nāṃ guṇaharī vijñeyā
dantaśarkarā ||
kapāleṣv iva dīryatsu dantānāṃ saiva śarkkarā |
kapāliketi paṭhitā sadā dantavināśanī ||
asṛṅbhiśreṇa pittena dagdhāṃ dantas tv aśeṣataḥ |
śyāvatān nīlatām vāpi gataḥ sa śyāvadantakaḥ ||
vātena tair stair bhāvais tu hanusandhir
vidaṅgataḥ |
hanumokṣa iti jñeyo vyādhir arditalakṣaṇaḥ ||
jihvā
gatās tu || kaṇṭakās trividhāṃs
tribhidoṣair alāsa upajihvikā ceti ||
jijvānilena sphuṭiā prasuptā bhavec ca
śākacchadanaprakāśā ||
pittāt sadāhair anucīyate ca dīrghaiḥ saraktair api kaṇṭakaiś ca || kaphena
gurvī vahalā citā ca māṃsodgaraiḥ śālmalikaṇṭakābhaiḥ |
kapharaktamūrtti ||
jihvāṃ
sa tu stambhayate pravṛddho mūle ca jihvā bhṛśameti pākaṃ |
jihvāgrarūpaḥ śvayathur hi jihvām unnāmya
jātaḥ kapharaktamūlaḥ ||
lālākaraḥ kaṇḍuyutaḥ sacoṣaḥ sā tūpajihvā paṭhitā bhiṣagbhiḥ ||
tālugatās tu || galaśuṇḍikā tuṇḍīkerī
adhruṣaḥ kacchapaḥ arvudaḥ māṃsasaṃghātaḥ |
tālupuṣpuṭākaḥ tāluśoṣaḥ tālupā
ka iti |
kaphāṃ sṛgabhyāṃ tālumūlāt pravṛddhādīrghaḥ śopho dhmātavastiprakāśaḥ
|
tṛṣṇākāsaḥ śvāsakṛ ttaṃ vadanti vyādhivaidyāḥ
galaśuṇḍati nāmnā ||
śophaḥ sthūlastodadāhaprapākī prāguktābhyāṃ | tuṇḍikerī
matā tu ||
mṛduḥ śotho lohitā jñeyo dhruṣaḥ sa jvaras tīvraruk ca ||
kūrmonnatovedanośrīghrajanmāro
go jñeyaḥ
kacchapaḥ śleṣmaṇā tu ||
padmākāraṃ tālumadhye tu śophaṃ taṃ vidyād raktārdvudaṃ proktaliṃṅgaṃ ||
māṃsaṃ nirujaṃ tālukaphān
prorvaidyaimāṃsasaṃghāta eṣaḥ ||
aruk sthiraḥ kolamātraḥ kaphena samedasā purpuṭās tāludeśe
||
śuṣyaty atyarthaṃ dīryate cāpi tāluḥ śvāsaś
caivograstāluśoṣonilāt tu ||
pittaṃ kuryāt pākam atyartha
ghoraṃ tālany evaṃ tālupākaṃ vadanti
||
kaṇṭhagatās tu || rohiṇyaḥ pañca || kaṇṭhaśālūkam
adhijihvāvalayor alāma | ekavṛkṣaḥ | śataghī gilāyuḥ
galavidradhiḥ | galaughaḥ | svaraghno māṃsatāno vidāriñ ceti ||
gale nilaḥ pittakaphau tu mūrcchitau
pradūṣyamāṃsañ ca tathaiva śoṇitam |
galopasaṃrodhakarais tathāṅkurau
haṃ nyastaṃ
vyādhir ayaṃ hi rohiṇī ||
jihvāsamantād dhṛtaśavedanāt tu māṃsāṅkuraiḥ kaṇṭhaṃ
nirodhinī yā |
tāṃ rohiṇī vātakṛtāṃ vadanti tisraś ca tās tv ādita eva kṛcchrā ||
kṣiprodgamā kṣipravidāhapākāstīvrajvarā pittanimittajā
tu ||
srotonirodhinyacalonnatā ca sthirāṃkurā yā kaphasaṃbhavā sā ||
gambhīrapākinyanivāravī
tridoṣaliṅgā tritayokti tat
tu ||
