyaktarasatā rasadoṣaḥ | ||
- | aniṣṭagandhatā gandhadoṣaḥ yadupayuktaṃ | ||
- | tṛṣṇāgauravaśūlakaphaprasekānāpādayati sa vīryadoṣaḥ yadupayuktaṃ | ||
- | cirādvipacyate viṣṭambhayati vā sa vipākadoṣa iti | ta ete āntarikṣe na | ||
- | santi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūryātapapratāpanaṃ taptāyaḥpiṇḍasikatāloṣṭrāṇāṃ vā nirvāpaṇaṃ prasādanaṃ ca | ||
- | kartavyaṃ nāgacampakotpalapāṭalāpuṣpaprabhṛtibhiścādhivāsanam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maṇimaye' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhi salilaṃ pibet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | toyaṃ yaccāpyanārtavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyetannādadītāhitaṃ tu tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pibatīhāprasādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvagdoṣamavipākatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsapratiśyāyaśūlagulmodarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣamānrogānprāpnuyādacireṇa saḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti | tadyathā katakagomedakabisagranthiśaivālamūlavastrāṇi | ||
- | muktāmaṇiśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyathā phalakaṃ tryaṣṭakaṃ muñjavalaya udakamañcikā śikyaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravātasthāpanaṃ udakaprakṣepaṇaṃ yaṣṭikābhrāmaṇaṃ vyajanaṃ vastroddharaṇaṃ | ||
- | vālukāprakṣepaṇaṃ śikyāvalambanaṃ ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāghnaṃ śuci śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | toyaṃ guṇavaducyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyāḥ laghūdakatvāt pūrvābhimukhāstu na praśasyante gurūdakatvāt | ||
- | dakṣiṇābhimukhā nā' | ||
- | janayanti vindhyaprabhavāḥ kuṣṭhaṃ pāṇḍurogaṃ ca malayaprabhavāḥ kṛmīn | ||
- | mahendraprabhavāḥ ślīpadodarāṇi himavatprabhavā | ||
- | hṛdrogaśvayathuśirorogaślīpadagalagaṇḍān prācyāvantyā | ||
- | aparāvantyāścārśāṃsyupajanayanti pāriyātraprabhavāḥ pathyā balārogyakarya | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | proktā yāścāmalodakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaluṣā mandagāś ca yāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇānvitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pauruṣeyā bale hitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyūṣasi tatra hyamalatvaṃ śaityaṃ cādhikaṃ bhavati sa eva cāpāṃ paro guṇa | ||
- | iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niśāyāminduraśmibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gaganāmbunā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gṛhītaṃ yat subhājane | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pātrāpekṣi tataḥ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvaradāhaviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaṃ vimalaṃ smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rakte madatyaye | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamathau tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītamambhaḥ praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaroge galagrahe || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sadyaḥśuddhe navajvare | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | parivarjayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ laghu lekhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāndraṃ guru kaphāvaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ madhuraṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupāki ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣāraṃ kaṭu pittalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnaṃ dīpanaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ kaphakṛnna ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu prasravaṇodbhavam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśamanamavidāhyaudbhidaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnaṃ laghu dīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipāke guru doṣalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddoṣalaṃ tu tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāryabhiṣyandi garihitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niravadyaṃ tu jāṅgalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ prītivardhanaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhāraṇaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ bastiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyamuṣṇodakaṃ sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣphenaṃ nirmalaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇavat smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kadācidvāri jānatā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitaṃ tat pipāsave | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittotthite tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ bistiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nārikelodakaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhātīsārapittāsṛṅnūrcchāmadyaviṣārtiṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇācchardibhrameṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvayathau kṣaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netrāmaye tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandamācaret || </l> | ||
- | <p xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cauṣṭramāvikaṃ māhiṣaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kareṇūnāṃ ca yatpayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇadaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ ślakṣṇaṃ saraṃ mṛdu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyaṃ kṣīramihocyate ||/ </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāṇināmapratiṣiddhaṃ jātisātmyāt vātapittaśoṇitamānaseṣvapi | ||
- | vikāreṣuvaviruddhaṃ | ||
- | jīrṇajvarakāsaśvāsaśoṣakṣayagulmonmādodaramūrcchābhramamadadāhapipāsāhṛdbastidoṣapāṇḍurogagrahaṇīdoṣārśaḥśūlodāvartātisārapravāhikāyonirogagarbhāsrāvaraktapittaśramaklamaharaṃ | ||
- | pāpmāpahaṃ balyaṃ vṛṣyaṃ vājīkaraṇaṃ rasāyanaṃ medhyaṃ sandhānamāsthāpanaṃ | ||
- | vayaḥsthāpanamāyuṣyaṃ jīvanaṃ bṛṃhaṇaṃ vamanavirecanāsthāpanaṃ | ||
- | tulyaguṇatvāccaujaso vardhanaṃ bālavṛddhakṣatakṣīṇānāṃ | ||
- | kṣudvyavāyavyāyāmakarśitānāṃ ca pathyatamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ guru rasāyanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ rasapākayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaghnaṃ paramaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣācchoṣiṇāṃ hitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsāsrapittanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭutiktaniṣevaṇāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātyambupānādvyāyāmātsarvavyādhiharaṃ payaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcidauṣṭraṃ svādurasaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmikuṣṭhaviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāvaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānilasaṃbhave | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māhiṣaṃ vahnināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhataraṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākhāvātaharaṃ payaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇānurasaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ himam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvanaṃ laghu dīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ balavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guru viṣṭambhi śītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāyāmābhāvatastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāyāmānilasevanāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ cāparāhṇikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāyaśaḥ parikīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghutaramanabhiṣyandi vai śṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyamāmameva hi taddhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparītamato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vivarṇaṃ virasaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tacca vigrathitaṃ bhavet || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ceti tatkaṣāyānurasaṃ snigdhamuṣṇaṃ | ||
- | pīnasaviṣamajvarātisārārocakamūtrakṛcchrakārśyāpahaṃ vṛṣyam prāṇakaraṃ | ||
- | maṅgalyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedovivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādatyamlaṃ raktadūṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandajātaṃ tridoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyaṃ rucipradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu vātakṣayāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamagneś ca dīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaprasādanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāddadhi māhiṣam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhedyauṣṭrikaṃ dadhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hantyudarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durnāmnāṃ cāvikaṃ dadhi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuramatyabhiṣyandi doṣalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhi vātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamūtrāpahaṃ ca tat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyaṃ santarpaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhi nāryā guṇottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇaṃ paktināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcovivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyādīni pṛthak pṛthak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyameva guṇottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇaṃ nātipittakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yat suparisrutam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇavaddadhi tat smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātvagnibalavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukravivardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāhi viṣṭambhi vātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakaṣāyaṃ rucipradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhi garhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhi śasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srotoviśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinattyāśu malaṃ ca tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaktacchandaṃ karoti ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādv-amlam-atyamlaka-mandajātaṃ tathā śṛtakṣīrabhavaṃ saraś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saptadhā' | ||
- | <label type=" | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasamuṣṇavīryaṃ laghu rūkṣamagnidīpanaṃ | ||
- | garaśophātisāragrahaṇīpāṇḍurogārśaḥplīhagulmārocakaviṣamajvaratṛṣṇācchardiprasekaśūlamedaḥśleṣmānilaharaṃ | ||
- | madhuravipākaṃ hṛdyaṃ mūtrakṛcchrasnehavyāpatprśamanamavṛṣyaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manthanādipṛthagbhūtasnehamardhodakaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādvamlaṃ tuvaraṃ rase | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gholamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyānnoṣṇakāle na durbale | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | roge raktapaittike || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphottheṣvāmayeṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | takraṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaprakopaṇaṃ pittapraśamanaṃ ca amlaṃ vātaghnaṃ pittakaraṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādu pitte saśarkaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyoṣakṣārasamanvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | takrakūrcikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kūrcikādadhitakrajaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṃstvanidrāpradaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvatpīyūṣamoraṭau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukumāraṃ madhuraṃ kaṣāyamīṣadamlaṃ śītalaṃ medhyaṃ dīpanaṃ hṛdyaṃ saṃgrāhi | ||
- | pittānilaharaṃ vṛṣyamavidāhi kṣayakāsavraṇaśoṣārśo' | ||
- | guru kaphamedovivardhanaṃ balakaraṃ bṛṃhaṇaṃ śoṣaghnaṃ viśeṣeṇa bālānāṃ | ||
- | praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punarnavanītamutkṛṣṭasnehamādhuryamatiśītaṃ saukumāryakaraṃ cakṣuṣyaṃ | ||
- | saṃgrāhi raktapittanetrarogaharaṃ prasādanaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyā vṛṣyā snegdhā rucyā madhurā madhuravipākā raktapittaprasādanī gurvī ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīravīryātsamādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mrḍuśītavīryamalpābhiṣyandi | ||
- | snehanamudāvartonmādāpasmāraśūlajvarānāhavātapittapraśamanamagnidīpanaṃ | ||
- | smṛtimatimedhākāntisvaralāvaṇyasaukumāryaujastesjobalakaramāyuṣyaṃ vṛṣyaṃ | ||
- | medhyaṃ vayaḥsthāpanaṃ guru cakṣuṣyaṃ śleṣmābhivardhanaṃ | ||
- | pāpmālakṣmīpraśamanaṃ viṣaharaṃ rakṣoghnaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gavyaṃ sarpirguṇottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ balavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāke ca tallaghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāke kaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māhiṣaṃ ghṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophakrimiviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhagulmodarāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca pittaprakopaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kampe ca taddhitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaphanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādaikaśaphaṃ ghṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarpiḥ syādamṛtopamam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dehāgnyorlaghupākaṃ viṣāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktamagnikaraṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphakuṣṭhaviṣakrimīn || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktrapittabhramamūrcchāpraśamanaṃ netrarogahitaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yoniśrotrākṣiśirasāṃ śūlaghno bastinasyākṣipūraṇeṣūpadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuvipākaṃ tridoṣāpahaṃ | ||
