[rasoparasaśodhanādhikāra] [rasapraśaṃsā[ śrīgaṇeśāya namaḥ|| natvā suresendraṃ śivasaukhyadāyakaṃ apārasaṃsārasamudratārakaṃ sarvārthasiddhipradamukhyamaṃgalam| graṃthaṃ pravakṣyāmi rasendramaṅgalam| rasendramaṃgalaṃ śrutvā yaś cikitsec cikitsakaḥ| tasya siddhir na saṃdeho svayaṃ nāgārjuno bravītaḥ rasoparasalohānāṃ rasādau śodhanaṃ tataḥ vahnādau māraṇaṃ vakṣe| drāvaṇaṃ sarvadhātuṣu| tṛtīye rasabandhaṃ ca| caturthe guṭikāvidhiḥ| vātādau sarvarogeṣu| cikitsā pañcadhā matā| citraṃ ca gandhayuktyādi aṃanaṃ ṣaṣṭameṣu ca| saptame viṣataṃtraṃ ca| aṣṭamaṃ gaṇasaṃjñakaṃm aṣṭādhyāyam iti proktaṃ śāstre'smin rasamaṃgale| tatrādau maṃgalaṃ kṛtvā maṃgalaṃ maṃgalāyate| 6| aṇimādyaṣṭaguṇair vibhūtido| ghanasaṃsāram apārakapāradaḥ| sukaikaṃ rasarāgaṃ ca bhūtale| ko'nyo'py asti jarāpaho'para baddhakhecaratāṃ padāṃ nayai haratai vyādhisamūhamūrdditaḥ jārīto janmavināśano kramito raṃjitamuktibhuktidaḥ yadi paṃcatvagati hi sūtakaṃ asitaṃ syād amaratvakārakaṃ jalukākāranibaddhasarvajño granthito manmatharūpadāyakaḥ| tasmākāragataṃ girājaṃ asitaṃ carabhūtasiddhidaṃ pārāvāram apāradaṃ| tasmā tū kaḥ karuṇāparoparaḥ| brahmamūrtir abaddhaś ca baddhaś cāgha janārdanaḥ| raṃjitaḥ krāmita sūtaḥ sākṣāt pratyakṣam īśvaraḥ| tasmāt sevaya bhūpāla rasarājaṃ mahītale| nirujatvaṃ mahāsattvaṃ yadīcchet siddihim ātmanaḥ| śatāśvamedhena kṛtena puṇyaṃ gau-koṭidānena gajendrakoṭibhiḥ| suvarṇadāna samānadharmaṃ nṛṇāṃ labhet sūtakadarśanena| yat sarvatīrtheṣu kṛtābhiṣekaṃ puṇyair avāpyas tridaśeṃdranāthaḥ| tad aṣṭa nityaṃ labhate manuṣyaḥ| sākṣādrasasparśanasevanena| kāruṇyaghuṃja harir āśasarvasūpaṃ sākṣād raseṃdraṃ saṃsthitaṃ pṛthivyāṃ| ye vai na jānanti raseṃdrakarmāṇy asyāṃ pṛthivyāṃ kathaṃ sa vaidyaḥ|| kiṃ challapallair varavaidyarājaḥ sa rājate bhūpatim agra tasya| na vetti yo vai rasarājaveśanaṃ kāruṇyakīrttiṃ sa kathaṃ hi lebhe| sarvoṣadhānāṃ kriyayopayogataḥ| sa challapallair varayogaratnaiḥ nāyāti alpaṃ varayogibhūtale| raseṃdrayogā śatakoṭir aṃśataḥ| iti rasapraśaṃsā| [rasaśodhana] malaṃ viṣaṃ vahnigurutvacāpalaṃ naisārgikaṃ doṣam uśaṃti tajñāḥ| upādhikodbon punāgasaṃbhavau rasendrarājye sa kathaṃ hi vaidyaḥ|| malena mūrchā śikhinā ca dādyaṃ viṣeṇa mṛtyuḥ pravadaṃti saṃtaḥ| gurutvadoṣeṇa karoti śūlaṃ na tiṣṭhate tac capalatvadoṣān|| dvau nāgavaṃgau pracalo ca doṣau syus tatprabhāvāt galagaṃḍarogā| abaddhamūlaṃ lihitaṃ pramādāt karoti kuṣṭaṃ prabalaṃ rasendraḥ|| tasmād ādau saṃproktā karmāṇy aṣṭādaśāni ca| purācāryai rasendrasya jñātavyās te prayatnataḥ| saṃsvedanaṃ mardanamūrchanaṃ ca utthāpanaṃ pātanadīpanaṃ ca| nivāsanaṃ sodhanavāraṇaṃ ca saṃsāraṇaṃ krāmaṇabodhasogaṃ| na vetti yo vai vapuṣi prayujya taṃ raseṃdrarāja sa karoti nāśaṃ|| tasmāt sūtavidā sārddhaṃ sahāyair nipuṇair yutaḥ| sarvopaskaram ādāya rasakarma samārabhet|| dve sahasropalānāṃ tu sahasraṃ śatam eva ca aṣṭāviṃśatpalāny eva daśapaṃcaikam eva vā| palārddhena ca saṃskārā kartavyaṃ sūtakasya tu| sudine śubhanakṣatre rasaśodhanam ārabhet| phalatrayaṃ ciprakaratka-sarṣapāḥ kumārikānyā brhatī kaṣāyaiḥ vimardya sūtaṃ tridināni yāvat vimucyate paṃcamalādidoṣaiḥ| saptavārasaptamūrddhapātanaṃ tām akṣamiśritaraseṃdrapiṣṭikāṃ| mucyate sa gatidoṣasūtakaṃ nāgavaṃgakagurutvāpi cāpalaṃ|| nāgabalātibalā varṣabhūmeṣa viṣāṇi mulaṃ ghananādaṃ ebhi rasair mathitaṃ navasāraṃ svedam idaṃ tridinaṃ rasarāje| rasasya ṣoḍaśāṃśena uṣṇaṃ paṭurājikā| arddhasaṃkhyātrayaṃ caiva āranālaṃ samānayet|| sarvadhānyasaṃdhānaṃ tuṣavarjaṃ tu kārayet| tatas tatraiva saṃdhāneti kṣiped oṣadhai rasai| svedana girakarṇā ca mītākṣī sahadevī punarnavā uragā triphalā krāṃtā laghuparṇā śatāvarī|| tena yuktaṃ rasaṃ svinnaṃ tridinaṃ mṛduvahninā| dolāyaṃtreṇa tīvreṇa marddayitvā punaḥ punaḥ|| svedanaṃ urṇā haridrāḥ paṭur iṣṭikāmlaiḥ samāranālai grahadhūmamiśraiḥ| siddhārtharāji tridināni svalpe saṃmardanaṃ sutam uśaṃti saṃtaḥ| mardanaṃ rājikārkapayakā ca māvikā| meṣaśṛṅgirasakṛṣṇahemajam āranālasahitaṃ sutāpācitaṃ saptavārarasarājamūrcchanaṃ| iti mūrcchanaṃ kaṃcukī ca gurujīva rāhikā naṃdinīśvarabalārmūlinī sarpavallī rasarājamarditaṃ| mūrccati bhramati yāti paṃcatāṃ

utthāpanaṃ pātanaṃ pūrvavat

adhodhāpātanāyaṃtre pātayitvā niyojayet| kṣodrāmlalavaṇakṣāramāranālena saṃyutaḥ| dāpayet trīṇi vārāṇi ahorātraṃ tu sūtakam|| mṛṣṭāṃbujair yuto rodho hy agninā sūtakasya ca| rādhanaṃ kakoṭikaṃ bukīyogā yogayet tu niyāmake|| nirmalas te javān sūto jāyate nātra saṃśayaḥ| niyāmakaṃ karanumīvākahīkṛṣinnadā kanyakumārikā va vāyasī āsurī ca vijayā tathā| vahnidīpanakarā ca sūtake|

iti dīpanaṃ

aparāṇy agre vakṣāmaḥ|

rasaśodhanaṃ| kim atra citraṃ yadi rājavarttikaṃ śirīṣapuṣpārdrarasena bhāvitam| āruṣyakair utpalakai vipācitaṃ karoti tāraṃ tripuṭena kāṃcanam| rājāvarttaśodhanaṃ| kim atra citraṃ rasakesena rajasvalā kuṃkumena sumena bhāvitaṃ krameṇa kṛtvā urageṇa raṃjitam| karoti śulvaṃ tridinena kāṃcanam| rasakasodhanaṃ| kim atra citraṃ daradaṃ subhāvitaṃ payena meṣā bahuśo'mlavargaiḥ| sitaṃ suvarṇāṃ karmmatāpitam| karoti sākṣād varakuṃkumaprabhaṃ| daradaśuddhi kulatthakodravakādyair naramūtreṇa pācayet| cetasāmlāmlāvargeṇa datvā kṣāraṃ ṣaḍatrayaṃ| 43| kim atra citraṃ kadalīrasena supācitaṃ sūraṇakaṃdasaṃsthaṃ| vātāritailena kṛtena tāpyaṃ puṭena dagdhaṃ varaśuddham eti|| mākṣikasodhanaṃ iti mahārasaśuddhiḥ| munikusumarasasubhāvitamanaḥśilā vārān saptake śuddhyati| kūṣmāṃḍasalilasvinnaḥ stālaḥ śudhyati| sākṣādi naikena kṣārais te hair ādo paścād amlena bhāvitam| bahuśa śudhyanti raso pi rasāna vidhātavaḥ| sarvān aparasātuśuddhiḥ| kaḍalikā ghanaravaiḥ karavīrakīra jīvīranīra kapivetasamā sālaiḥ ranālaiḥ | rakto lpalaikaṣvasā samiśāgataila saṃpācito pi gaganaṃ rasarūpam eti|| saptarātreṇa abhrakaśuddhiḥ śāmāśamī bhadalakodravamāṣukarṇīṃ śṛṅgīghaṭodbhavaghanadhvanivetasaś ca kvāthaṃ kulitthajahemaśodhanaṃ nāge kṣārarājena prānetaṃ śuddhim itdvati tāras trivāranikṣipto pi/sācī kvātha kulitthaja ghanīrajavāraśūraṃ saṃpācito tridinaṃ pariśuddhim eti|