sphoṭaumcitā pittasamānaliṅgāsādhyā pradiṣṭā
rudhirātmikā tu ||
kolāsthimātraḥ kaphasambhavo yo granthir gale
kaṣṭakaśukabhūtaḥ |
kharasthiraḥ śastranipātasādhyaḥ | taṅkaṇṭhaśālūkam iti vruvanti ||
jihvāgrarūpaḥ śvayathuḥ kaphāt tu
jihvopariṣṭād api raktamiśraḥ |
jñeyo dhijihva khalu roga
vivarjayed āgatapākam enaṃ
||
valāsa evāyatam unnatañ ca śophaṃ karoty annagatiṃ
nivārya |
taṃ sarvathaivāprativāravīryaṃ vivarjanīyavalayaṃ vadanti ||
gale tu śophaṃ kurutaḥ pravṛddhau | śleṣmānilau
śvāsarujopapannaṃ |
marmacchidaṃ dustarametad āhur alāsasaṃjñaṃ nipuṇā vikāraṃ
||
vṛttonnatānnaḥśvayathuḥ sadāhaḥ | sa
kaṇḍuro pākgurūmṛdu
ś ca ||
nāmnaikavṛndaḥ parikīrtitesau vyādhirvalāsaḥ kṣatajaḥ prasūtaḥ ||
samunnataṃ vṛttam amandadāhaṃ tīvrajvaraṃ
vṛndam udāharanti ||
tac cāpi pittakṣatajaprakopād jñeyaṃ satodaṃ pavanātmakan tu ||
vartir ghanā kaṇṭhanirodhinī tu citānimātraṃ piśitaprarohaiḥ |
anekaruk prāṇaharī tṛdoṣāj jñeyā śataghnīti sataghnirūpā |
granthir gale tv āmalakāsthi
mātraḥ
sthirolparūgyaḥ kaphapittamūrttiḥ |
yo lakṣyate raktam ivāśravaś ca sa śastrasādhyas tu gilāyusaṃjñaḥ ||
sarvaṅ galaṃ vyāpya samutthito yaḥ śopho rujāḥ santi ca
yatra tu sarvā |
sa sarvadoṣair galavidradhis tu tasyaiva tulyaḥ khalu sarvajasya ||
śopho mahān annajalāvarodhī tīvraṃ
jvarovāyugater nihanta ||
kaphena jāto rudhirānvitena gale galaughaḥ
parito niṣagniḥ
||
yastāmya mānaḥ śvasiti prasaktaṃ bhinnasvaraḥ
śuṣkavimuktakaṇṭhaḥ |
kaphopadigdheṣvanilāyaneṣu jñeyaḥ sa rogaḥ śvasanān svaraghnaḥ
||
pratānavān yaḥ śvayathuḥ sukaṣṭho galoparodhāṃ kurute
krameṇa |
sa māṃsatānetivinartti saṃjña prāṇapraṇun sarvakṛto vikāraḥ
||
sadāhatodaṃ śvayathuṃ sa tāśramantu
jale pūtiviśīrṇa
māṃsaṃ |
pittena vidyād vadane vidārim pārśvaviśeṣān sa tu yena śete ||
sarvasarās tu vātapittakaphanimittāḥ ||
sphoṭaiḥ satodair vadanaṃ samantād yasyācitaṃ sarvasaraḥ
sa vātāt ||
raktaiḥ sadāhaiḥ piṭākaiḥ sapītai yasyācitaṃ cāpi sa pittakopāt ||
avedanaiḥ kaṇḍuyutaḥ satādeśasyācitaṃ
cāpi sa vai kapheneti || ni ||
granththyapacyarvudaṅgaṇḍuṃ vṛddhin daṃśañ
ca ślīpadaṃ |
kṣudram śukaṃ sabhagrañ ca mukharogeṇa smṛtaḥ ||
sūtre pradiṣṭadaśaṣaṭvā pūrvaṃ sthanan nidānam
bhavatīti yac ca |
savistaran tat kathitam mayeha svayam sunā yat kathitaṃ hitāya
||
samāptan nidānasthānam || ❈ ||