- | mūrcchāmadonmādosarajvaragaraśoṣāpasmārayoniśrotrākṣiśiraḥśūlaghnaṃ dīpanaṃ | ||
- | bastinasyākṣipūraṇeṣūpadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | timiraśvāsapīnasajvarakāsanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchākuṣṭhaviṣonmādagrahāpasmāranāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vatsarānuṣitaṃ ghṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāt paratastu mahāghṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ pavanādhikaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣāttimirāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtametat praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ madhuravipākaṃ bṛṃhaṇaṃ prīṇanaṃ vyavāyi sūkṣmaṃ viśadaṃ guru saraṃ | ||
- | vikāsi vṛṣyaṃ tvakprasādanaṃ śodhanaṃ | ||
- | medhāmārdavamāṃsasthairyavarṇabalakaraṃ cakṣuṣyaṃ baddhamūtraṃ lekhanaṃ | ||
- | tiktakaṣāyānurasaṃ pācanamanilabalāsakṣayakaraṃ krimighnamaśitapittajananaṃ | ||
- | yoniśiraḥkarṇaśūlapraśamanaṃ garbhāśayaśodhanaṃ ca tathā | ||
- | chinnabhinnaviddhotpiṣṭacyutamathitakṣatapiccitabhagnasphuṭitakṣārāgnidagdhaviśliṣṭadāritābhihatadurbhagnamṛgavyālavidaṣṭaprabhṛtiṣu | ||
- | ca pariṣekābhyaṅgāvagāhādiṣu tilatailaṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karṇākṣipūraṇe | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prayojyaṃ vātaśāntaye || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇaṃ dīpanaṃ kaṭu kaṣāyānurasaṃ sūkṣmaṃ srotoviśodhanaṃ tvacyaṃ vṛṣyaṃ | ||
- | madhuravipākaṃ vayaḥsthāpanaṃ | ||
- | yoniśukraviśodhanamārogyamedhākāntismṛtibalakaraṃ | ||
- | vātakaphaharamadhobhāgadoṣaharaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nimbātasīkusumbhamūlakajīmūtakavṛkṣakakṛtavedhanārkakampillakahastikarṇapṛthvīkāpīlukarañjeṅgudīśigrusarṣapasuvarcalāviḍaṅgajyotiṣmatīphalatailāni | ||
- | tīkṣṇāni laghūnyuṣṇavīryāṇi kaṭūni kaṭuvipākāni | ||
- | sarāṇyanilakaphakṛmikuṣṭhapramehaśirorogāpaharāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaumaṃ tailaṃ balāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇaṃ guru pittalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇḍūkuṣṭhāpahaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭu dīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmighnamiṅgukītailamīṣattiktaṃ tathā laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭiśukrabalāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kausumbhaṃ sarvadoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamacakṣuṣyaṃ vidāhi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kirātatiktakātimuktakabibhītakanālikerakolākṣoḍajīvantīpriyālakarbudārasūryavallītrapusairvārukakarkārukūṣmāṇḍaprabhṛtīnāṃ | ||
- | tailāni madhurāṇi madhuravipākāni vātapittapraśamanāni | ||
- | śītavīryāṇyabhiṣyandīni sṛṣṭamūtrāṇyagnisādanāni ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurakaṣāyāṇi kaphapittapraśamanāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madurakaṣāye tiktānurase vātakaphakuṣṭhamedomehakṛmipraśamane | ||
- | ubhayatobhāgadoṣahare ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saraladevadārugaṇḍīraśiṃśapāgurusārasnehāstiktakaṭukaṣāyā duṣṭavraṇaśodhanāḥ | ||
- | kṛmikaphakuṣṭhānilaharāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tumbīkośāmradantīdravantīśyāmāsaptalānīlikākampillakaśaṅkhinīsnehāstiktakaṭukaṣāyā | ||
- | adhobhāgadoṣaharāḥ kṛmikaphakuṣṭhānilaharā duṣṭavraṇaśodhanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣapraśamanamīśattiktamagnidīpanaṃ lekhanaṃ medhyaṃ pathyaṃ rasāyanaṃ | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaharamanilaprakopaṇaṃ śleṣmābhivardhanaṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sahakāratailamīṣattiktamatisugandhi vātakaphaharaṃ rūkṣaṃ madhurakaṣāyaṃ | ||
- | rasavannātipittakaraṃ ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yānyuktānīha kānicit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalānīva vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsātparikīrtitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarve cānilanāśanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailebhyastilatailaṃ viśiṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tailatvamitareṣvapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vasāmedomajjāno gurūṣṇamadhurā vātaghnāḥ jāṅgalaikaśaphakravyādādīnāṃ | ||
- | laghuśītakaṣāyā raktapittaghnāḥ pratudaviṣkirāṇāṃ śleṣmaghnāḥ | tatra | ||
- | ghṛtatailavasāmedomajjāno yathottaraṃ guruvipākā vātaharāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ rūkṣaṃ śītamagnidīpanaṃ varṇyaṃ svaryaṃ laghu sukumāraṃ | ||
- | lekhanaṃ hṛdyaṃ vājīkaraṇaṃ sandhānaṃ śodhanaṃ ropaṇaṃ saṃgrāhi cakṣuṣyaṃ | ||
- | prasādanaṃ sūkṣmamārgānusāri | ||
- | pittaśleṣmamedomehahikkāśvāsakāsātisāraccharditṛṣṇākṛmiviṣapraśamanaṃ hlādi | ||
- | tridoṣapraśamanaṃ ca tattu laghutvātkaphaghnaṃ | ||
- | paicchilyānmādhuryātkaṣāyabhāvācca vātapittaghnam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣaudraṃ mākṣikaṃ chātrameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dālamityaṣṭau madhujātayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣoṣṇaṃ saviṣānvayāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madakṛnmadhu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādubhūtastvādbhrāmaraṃ gurusaṃjñitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ laghu lekhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mākṣikaṃ pravaraṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ tadviśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | picchilaṃ raktapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyācchātraṃ guṇottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittaharaṃ param | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktamavātakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaryaṃ kuṣṭhaviṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakṛt kaṭupāki ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣaṃ dalodbhavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātiśleṣmaharaṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purāṇamatilekhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pakvamāmamamlaṃ tridoṣakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhairyogairnihanyādāmayān bahūn | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yogavāhi paraṃ madhu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nānādravyarasaguṇavīryavipākaviruddhānāṃ puṣparasānāṃ | ||
- | saviṣamakṣikāsaṃbhavatvāccānuṣṇopacāram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣānvayatayā madhu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tannihanti yathā viṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaityānnānauṣadhīnāṃ rasasaṃbhavācca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣataś ca tathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vamaneṣvavacāritam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virudhyeta pūrvavat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣṭaṃ na vidyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvaṃ hanti yathā viṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravaḥ śītāḥ snigdhā balyā vṛṣyā mūtralā raktapittapraśamanāḥ | ||
- | kṛmikaphakarāśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṃśakaḥ śvetaporakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāṣṭhekṣuḥ sūcipatrakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nīlaporo+ātha kośakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇān vakṣyāmyataḥ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇaḥ śleṣmalaḥ saraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pauṇḍrako bhīrukastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcitsakṣāro vaṃśako mataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃciduṣṇaḥ sa vātahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṃśakānugatau matau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu vātaprakopaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīrghapatrakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakaṣāyā vidāhinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittakṣayāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhura eva tu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ikṣūṇāṃ lavaṇo rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittanivāraṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantaniṣpīḍito rasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāntrikastu prakīrtitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satīkṣṇaḥ kaphavātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuramabhiṣyandi bṛṃhaṇamavṛṣyaṃ tridoṣakṛcca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho mūtraraktaśodhano nātipittajidvātaghno medaḥ(ā.kṛmi)kaphakaro balyo | ||
- | vṛṣyaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyatamaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vimalajātā uttarottaraṃ śītāḥ snigdhāḥ gurutarā madhuratarā vṛṣyā | ||
- | raktapittapraśamanāstṛṣṇāpraśamanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuratvaṃ tathā tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saratvaṃ ca tathā tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matsyaṇḍikākhaṇḍaśarkarāṇāṃ svako guṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | visrāvaṇo guṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niḥkṣārā ca yathā yathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyā śarkarā budhaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punaśchardyatīsāraharī rūkṣā chedanī prasādanī kaṣāyamadhurā madhuravipākā | ||
- | ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktānurasā śleṣmaharī sarā ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvā dahapraṇāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittapraśamanāśchardimūrcchātṛṣāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phāṇitaṃ vātapittakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ bastidūṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madyamamlaṃ rocanadīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyaṃ bastiviśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamindriyabodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasya viśeṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārdvīkamavidāhitvānmadhurānvayatastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | budhairna pratiṣidhyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṣaviṣamajvaranāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khārjūraṃ vātakopanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ karśanaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhīndriyabodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsārśograhaṇīdoṣamūtraghātānilāpahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇadīpanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsārśograhaṇīśvāsapratiśyāyavināśanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtrakaphastanyaraktamāṃsakarī surā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chardyarocakahṛtkukṣitodaśūlapramardanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātārśovibandhānāhanāśanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavairvātaprakopaṇī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmalā tu madhūlikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanī cākṣikī smṛtā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kohalo vadanapriyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣastṛṭkaphaśophakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pravāhikāṭopadurnāmānilaśoṣahṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛtasāratvādviṣṭambhī vātakopanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśado' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sīdhurgauḍaḥ pācanadīpanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpano bastiśodhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdya indriyabodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sīdhurbalavarṇakaraḥ saraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaḥ śleṣmārśasāṃ hitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvayathūdaranāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibandhaghno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇyaḥ saṃgrāhako laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhanisyandastuvaro vātakopanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralaḥ kaphavātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mehakuṣṭhaviṣāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophaghnastīkṣṇaḥ svāduravātakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madakṛddurnāmakaphagulmahṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuro guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyaścekṣurasāsavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihāhyagnibalapradaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyakaphahṛdvātapittaprakopaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nirdiśedrasataścānyānkandamūlaphalāsavān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātādikopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca vidāhi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rociṣṇu kṛmināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu vātakaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyasaṃyogasaṃskārādadhiko guṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śamanaś ca saḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saraḥ pittāvirodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlādhmānodaraplīhajvarājīrṇārśasāṃ hitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmakapharogaharaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vakṣyante' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karmāṇi cādiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskāramavekṣya kuśalo bhiṣak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ kṛmilaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamuṣṇaṃ durbhājanasthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paryuṣitamatyacchaṃ picchilaṃ ca yat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃciccheṣaṃ ca yadbhavet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taruṇaṃ picchilaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durjaraṃ ca viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamuṣṇaṃ vidāhi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmilaṃ virasaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādanilakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣaprakopaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madyaṃ sevyaṃ madāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madyasya rasavīryataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taikṣṇyācca vikāsitvācca vahninā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhamanīrūrdhvamāgatam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryaṃ madayate' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānato jāyate madaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paittike śīghrameva tu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaucadākṣiṇyaharṣamaṇḍanalālasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gītādhyayanasaubhāgyasuratotsāhakṛnmadaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | duḥkhaśīlatvamātmatyāgaṃ sasāhasam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karoti puruṣe madaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśaucanidrāmātsaryāgamyāgamanalolatāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryāddhi tāmase madaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chedi bhuktavipācanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmapāṇḍukrimiharaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ kaṭupāki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanam ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuśuktāni yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurutarāṇyabhiṣyandakarāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛtpāṇḍukṛmiroganut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhedi sauvīrakaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānyayonitvājjīvanaṃ dāhanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanakaphatṛṣṇāharaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaṃ gaṇḍūṣadhāraṇāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhavairasyadaurgandhyamalaśoṣaklamāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitamāsthāpaneṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | janānāṃ sātmyamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gomahiṣājāvigajahayakharoṣṭrāṇāṃ tīkṣṇānyuṣṇāni kaṭūni tiktāni | ||
- | lavaṇānurasāni laghūni śodhanāni kaphavātakṛmimedoviṣagulmārśa | ||
- | udarakuṣṭhaśophārocakapāṇḍurogaharāṇi hṛdyāni dīpanāni ca sāmānyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇānurasaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmimedoviṣāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophārocakanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanapācanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣāratvānna vātalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittalaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlagulmodarānāhavirekāsthāpanādiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtraṃ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhamehāviśuddhiṣu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca māhiṣam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophakāmalāpāṇḍuroganut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | chāgamīṣanmārutakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsaplīhodaraśvāsaśoṣavarcograhe hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnamāvikam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātacetovikāranut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmidadruṣu śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnaṃ pittakopanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaṃ mūtraṃ prayojayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grahaṇiroganut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmivātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophakuṣṭhodaronmādamārutakrimināśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mānuṣaṃ ca viṣāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samāsāt kīrtitāni tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nṛpaterdātumarhati || </l> | ||
- | < | ||
- | pañcatvāriṃśo' | ||
- | </ | ||
- | <div n=" | ||
- | < | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyākhyāsyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgabhihitaḥ prāṇināṃ punarmūlamāhāro balavarṇaujasāṃ ca sa ṣaṭsu | ||
- | raseṣvāyattaḥ rasāḥ punardravyāśrayiṇaḥ dravyarasaguṇavīryavipākanimitte ca | ||
- | kṣayavṛddhī doṣāṇāṃ sāmyaṃ ca brahmāderapi ca lokasyāhāraḥ | ||
- | sthityutpattivināśahetuḥ āhārādevābhivṛddhirbalamārogyaṃ | ||
- | varṇendriyaprasādaś ca tathā hyāhāravaiṣamyādasvāsthyaṃ | ||
- | tasyāśitapītalīḍhakhāditasya | ||
- | nānādravyātmakasyānekavidhavikalpasyānekavidhaprabhāvasya pṛthak | ||
- | pṛthagdravyarasaguṇavīryavipākaprabhāvakarmāṇīcchāmi jñātuṃ na | ||
- | hyanavabuddhasvabhāvā bhiṣajaḥ svasthānuvṛttiṃ roganigrahaṇaṃ ca kartuṃ | ||
- | samarthāḥ āhārāyattāś ca sarvaprāṇino yasmāttasmādannapānavidhimupadiśatu me | ||
- | bhagavān ityuktaḥ provāca bhagavān dhanvantariḥ atha khalu vatsa suśruta | ||
- | yathāpraśnamucyamānamupadhārayasva || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitaśālikalamakardamakapāṇḍukasugandhakaśakunāhṛtapuṣpāṇḍakapuṇḍarīkamahāśāliśītabhīrukarodhrapuṣpakadīrghaśūkakāñcanakamahiṣamahāśūkahāyanakadūṣakamahādūṣakaprabhṛtayaḥ | ||
- | śālayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balāvahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhālpavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaghnaḥ śukramūtralaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyastṛṣāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadoṣaviṣāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śālayo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭikakāṅgukamukundakapītakapramodakakākalakāsanapuṣpakamahāṣaṣṭikacūrṇakakuravakakedāraprabhṛtayaḥ | ||
- | ṣaṣṭikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukralāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānuraso laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthairyakṛdvalavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lohitaśālibhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭikāḥ kramaśo guṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛṣṇavrīhiśālāmukhajatumukhanandīmukhalāvākṣakatvaritakakukkuṭāṇḍakapārāvatakapāṭakaprabhṛtayo | ||
- | vrīhayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣaṣṭikaribaddhavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānuraso laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vrīhayo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghupākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmāpakarṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyāḥ kaṭukānvayāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavanānalavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanibarhaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukralāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghrapākā guṇottarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtravivardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāste baddhavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghupākāḥ kaphāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śālivargo hitāhitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kudhānyamudgādimāṣādīnāṃ ca vakṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koradūṣakaśyāmākanīvāraśāntanuvarakoddālakapriyaṅgumadhūlikānāndīmukhīkuruvindagavedhukasarabarukatoda(? | ||
- | kudhānyaviśeṣāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuvipākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaprakopaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāpahaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śyāmākaś ca saśāntanuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvetāś caiva priyaṅgavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāḥ kaphaharāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nandīmukhī tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varukaḥ samukundakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇāḥ kaṭupākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyā vātakopanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgavanamudgakalāyamakuṣṭhamasūramaṅgalyacaṇakasatīnatripuṭakahareṇvāḍhakīprabhṛtayo | ||
- | vaidalāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | marutkarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmaharāstathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭiprasādanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgasamāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pracurānilāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātivātaprakopaṇī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virūkṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṃstvanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtasaṃyuktāstridoṣaśamanāḥ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvādhmānakārakāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇavṛṣyo madhuro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣādbalapradaḥ śukrakaphāvahaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralo naiva kaphasya kartā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalamātmaguptamuktaṃ ca kākāṇḍaphalaṃ tathaiva | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāḥ kaṣāyā avidāhinaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaḥ kaṭurvipāke kaphamārutaghnaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāṃgrāhikaḥ pīnasakāsahārī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ānāhamedogudakīlahikkāśvāsāpahaḥ śoṇitapittakṛcca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣato vanyakulattha uktaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāṃgrāhikaḥ pittarakarastathoṣṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho vraṇālepana eva pathyaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dantyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyaḥ sito hīnatarāstathā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭurvipāke kaphapittahārī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nityaṃ prabaddhamūtro bahuvātavarcāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthairyāgnimedhāsvaravarṇakṛcca sapicchilaḥ sthūlavilekhanaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medomaruttṛḍ{ṃ.-}haraṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcidvidyādyavebhyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyaḥ sthiraḥ śukrarucipradaś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣaśoṣaśukrabalāsadṛṣṭikṣayakṛdvidāhī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prabandhaviṇmārutapittalaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavanti ye' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jñeyāḥ kaṭūṣṇā rasapākayoś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuśimbivallīprabhavāstu śimbāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balapradāḥ pittanibarhaṇāś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭabhya jīryantyanilapradāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarve smṛtā vaidalikāstu śimbāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidāhibhāvādahitaḥ kusumbaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādurasā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradiṣṭaḥ siddhārthakaḥ śoṇitapittakopī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamārutaghnastathāguṇaścāsitasarṣapo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhihatamaparyāgatameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānyaṃ guṇavat smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃvatsaroṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virūḍhaṃ dṛṣṭidūṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividhasyāsya bhāgaśaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃparikīrtitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsavargānupadekṣyāmaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāmyāḥ kravyabhuja ekaśaphā jāṅgalāśceti ṣaṇmāṃsavargāḥ | eteṣāṃ | ||
- | vargāṇāmuttarottaraṃ pradhānatamāḥ | te punardvividhājāṅgalā ānūpāśceti | | ||
- | tatra jāṅgalavargo' | ||
- | prasahāḥ parṇamṛgā bileśayā grāmyāśceti | teṣaṃ jaṅghālaviṣkirau | ||
- | pradhānatamau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāveṇahariṇarkṣakuraṅgakarālakṛtamālaśarabhaśvadaṃṣṭrāpṛṣatacāruṣkaramṛgamātṛkāprabhṛtayo | ||
- | jaṅghālā mṛgāḥ kaṣāyā madhurā laghavo vātapittaharāstīkṣṇā hṛdyā | ||
- | bastiśodhanāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāsṛkkapharogahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyasteṣāmeṇo jvarāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaghno' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhirhariṇo laghuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hariṇastāmra ucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuraṅgaḥ so' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛgamātṛkā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sannipātakṣayaśvāsakāsahikkārucipraṇut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāvatittirikapiñjalavartīravartikāvartakanaptṛkāvārtīkacakorakalaviṅkamayūrakrakaropacakrakukkuṭasāraṅgaśatapatrakutittirikuruvāhakayavālakaprabhṛtayastryāhalā | ||
- | viṣkirāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyamadhuro laghuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca pūjitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnivardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṇaprasādanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghuścāpi kapiñjalaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandavāte ca śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣādgauratittiriḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnibalavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caivopacakrakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | keśyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaramedhāgnidṛkśrotrendiryadārḍhyakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svedasvarabalāvahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vanyastadvadgrāmyo gurustu saḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātarogakṣayavamīviṣamajvaranāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapotapārāvatabhṛṅgarājaparabhṛtakoyaṣṭikakuliṅgagṛhakuliṅgagokṣveḍakaḍiṇḍimāṇavakaśatapatrakamātṛnindakabhedāśiśukasārikāvalgulīgiriśālaṭvālaṭṭūṣakasugṛhākhañjarīṭahārītadātyūhaprabhṛtayaḥ | ||
- | pratudāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalāhārā marutkarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhamūtrālpavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maladūṣakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāṇakapotakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaviśado' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pārāvataḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśukravivardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | veśmakuliṅgastvatiśukralaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siṃhavyāghravṛkatarakṣvṛkṣadvīpimārjāraśṛgālamṛgervārukaprabhṛtayo guhāśayāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | netraguhyavikāriṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākakaṅkakuraracāṣabhāsaśaśaghātyulūkacilliśyenagṛdhraprabhṛtayaḥ prasahāḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyasādayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣācchoṣiṇe hitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madgumūṣikavṛkṣaśāyikāvakuśapūtighāsavānaraprabhṛtayaḥ parṇamṛgāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyāścakṣuṣyāḥ śoṣiṇe hitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsārśaḥśvāsanāśanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāvicchalyakagodhāśaśavṛṣadaṃśalopākalomaśakarṇakadalīmṛgapriyakājagarasarpamūṣikanakulamahābabhruprabhṛtayo | ||
- | vileśayāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryurete vīrye coṣṇāḥ pūrvavat svādupākāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryuḥ sngidhāḥ kāsaśvāsakārśyāpahāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātiśītalavīryatvādvātasādhāraṇo mataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyakaṭukā smṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavardhanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghuḥ śīto viṣāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmidūṣīviṣāpahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnivardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupākinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sṛṣṭaviṇmūtramārutāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aśvāśvataragokharoṣṭrabastorabhramedaḥpucchakaprabhṛtayo grāmyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇāḥ kaphapittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mandapittakaphaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pīnasanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaśleṣmāvahaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyamaurabhrasadṛśaṃ guṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsapratiśyāyaviṣamajvaranāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pavitramanilāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsamekaśaphodbhavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāṅgalaḥ samudāhṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyagocarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | te' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samīpodakagocarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahābhiṣyandinastu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyathā kūlacarāḥ plavāḥ koṣasthāḥ pādino matsyāśceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gajagavayamahiṣarurucamarasṛmararohitavarāhakhaṅgigokarṇakālapucchakodranyaṅkvaraṇyagavayaprabhṛtayaḥ | ||
- | kūlacarāḥ paśavaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralāḥ kaphavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇaḥ pittadūṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmānilāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ madhurakāsajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vayavāyasya tu vardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahiṣastarpaṇo guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidrāpuṃstvabalastanyavardhano māṃsadārḍhyakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukravivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ madhurakāsajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittapraṇāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukravivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ tarpaṇaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vārāhaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyamanilāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhamūtraṃ virūkṣaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ mṛdu kaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittavināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haṃsasārasakrauñcacakravākakurarakādambakāraṇḍavajīvañjīvakabakabalākāpuṇḍarīkaplavaśarārīmukhanandīmukhamadgūtkrośakācākṣamallikākṣaśuklākṣapuṣkaraśāyikākonālakāmbukukkuṭikāmegharāvaśvetavāralaprabhṛtayaḥ | ||
- | plavāḥ saṃghātacāriṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhā vṛṣyā marujjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasapākayoḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaravarṇabalapradaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | haṃso vātavikāranut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkhaśaṅkhanakhaśuktiśambūkabhallūkaprabhṛtayaḥ kośasthāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kūrmakumbhīrakarkaṭakakṛṣṇakarkaṭakaśiśumāraprabhṛtayaḥ pādinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādurasapākā marunnudaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcasyāḥ śleṣmavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | koṣṇo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sṛṣṭaviṇmūtro' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāmudrāś ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rohitapāṭhīnapāṭalārājīvavarmigomatsyakṛṣṇamatsyavāguñjāramuralasahasradaṃṣṭraprabhṛtayo | ||
- | nādeyāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravo mārutāpahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyāḥ snigdhālpavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṣpaśaivālabhojanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātyarthaṃ pittakopanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nidrāluḥ piśitāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭharogaṃ karotyasau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyaśleṣmakarastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhāḥ svādurasāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svalpe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | timitimiṅgilakuliśapākamatsyanirularunandivāralakamakaragargarakacandrakamahāmīnarājīvaprabhṛtayaḥ | ||
- | sāmudrāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurā nātipittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcasyāḥ śleṣmavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsāśitvāt samudrajāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇatvādguṇottarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāmapyanilaghnatvāccauṇṭyakaupyau guṇottarāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākatvāttayorvāpyā guṇādhikāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pucchāsyacāriṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇa śiro laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasmāttasmādutsodapānajāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śirodeśamatyarthaṃ guruvastu te || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matsyāḥ sarasijāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūrvamaṅgaṃ laghu smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahābhiṣyandimāṃsavargo vyākhyātaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkapūtivyādhitaviṣasarpahatadigdhaviddhajīrṇakṛśabālānāmasātmyacāriṇāṃ ca | ||
- | māṃsānyabhakṣyāṇi | ||
- | yasmādvigatavyāpannāpahatapariṇatālpāsaṃpūrṇavīryatvāddoṣakarāṇi bhavanti | ||
- | ebhyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkaṃ prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālaṃ chardiṃ ca kopayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tridoṣaṃ vyādhidūṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaprakopaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihaṅgeṣu mahāśarīreṣvalpaśarīrā alpaśarīreṣu mahāśarīrāḥ pradhānatamāḥ | ||
- | evamekajātīyānāṃ mahāśarīrebhyaḥ kṛśaśarīrāḥ pradhānatamāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurulāghavamupadekṣyāmaḥ | tadyathā raktādiṣu śukrānteṣu dhatuṣūttarottarā | ||
- | gurutarāstathā | ||
- | sakthiskandhakroḍaśiraḥpādakarakaṭīpṛṣṭhacarmakāleyakayakṛdantrāṇi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakthinī cātmapakṣayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijānīyāddhātavastu yathottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyo gururudāhṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṃsāmadhobhāgastu yoṣitām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣeṇa guru smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhyabhāgastu pakṣiṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihaṅgānāṃ phalāśinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khagānāṃ piśitāśinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnaṃ dhānyacāriṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kravyādaikaśaphāstathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jaṅghālasaṃjñitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavaḥ syuryathottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāpūrvamato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cālpasārā guravaś ca | sarvaprāṇināṃ sarvaśarīreṣu ye pradhānatamā bhavanti | ||
- | yakṛtpradeśavartinastānādadīta pradhānālābhe madhyamavayaskaṃ | ||
- | sadyaskamakliṣṭamupādeyaṃ māṃsam iti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvo dhātavaḥ kriyāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrā cāsmin parīkṣyate || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | <label type=" | ||
- | |</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāḍimāmalakabadarakolakarkandhusauvīrasiñcitikāphalakapitthamātuluṅgāmrāmrātakakaramardapriyālanāraṅgajambīralakucabhavyapārāvatavetraphalaprācīnāmalakatīntiḍīkanīpakośāmrāmlīkāprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurūṇyuṣṇāni vīryataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphotkleśakarāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātipittalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varcovibandhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ cāmlameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuramamlaṃ vātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaṭukaṃ saram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyamāmalakīphalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadamlatvādpittaṃ mādhuryaśaityataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalebhyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ samadhuraṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śramaghnaṃ dīpanaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ vātapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaṃ śiñcitikāphalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ grāhi vātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāmlarasaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāghnaṃ kaṇṭhaśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātuluṅgamudāhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakrimikaphāpahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsaṃ mārutapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlānilacchardikaphārocakanāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmārśoghnaṃ tu kesaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mande' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasastasyopadiśyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittalaṃ baddhakesaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktamāṃsabalapradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnaṃ bṛṃhaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukravivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guru viṣṭabhya jīryati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ śleṣmavardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lakucaṃ śukranāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakṛt karamardakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | priyālaṃ guru śītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavyamāsyaviśodhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi śītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyamatyagnivātanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prācīnāmalakaṃ tathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittabalāsakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpakvaṃ kaphavātanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośāmraphalamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvadbhedi tu kevalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadaṃ bhaktarocanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāraṅgasya phalaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāśūlakaphotkleśacchardiśvāsanivāraṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jambīraṃ guru pittakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṇitapittakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīravṛkṣāphalajāmbavarājādanatodanaśītaphalatindukabakuladhanvanāśmantakāśvakarṇaphalguparūṣakagāṅgerukīpuṣkaravartibilvabimbīprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyamadhurāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātimārutakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāmbavaṃ kaphapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājādanaphalaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | todanaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ pittāgnivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tindukaṃ vātakopanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ kaphapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ saṃgrāhi bākulam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadaṃ phalamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānvanaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādaśmantakaphalāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalgujaṃ tarpaṇaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyānurasaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyāt parūṣakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittanibarhaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaprasādanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyaṃ kaphakaraṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ saṃgrāhi dīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bilvamudāhṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurānurasaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣakṛt pūtimārutam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyakṛt kaphapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛḍdāhajvarapittāsṛkkāsaśvāsakṣayāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tālanārikelapanasamaucaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākarasānyāhurvātapittaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇāni himāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tālajaṃ guru pittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtralaṃ vātapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaṃ svādu śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇaṃ bastiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaṃ svādurasaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ nātiśītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ śleṣmakaraṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | drākṣākāśmaryakharjūramadhūkapuṣpaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurā snigdhaśītalā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittajvaraśvāsatṛṣṇādāhakṣayāpahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittāsṛgvātanāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāśmaryaṃ phalamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ tarpaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svārjūraṃ raktapittajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhūkakusumaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyopadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātāmākṣoḍābhiṣukaniculapicunikocakorumāṇaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇāni gurūṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyāni madhurāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcittiktaṃ rucipradam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavalīphalamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sāruṣkaranibandhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītalaṃ vātakopanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaprasādanam | (?</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṇitapittakṛt ||) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṭaṅkaṃ mārutakṛdguru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaśleṣmaghnamaiṅgudam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣoṣṇaṃ keśanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphakṛnmadhuraṃ himam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṇaśūnyaphalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātaharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saraṃ kaṭuvipāki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaṭupāki tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmijvarānāhamehodāvartanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupāki tathaiva ca || (?</ | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guru śleṣmaharaṃ himam |) </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jantupramehanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu vātakaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viḍaṅgaṃ kṛmināśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣaghnaṃ śophakuṣṭhanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ cābhayāphalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaisvaryaṃ krimināśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaphapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktrakledamalāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūgaphalaṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jātīkaṭukayoḥ phalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktaṃ kaṭu kaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktrakledadaurgandhyanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karpūro laghu lekhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vairasye cāpi pūjitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bastiviśodhanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittānilāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamārutanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvadāmalakasya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kośāmrasaṃbhavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaḥ pittānilāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryaṃ bhavati yādṛśam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | majjānamapi nirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yadguṇavattadudāhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taddhi guṇottaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ kaṭu tiktakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pākātītamakālajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvamaparyāgatameva ca || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatra puṣpaphalālābukālindakaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuryustathā mandakaphāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākarasāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bālaṃ madhyaṃ kaphāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ bastiśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyaṃ cetovikāriṇām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālindaṃ kaphavātakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurvyatiśītalā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trapusairvārukarkārukaśīrṇavṛntaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātakarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | teṣāṃ pittaharaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphakṛjjīrṇamamlaṃ vātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpakvaṃ kaphavātakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ nātipittalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīrṇavṛntaṃ kaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyamānāhāṣṭhīlanullaghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīmaricaśṛṅgaverārdrakahiṅgujīrakakustumburujambīrasumukhasurasārjakabhūstṛṇasugandhakakāsamardakakālamālakuṭherakakṣavakakharapuṣpaśigrumadhuśigruphaṇijjñakasarṣaparājikākulāhalāvagutthagaṇḍīratilaparṇikāvarṣābhūcitrakamūlakalaśunapalāṇḍukalāyaprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaśleṣmaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskārārthamanekadhā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalayārdrā kaphāvahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyā pittāvirodhinī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmapraseki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tacchuṣkamavṛṣyaṃ kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryato maricaṃ sitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipāke madhuraṃ kaṭu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ laghu dīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibandhānāhaśūlanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyaṃ caivārdrakaṃ smṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlājīrṇavibandhanut || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ pittāgnivardhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhāḍhyaṃ jīrakadvayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sopakuñcikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vividheṣvavacāritā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādusaugandhyahṛdyatām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhā tṛḍdāhanāśanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tiktā srotoviśodhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmivātakaphāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhavaiśadyakārakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphānilaviṣaśvāsakāsadaurgandhyanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surasaḥ samudāhṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣādgaranāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣāstikṣṇoṣṇāḥ pittavardhanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surasārjakabhūstṛṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācanaḥ kaṇṭhaśodhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | satiktaḥ kāsamardakaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śigrustikto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śophaghno dīpanaḥ kaṭuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣaṃ tīkṣṇoṣṇameva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gāṇḍīraṃ veganāma ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaśophahare laghū | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitā śophodarārśasām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnidīpanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇṭhyā mūlakapotikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tīkṣṇamāmaṃ tridoṣakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanut kaphavātajit || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣadoṣaharaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkamanyatra mūlakāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathaiva yathottaram te guravaḥ pradiṣṭāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittahantṛ phalaṃ nihanyāt kaphamārutau ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupicchilaś ca guruḥ saraḥ svādurasaś ca balyaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāsvaravarṇacakṣurbhagnāsthisandhānakaro rasonaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdrogajīrṇajvarakukṣiśūlavibandhagulmārucikāsaśophān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durnāmakuṣṭhānalasādajantusamīraṇaśvāsakaphāṃś ca hanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuś ca tīkṣṇo gururnātikaphāvahaś ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kiṃcit palāṇḍuragniṃ ca vivardhayettu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthiradhātukartā balyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śoṇitapittaśastaḥ sa picchilaḥ kṣīrapalāṇḍuruktaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnaṃ vātalaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraṃ ca tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cuccūyūthikātaruṇījīvantībimbītikānadī(ā.ndī)bhallātakacchagalāntrīvṛkṣādanīphañjīśālmalīśaluvanaspatiprasavaśaṇakarbudārakovidāraprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃgrāhīṇi laghūni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | picchilo vraṇināṃ hitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cuccūsteṣāṃ tridoṣahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīvantī samudāhṛtā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tvalpabalā matā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyāḥ pallavāḥ smṛtāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittātisāriṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punarnavāvaruṇatarkāryurubūkavatsādanībilvaśākaprabhṛtīni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapraśamanāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣācchophanāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | taṇḍulīyakopodikā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakṣāramadhurāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittamadāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣastaṇḍulīyo viṣāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittamadāpahā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmakarī himā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnibalavardhanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāstūko rocanaḥ saraḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pālaṅkyā taṇḍulīyavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphe hitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | baddhaviṇmūtramārutam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maṇḍūkaparṇīsaptalāsuniṣaṇṇakasurvacalāpippalīguḍūcīgojihvākākamācīprapunnāḍāvalgujasatīnabṛhatīkaṇṭakārikāphalapaṭolavārtākukāravellakakaṭukikākevukorubūkaparpaṭakakirātatiktakarkoṭakāriṣṭakośātakīvetrakarīrāṭarūṣakārkapuṣpīprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sulaghūni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhamehajvaraśvāsakāsāruciharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākarasā himā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvadgojihvikā matā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃgrāhī suniṣaṇṇakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākaṃ kaṭu satīnajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kākamācyāstu tadvidham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavātaharāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭutiktalaghūni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vraṇyamuṣṇaṃ tiktamavātalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanadīpanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanaṃ kaṭukaṃ laghu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jīrṇaṃ sakṣārapittalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāravellakameva ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | aṭarūṣakavetrāgraguḍūcīnimbaparpaṭāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varuṇaprapunāḍayoḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātapittaprakopaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | garadoṣaharaṃ kaṭu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rūkṣamuṣṇaṃ śleṣmaharaṃ laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaṃ madhuraṃ ca tat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakaphe hitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāgnidīpanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | loṇikājātukatriparṇikāpattūrajīvakasuvarcalāḍuḍurakakutumbakakuṭhiñjarakuntalikākuraṇṭikāprabhṛtayaḥ | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphaghnā nātipittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātalāḥ sarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sakuraṇṭikā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣāpahaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṭīśākaṃ ca tadvidham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | durjaraṃ harimanthajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālāyamativātalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghu vātakaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | patraṃ pūtikarañjajam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭu pittaprakopaṇam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svaryaṃ vātakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyaṃ vahnidīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaktrakaṇḍūmalakledadaurgandhyādiviśodhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi madhuravipākāni raktapittaharāṇi ca vṛṣāgastyayoḥ puṣpāṇi tiktāni | ||
- | kaṭuvipākāni kṣayakāsāpahāni ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | naktāndhānāṃ praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuvipākāni vātaharāṇi sṛṣṭamūtrapurīṣāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muṣkakārkāsanasya ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuṣṭhaghnaṃ kuṭajasya ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | padmaṃ pittakaphāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kumudaṃ hlādi śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kuvalayotpale || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavināśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saurabhyāt pittanāśane || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bākulaṃ pāṭalāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaṃ tadvacca kuṅkumam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇaṃ kaphanāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvadeva kuraṇṭakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣpaṃ vṛkṣocitaṃ tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuśleṣmaharāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣavakakuleva(ā.ca)ravaṃśakarīraprabhṛtīni kaphaharāṇi sṛṣṭamūtrapuriṣāṇi ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādupākaṃ sapicchalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātipittaśleṣmakaraṃ ca tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurā rasapākataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virūkṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | palālekṣukarīṣaveṇukṣitijāni | tatra palālajātaṃ madhuraṃ madhuravipākaṃ | ||
- | rūkṣaṃ doṣapraśamanaṃ ca ikṣujaṃ madhuraṃ kaṣāyānurasaṃ kaṭukaṃ śītalaṃ ca | ||
- | tadvadevoṣṇaṃ kārīṣaṃ kaṣāyaṃ vātakopanaṃ ca veṇujātaṃ kaṣāyaṃ vātakopanaṃ | ||
- | ca bhūmijaṃ guru nātivātalaṃ bhūmitaścāsyānurasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṇyākatilakalkasthūṇikāśuṣkaśākāṇi sarvadoṣaprakopaṇāni || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṭakā vātakopanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ruciṣyā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāyo viṣṭambhi durjaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādu śākamudāhṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kandāś ca guravaḥ kramāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmijuṣṭamadeśajam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadyadakālavirohi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidārīkandaśatāvarībisamṛṇālaśṛṅgāṭakakaśerukapiṇḍālukamadhvālukahastyālukakāṣṭhālukaśaṅkhālukaraktālukendīvarotpalakandaprabhṛtīni | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | stanyavṛddhikarāṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaḥ svaryo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavātaharaś ca saḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādutiktā śatāvarī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhāgnibalavardhinī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītā rasāyanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | evāṅkurāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaprasādanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ mārutāvaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śṛṅgāṭkakaśerukau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaprakopaṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vipāke kaṭu pittakṛt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamārutakopanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kandā īṣatkaṣāyāḥ kaṭukā rūkṣā viṣṭambhino guravaḥ kaphavātalāḥ pittaharāś ca | ||
- | || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi prakīrtitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūraṇo gudakīlahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mārutakopanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhurā himāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭuko rasapākataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyo rasāyanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mastakamajjānaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittaharāṃstathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphavṛddhikarānapi || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyādhitaṃ krimibhakṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā samyaṅna rohati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saindhavasāmudraviḍasauvarcalaromakaudbhidaprabhṛtīni lavaṇāni | ||
- | yathottaramuṣṇāni vātaharāṇi kaphapittakarāṇi yathāpūrvaṃ snigdhāni svādūni | ||
- | sṛṣṭamūtrapurīṣāṇi ceti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ laghvagnidīpanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaṃ doṣaghnamuttamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nātyuṣṇamavidāhi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlaghnaṃ nātipittalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlahṛdroganāśanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viḍaṃ vātānulomanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vīryoṣṇaṃ viśadaṃ kaṭu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyaṃ surabhi rocanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyavāyi kaṭupāki ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūkṣmaṃ viḍbhedi mūtralam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūkṣmaṃ vātānulomanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyāllavaṇamaudbhidam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanaṃ pittakopanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇaṃ guṭikāhvayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śailamūlākarodbhavam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vihitaṃ kaṭu cocyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yavakṣārasvarjikākṣāroṣakṣārapākimaṭaṅkaṇakṣāraprabhṛtayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gulmārśograhaṇīdoṣapratiśyāyavināśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktapittakarāḥ sarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svarjikāyāvaśūkajau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukraśleṣmavibandhārśogulmaplīhavināśanau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | coṣakṣāro balāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣārasteṣāṃ bastiviśodhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnaḥ pittadūṣaṇaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | agnidīptikarastīkṣṇaṣṭaṅkaṇaḥ kṣāra ucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇīyaṃ rasāyanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ viṣasūdanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sasnehaṃ pittavātanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanaṃ śītalaṃ saram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cakṣuṣyaṃ kaphavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāpittakaphāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | trapusīsaṃ vilekhanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | muktāvidrumavajrendravaidūrayasphaṭikādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lekhanā viṣasūdanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāpmālakṣmīmalāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caiva śākeṣu cānuktamihāprameyāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | matvā tadādiśeddṛvyamanalpabuddhiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ye ca śālayaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhanyeṣu pravarāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lāvatittirisāraṅgakuraṅgaiṇakapiñjalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsagaṇeṣviha || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kharjūraṃ saparūṣakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalavarge praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāstukaścuccūcillīmūlakapotikāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākavarge praśasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreṣṭhaṃ saindhavaṃ lavaṇeṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāgaraṃ kaṭau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śreṣṭhaṃ kaṣāye saparūṣakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhvāsavau tathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsaṃ vayasi madhyame || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskṛtaṃ mātrayā śubham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śākamaśuṣkaṃ taruṇaṃ navam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtānnaguṇavistaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyaḥ pācanadīpanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīnāgarāyutaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanī bastiśodhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātānulomanī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | grāhiṇī balavardhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanī kṣuttṛṣāpahā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇī balavardhanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vilepyamlā ca durjarā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | peyā sikthasamanvitā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādyavāgūrviraladravā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medaḥkaphakaro guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛśarā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manojñaḥ surabhiḥ samaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśadastvodano laghuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaścāpyodano guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyo bhṛṣṭataṇḍulaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kandairvaidalāmlaiś ca saṃyutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīropasādhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | īṣatsūpo laghurhitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hitaṃ syāt snehasaṃskṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sneharahitamapīḍitamato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehanaṃ balavardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehagorasadhānyāmlaphalāmlakaṭukaiḥ saha | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanaṃ bṛṃhaṇaṃ guru || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | surabhidravyasaṃskṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balamāṃsāgnivardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | harṣaṇaṃ prīṇanaṃ guru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balamedhāgnimāṃsaujaḥśukravardhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadevolluptapiṣṭatvādulluptam iti pācakāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnau pakvamato laghu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlikāprotamaṅgāraparipācitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradigdhaṃ gurupākataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prataptaṃ kandupācitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śūlyaṃ yaccānyadīdṛśam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadvīryoṣṇaṃ pittakṛdguru | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rucyaṃ dṛṣṭiprasādanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | manojñaṃ ghṛtasādhitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsakṣayāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māṃsarasaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jvarakṣīṇakṣatorasām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛśānāmalparetasām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukrado balavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskṛto doṣanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣānmukhaśoṣiṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saurāvaḥ svāduśītalaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tat puṣṭibalāvaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | virasaṃ mārutāvaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khāniṣkastu paraṃ guruḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | punardṛṣadi peṣitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pippalīśuṇṭhimaricaguḍasarpiḥsamanvitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pācayetsamyagvesavāra iti smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balyo vātarujāpahaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuddhānāṃ vraṇināmapi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mudgayūṣaḥ kṛtākṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādrāgakhāḍavaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣāṇāṃ cāvirodhakṛt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | masūramudgagodhūmakulatthalavaṇaiḥ kṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādvātavyādau ca śasyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyukto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghupākyupadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣiṇau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛmikuṣṭhajvarāpahau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsakāsapratiśyāyaprasekārocakajvarān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedogalāmayān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śvāsapīnasanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tūṇīpratūṇīkāsārśogulmodāvartanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃśamano laghuḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchāmedoghnaḥ pittavātajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittakaphe hitaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṇṭhyo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvadhānyakṛtastadvadbṛṃhaṇaḥ prāṇavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā vātakaphe hitau | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāḍimāmlo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdho vātaharo guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣaraktapradūṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ṣā(ā.khā)ḍavāḥ pānakāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaidyavākyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭukairvinā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇasnehakaṭukaiḥ saṃyutaṃ kṛtam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gorasadhānyāmlaphalāmlairanvitaṃ ca yat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskṛtāsaṃskṛtaṃ rasam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yūṣaḥ kāmbalikaḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śuṣkaśākaṃ virūḍhakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittakarāṇi ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vaṭakānyāhurvidāhīni gurūṇi ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocanadīpanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṣṇāmūrcchābhramacchardiśramaghnā rāgaṣāḍavāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhā vṛṣyā ca rocanī | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hṛdyaṃ dadhyanilāpaham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītavāripariplutāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ityupadiśyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsāśramanāśanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūtrakṛcchrodāvartanāśanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittavikāranut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kapharoganibarhaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maladoṣānulomanaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānakaṃ guru mūtralam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | khaṇḍamṛdvīkāśarkarāsahitaṃ punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānakaṃ syānniratyayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchādāhatṛṣāpaham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhi pānakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jñātvā mātrāṃ ca sarvataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gurulāghavamādiśet || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasavīryavipākataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyā hṛdyāḥ sugandhinaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittanāśanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ghṛtapūrāḥ kaphāvahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | raktamāṃsalāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śukralāḥ kaphavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ye te viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | modakāstu sudurjarāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittaghnaḥ pavanāpahaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṭṭakaḥ prāṇavardhanaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhaḥ kaphakaro guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣyandanaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣyā balyāstu sāmitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavaḥ phenakādayaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣṭambhino matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpūrṇā gurubṛṃhaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṣkulyaḥ kaphapittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittaprakopaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyāḥ sṛṣtamārutāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śleṣmaghnā bhinnavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyā māṣasādhitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravo nātipittalāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dṛṣṭipradūṣaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavo ghṛtapācitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | varṇadṛṣṭiprasādanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṭupākinaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittalāstvakpradūṣaṇāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phalamāṃsekṣuvikṛtitilamāṣopasaṃskṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇā hṛdayapriyāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātakopanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūyiṣṭhaṃ laghavo matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guravaḥ kaphavardhanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhinnavarcasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kāsapīnasamehanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphamedoviśoṣaṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vṛṣyāstṛṣṇāpittakaphāpahāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhedinaḥ pavanāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghvī saiva viparyayāt | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛdutvādavalehikā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dīpanāḥ kaphanāśanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghavastṛṇamalāpahāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛṭchardidāhagharmārtinudastatsaktavo matāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāhajvaravināśanāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇāḥ kaphavardhanāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vātaghnā bhinnavarcasaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāṇḍulaṃ kṛmimehanut | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bṛṃhaṇastaṇḍulo navaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | purāṇastanḍulaḥ smṛtaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyasaṃyogasaṃskāravikārān samavekṣya tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhoktṇṇāṃ chandato' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | anekadravyayonitvācchāstratastān vinirdiśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mādhuryayoge praṇayībhavanti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tṛptāsteṣāṃ yatheṣṭaṃ pravadanti pathyam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītoṣṇatoyāsavamadyayūṣaphalāmladhānyāmlapayorasānām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavedyattasmai pradeyaṃ tviha mātrayā tat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vibhāvya dhīrairdravyāṇi bhojyāni ca tāni tāni | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | medhyaṃ yadambhaḥ śucibhājanastham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśastaṃ toyātmakāḥ sarvarasāś ca dṛṣṭāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | eṣo' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehānāmatha śasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snehāttauvarakāttathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yūṣāmlakāñjikam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭānnasya ca sarvaśaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadhipāyasamadyārtiviṣajuṣṭe tathaiva ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | piṣṭamayasyāhuranupānaṃ sukhodakam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śālimudgādibhojinām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yuddhādhvātapasantāpaviṣamadyarujāsu ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhānyāmlaṃ dadhimastu vā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvamāṃseṣu pūjitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vā praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gharmādhvabhāṣyastrīklāntānāmamṛtopamam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlānāmanupānaṃ madhūdakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhu(ā.bha)ktamadhye prakīrtitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphe rūkṣoṣṇamiṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuraśītalam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣīramikṣurasastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viṣārtiṣu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vargāṇāmanupānaṃ pṛṭhak pṛthak | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarveṣāmeva me śṛṇu || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | badarāmlaṃ vaidalānāṃ dhānyāmlaṃ jaṅghālānāṃ dhanvajānāṃ ca pippalyāsavaḥ | ||
- | viṣkirāṇāṃ kolabadarāsavaḥ pratudānāṃ kṣīravṛkṣāsavaḥ guhāśayānāṃ | ||
- | kharjūranālikerāsavaḥ prasahānāmaśvagandhāsavaḥ parṇamṛgāṇāṃ | ||
- | kṛṣṇagandhāsavaḥ bileśayānāṃ phalasārāsavaḥ ekaśaphānāṃ triphalāsavaḥ | ||
- | anekaśaphānāṃ khadirāsavaḥ kūlacarāṇāṃ śṛṅgāṭakakaśerukāsavaḥ kośavāsināṃ | ||
- | pādināṃ ca sa eva plavānāmikṣurasāsavaḥ nādeyānāṃ matsyānāṃ mṛṇālāsavaḥ | ||
- | sāmudrāṇāṃ tu mātuluṅgāsavaḥ amlānāṃ phalānāṃ padmotpalakandāsavaḥ kaṣāyāṇāṃ | ||
- | dāḍimavetrāsavaḥ madhurāṇāṃ trikaṭukayuktaḥ khaṇḍāsavaḥ tālaphalādīnāṃ | ||
- | dhanyāmlaṃ kaṭukānāṃ dūrvānalavetrāsavaḥ pippalyādīnāṃ śvadaṃṣṭrāvasukāsavaḥ | ||
- | kūṣmāṇḍādīnāṃ dārvīkarīrāsavaḥ cuccuprabhṛtīnāṃ lodhrāsavaḥ jīvantyādīnāṃ | ||
- | triphalāsavaḥ kusumbhaśākasya sa eva maṇḍūkaparṇyādīnāṃ mahāpañcamūlāsavaḥ | ||
- | tālamastakādīnāmamlaphalāsavaḥ saindhavādīnāṃ surāsava āranālaṃ ca toyaṃ vā | ||
- | sarvatreti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | māhendraṃ toyamuttamam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tattasmai hitamucyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pitte rakte ca śītalam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamatimātramathāpi vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhamannaṃ prajīryati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣasaṃghātabhedanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śramaklamaharaṃ sukham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pipāsācchedanaṃ param || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyaganupānaṃ sadocyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthāpayenmadhyasevitam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmādvīkṣya prayojayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatamaklinnamannamadravapāyinām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhavatyābādhajananamanupānamataḥ pibet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpyūrdhvajatruge || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yasya copahataḥ svaraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pītvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasya kaṇṭhorasi sthitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syandāgnisādacchardyādīnāmayāñjanayedbahūn || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svabhāvaṃ nātivartate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃskāramātrānnakālāṃścāpyuttarottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukumārāḥ sukhocitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cinteyaṃ parikīrtyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca dīptāgnayo narāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nāvaśyaṃ parikīrtyate || </l> | ||