ghanīraṃ punarnavā śūraṃ śūraṇaṃ iti vrajaśodhanam|

vekrāṃtasamaparipācitam amlasūtraiḥ kṣārais tathā paṭuvaśā kaṣamehamiśraiḥ kāthena kodravakulatthasamudbhavena saṃsveditā tridinam āśu bhavanti śuddhāḥ|| vaikāṃ śodhanaṃ| dvividhā vimalāpātthāraṃbhāno yena saṃyutā lavaṇena vājidugdhena tāmrapatrāṇi lepayet| agnau saṃtāpya nirguṇḍī rase kṣiptaṃ ca saptadhā mādyārkasvarasenaiva śulvaśuddhir bhaviṣyati|

iti śulvaśuddhiḥ|

purataḥ sarvalohasodhanam| āmlavetasadhānyāṃbu meṣītoyena śuddha śudhyati vimalā śuddhipalāṣādhātavaḥ sarve jaṃbīrarasambhāvitā karkoṭīśṛṅgīkātoye śudhyante nātra saṃśayaḥ| sarvarasaśuddhiḥ| vījamarakaphalāmlabhāvitā śoṣitatridinapaṃcamṛttikā| bhūtibhasmalavaṇena saṃyutā sodhayaṃti puṭapāka kāṃvanaṃ| hemaśodhanaṃ nāge kṣārarājena drāvitaṃ śuddhim icchati| tāras trivāraniklsipto piśācītailamadhyataḥ| tāraśuddhiḥ aho na citraṃ pṛthivītaṭena kṣāreṇa meṣīpayasā ghṛtena| tālena vṛddhatuṃḍuti ṣoḍaśāṃśe bhavec ca śuddham| śaśiśaṃkhasaṃnibham| atha prakāśo dhṛtāṃ sulvam āroṭam apyavāṃ budhaḥ| ṣaṭguṇena ca nāgena śodhayitvā tato budhaḥ| śritārvi siṃuvārasya rasamadhye tu ḍhālayet| kuṣmāṃḍakamirise paścāt niṣekāṃt sasa dāpayet| tatas takre niśāvakre punaḥ saptaiva dāpayet| śulvasya kālikā hy evaṃ praṇaśyaṃti nātra saṃśayaḥ| ścukanuṃma kiṃsukāmaṃ chede raktaṃ mṛduṃ tathā| snigdhaṃ tāpena bhavati tatmukhaṃ kālikārhitaṃ| śulvaśodhanaṃ kṣāraṃ guḍahaṃsapadaṃ ca lākṣā| rase dhṛṣṭā rasadalāni paścāt| saṃlepya kaṃkuṣṭa niśācitāsu śuddhācitā śudhyati| saptavārān āraśodhanaṃ kṣāraṃ saṭaṃkaṇayutaṃ lavaṇāni paṃca| jaṃbīranīraparibhāvita saptavārān saptavārān katkena te parilupya puṭena dugdham| tārāraśulvaghanadoṣam upaiti śuddhim|| ghoṣaśodhanaṃ

tārāraśulvayaṃ ghanado

haṃsāhavalyāmṛtaratnamālikāṃ phalatrayaṃ taṃbarulohanighnakaḥ gopālikā gorasanāgu dūrvā haraṃti sarve giridoṣam āyasāt| tīkṣṇaśodhanaṃ gorīphalāni rajanīkṣurakaḥ kubera bījāni tuṃbaruyutāni ca mallikāyāḥ kṣārāṇi modgaka phalā samayurajāni saṃbhāvitani payasā kuliśadramasya| vārāni samavāraparivāritanāḥ nāgarājaṃ kalkena tena khalu śuddhim upaiti sadyaḥ| yuktā krameṇa disitkapayeṇa phullī sthaṃbhaṃ karoti kuṭilasya vadanti santaḥ| nāgaśodhanaṃ arkonmukta musuhī valanī kaṃbbukī ratnamālā guṃjāvadbhiḥ surapati surādraṃ gudāvā'svagaṃdhā takre piṣṭaṃ malaharam āṃdaṃ sarvalohaprasiddhaṃ vaṃgasthaṃbhaṃ kṣaṇam api kurute jyotiṣo nāma yoga vaṃgaśuddhi

iti śrīman nāgārjun viracite rasoparasasodhanādihikāra prathamaḥ|