- | <label type=" | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vistareṇākhilaṃ śṛṇu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āptāsthi(ā.nvi)tamasaṃkīrṇaṃ śuci kāryaṃ mahānasam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tatrāptairguṇasaṃpannamannaṃ bhakṣyaṃ susaṃskṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samupasthāpayedbhiṣak || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prokṣitaṃ vyajanodakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | siddhamannaṃ nivedayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṛtsnāmāhārasyopakalpanām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | peyā deyā tu rājate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradadyādvai daleṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sauvarṇeṣu prakalpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rājateṣūpahārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvān śaileṣu dāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suśītaṃ suśṛtaṃ payaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛnmayeṣu pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītaleṣu śubheṣu ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dadyādvaidūryacitreṣu{O.pātreṣu} rāgaṣāḍavasaṭṭakān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | suvistīrṇe manorame | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pradehāṃś ca susaṃskṛtān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pariśuṣkāṇi yāni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjānasyopakalpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pānīyaṃ pānakaṃ payaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | savye pārśve pradāpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rāgaṣāḍavasaṭṭakān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvayorapi ca madhyataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojanasyopakalpanām | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | niḥsaṃpāte śubhe śucau || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | deśe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pathyairiṣṭai rasādibhiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pratyagramaśanaṃ hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | madhuramaśnīyānmadhye' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojaneṣvavacārayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dāḍimādīni buddhimān || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhakṣyāṃścitrāṃstataḥ param | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kecidāhurviparyayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhojanasya tu śasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | phaleṣvāmalakaṃ nṛṇām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mṛṇālabisaśālūkakandekṣuprabhṛtīni ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tu bhukte kadācana || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samadeho' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kṣipramuṣṇaṃ dravottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bubhukṣito' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sātmyamannaṃ na bādhate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | snigdhoṣṇaṃ balavahnidam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yātyadoṣaṃ dravottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrāvaddhātusāmyaṃ karoti ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yeṣvṛtuṣu smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjīta prātareva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhṛśamāyatāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | praśasyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cāpi samāḥ smṛtāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjīta bhojanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hīnādhikamathāpi vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śarīre hyalaghau naraḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇā vā ni(ā.vi)yacchati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyunopahate' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvitītaṃ ca na kāṅkṣati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca balakṣayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kurute' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣairetairvivarjitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathoktaguṇasaṃpannamupaseveta bhojanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kālayorubhayorapi | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pāṣāṇatṛṇaloṣṭavat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | cānnaṃ vivarjayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śītamannamuṣṇīkṛtaṃ punaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādu na lakṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tattadvidadhyāduttarottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjānasya muhurmuhuḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rocate' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prathamenātitarpitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svādayedanyattasmāt prakṣālyamantarā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | puṣṭimutsāhaṃ harṣaṇaṃ sukham | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃjanayatyannamasvādu ca viparyayam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhūyastat svādu bhojanam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjānaścāntarā pibet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śodhanenāharecchanaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhasyāniṣṭagandhatām || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāyurvidagdhe pittameva tu | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasmādbhukteritaṃ kapham || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaṣāyakaṭutiktakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pūgakaṅkolakarpūralavaṅgasumanaḥphalaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mukhavaiśadyakārakaiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandhairvā vicakṣaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yāvadannaklamo gataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vāmapārśvena saṃviśet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sparśāṃś ca manasaḥ priyān | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādhu tiṣṭhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gandhāścāpi jugupsitāḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamatihāsyaṃ ca vāmayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | necchedvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yānaṃ nāpi vāhanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasajyeta kadācana | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | ca na samācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nādhya(ā.tya)śnīyādrasān sadā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dvirannaṃ na samācaret || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuñjāno hanti pāvakam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravyataś ca yaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrayā vā bubhukṣitaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sukhaṃ samyak prajīryati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidyādyathottaram || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laghūnāṃ tṛptiriṣyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mātrāgururiṣyate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagevopapadyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pākaṃ sādhu gacchati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidāhamupagacchati | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | paktau vā yasya tiṣṭhati || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tasyāpyannaṃ vidahyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vahnivyāpadamāvahet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kaphapittānilaistribhiḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caturthaṃ rasaśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhāraṇāt svapnaviparyayācca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamannaṃ na pākaṃ bhajate narasya || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lubdhena rugdainyanipīḍitena | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sevyamānamannaṃ na samyak pariṇāmameti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | gatamāmasaṃjñaṃ vidagdhasaṃjñaṃ gatamamlabhāvam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhṛśatodaśūlaṃ viṣṭabdhamāna(ā.ba)ddhaviruddhavātam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhaktakāṅkṣā na jāyate hṛdgurutā ca yasya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | caturthametat pravadantyajīrṇam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasekaḥ sadanaṃ bhramaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | maraṇaṃ cāpyajīrṇataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhe vamanaṃ hitam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | rasaśeṣe śayīta ca || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | lavaṇāmbunā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tāvadyāvanna prakṛtiṃ bhajet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | laṅghanaiḥ samupācaret | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāddoṣataḥ prāṇatastathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samaśanaṃ smṛtam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vijñeyaṃ viṣamāśanam || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tadadhyaśanamucyate | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bahūnvyādhīnkaroti vā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śīghraṃ śītāmbunā vai paripākameti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | pittamākledibhāvācca nayatyadhastāt || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bhuktamātre(ā.traṃ) dahyata hṛtkoṣṭhagalaṃ ca yasya | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mākṣikasamprayuktāṃ līḍhvā' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | śaṅkā snigdhasya jantorbalino' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saśuṇṭhīmabhayāmaśaṅko bhuñjīta samprāśya hitaṃ hitārthī || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | doṣavibaddhamāṃ līnaṃ na tejaḥpathamāvṛṇoti | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | bubhukṣā sā mandabuddhiṃ viṣavannihanti || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | guṇānāṃ karmavistaram | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | nānādravyāśrayā guṇāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mūrcchātṛṭsvedadāhajit | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syātpācanaś ca viśeṣataḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | balavarṇakarastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syādviśeṣātstambhanaḥ kharaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sandhānaḥ śleṣmalo guruḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | kledācūṣaṇaropaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | srāvaṇo mṛduranyathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sādopalepabalakṛdgurustarpaṇabṛṃhaṇaḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | syāllekhano ropaṇastathā | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | proktāsteṣāṃ karmaviśeṣāṇaiḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dravādīṃstānnibodha me | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sthūlaḥ syādbandhakārakaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | karkaśo viśado yathā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sugandho rocano mṛduḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | viparīto' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mando yātrākaraḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vyāpya pākāya kalpate || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātubandhān vimokṣayet | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | tathā+āśutvāddhāvatyambhasi tailavat || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sūkṣmeṣu srotaḥsvanusaraḥ smṛtaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | yathāvatparikīrtitāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | saṃpravakṣyāmyataścordhvamāhāragatiniścayam | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | hyāhāraḥ pāñcabhautikaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | samyagguṇān svānabhivardhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidagdhaḥ pavanaṃ punaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | āhāraḥ paribṛṃhayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prāgīrito rasaḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | sarvān dhātūn pratarpayet || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | svedaḥ syānnakharoma ca | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | dhātūnāṃ kramaśo malāḥ || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | jāgrataḥ puṇḍarīkavat | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | annamaklinnadhātutvādajīrṇe' | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | prasuptasya viśeṣataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | klinnavisrastadhātutvādajīrṇe na hitaṃ divā || </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | mahāmuner nṛparṣimukhyasya paṭheddhi yatnataḥ | </l> | ||
- | |||
- | <l xml: | ||
- | vidhātum auṣadhaṃ mahātmanāṃ cārhati sūrisattamaḥ || </l> | ||
- | < | ||
- | suśrutena viracitāyāṃ suśrutasaṃhitāyāṃ sūtrasthāne | ||
- | ṣaṭcatvāriṃśattamo' | ||
- | |||
- | < | ||
- | |||
- | | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||
- | </ | ||