Both sides previous revisionPrevious revisionNext revision | Previous revision |
wiki:dravyasamuddesa:00-edition [2018/07/11 18:24] – [Edit section c3.2.1-0] chuck | wiki:dravyasamuddesa:00-edition [2021/06/04 16:11] (current) – old revision restored (2021/01/16 00:52) chuck |
---|
<editor>Charles Li</editor> | <editor>Charles Li</editor> |
</titleStmt> | </titleStmt> |
<!--publicationStmt> | <publicationStmt> |
<date calendar="Gregorian">2016</date> | <date calendar="Gregorian">2018</date> |
<publisher></publisher> | <publisher></publisher> |
<pubPlace>Cambridge</pubPlace> | <pubPlace>Cambridge</pubPlace> |
</publicationStmt--> | </publicationStmt> |
<sourceDesc> | <sourceDesc> |
| |
<div1 n="1" type="commentary"> | <div1 n="1" type="commentary"> |
<p xml:id="c3.2.1-0"> | <p xml:id="c3.2.1-0"> |
jātir vā dravyaṃ vā padārthāv ity uktam<anchor n="c3.2.1-0-n1"/> | tatra vājapyāyanadarśanena<anchor n="c3.2.1-0-n2"/> jātiṃ viśeṣaṇabhūtāṃ padārthaṃ vyavasthāpya vyāḍidarśanena<anchor n="c3.2.1-0-n3"/> bha bha bah viśeṣyabhūtaṃ<anchor n="c3.2.1-0-n4"/> dravyam api padārthaṃ vyavasthāpayituṃ yathādarśanaṃ tad eva paryāyāntarair uddiśati | | jātir vā dravyaṃ vā padārthāv ity uktam<anchor n="c3.2.1-0-n1"/> | tatra vājapyāyanadarśanena<anchor n="c3.2.1-0-n2"/> jātiṃ viśeṣaṇabhūtāṃ padārthaṃ vyavasthāpya vyāḍidarśanena<anchor n="c3.2.1-0-n3"/> viśeṣyabhūtaṃ<anchor n="c3.2.1-0-n4"/> dravyam api padārthaṃ vyavasthāpayituṃ yathādarśanaṃ tad eva paryāyāntarair uddiśati | |
</p> | </p> |
<div2 xml:id="c3.2.1-0-app" target="#c3.2.1-0" type="apparatus"> | <div2 xml:id="c3.2.1-0-app" target="#c3.2.1-0" type="apparatus"> |
<l>paratantra iti proktaḥ paramārthas tv akṛtrimaḥ ||</l> | <l>paratantra iti proktaḥ paramārthas tv akṛtrimaḥ ||</l> |
<l>svabhāvaḥ prakṛtis tattvaṃ dravyaṃ vastu sad ity api |</l> | <l>svabhāvaḥ prakṛtis tattvaṃ dravyaṃ vastu sad ity api |</l> |
<l>nāsti vai kalpito bhāvaḥ paratantras tu vidyate ||</l></lg></quote> (<title xml:lang="sa">Acintyastava</title> 44-45, ed. Tsuda, 50). Lindtner (154) also reads <quote xml:lang="sa">tu vidyate</quote>, while Tola & Dragonetti, following Tibetan sources, read <quote>na vidyate</quote> (18).</item> | <l>nāsti vai kalpito bhāvaḥ paratantras tu vidyate ||</l></lg></quote> (<title xml:lang="sa">Acintyastava</title> 44-45, ed. Tsuda, 50). Lindtner (154) also reads <quote xml:lang="sa">tu vidyate</quote>, while Tola & Dragonetti, following Tibetan sources, read <quote>na vidyate</quote> (18). Both Lindtner and Tola & Dragonetti read <quote xml:lang="sa">bhāvo</quote>, indicating an elided <quote xml:lang="sa">aparatantras</quote> following it; however, this seems to be a typo, since they translate it as <quote xml:lang="en">relative</quote> (155) and <quote xml:lang="en">dependent</quote> (33), respectively.</item> |
</list> | </list> |
<list type="testimonia"> | <list type="testimonia"> |
</div2> | </div2> |
<p xml:id="c3.2.1-1"> | <p xml:id="c3.2.1-1"> |
ihārthakriyāyāṃ dravyam evopayujyata iti tad eva pravartakam arthinām | ataḥ śabdena tad evocyate | anabhidhīyamānā tu jātir avacchedikā guḍaśabde mādhuryādaya iveti<anchor n="c3.2.1-1-n1"/> dravyavādināṃ darśanam | dravyaṃ ca dvividham, pāramārthikaṃ sāṃvyavahārikaṃ ca |<anchor n="c3.2.1-1-n2"/> tatra dvitīyaṃ bhedyabhedakaprastāvena guṇasamuddeśe vakṣyati― | ihārthakriyāyāṃ dravyam evopayujyata iti tad eva pravartakam arthinām | ataḥ śabdena tad evocyate | anabhidhīyamānā tu jātir avacchedikā guḍaśabde mādhuryādaya iveti<anchor n="c3.2.1-1-n1"/> dravyavādināṃ darśanam | dravyaṃ ca dvividham, pāramārthikaṃ sāṃvyavahārikaṃ ca |<anchor n="c3.2.1-1-n2"/> tatra dvitīyaṃ bhedyabhedakaprastāvena guṇasamuddeśe vakṣyati― «vastūpalakṣaṇaṃ yatre»tyādinā<anchor n="c3.2.1-1-n3"/> | anena ca dravyeṇa vyāḍidarśane sarve śabdā dravyābhidhāyino bhavanti | |
<lg type="quote"> | |
<l> | |
vastūpalakṣaṇaṃ yatra<anchor n="c3.2.1-1-n3"/> | |
</l> | |
</lg> | |
ityādinā | anena ca dravyeṇa vyāḍidarśane sarve śabdā dravyābhidhāyino bhavanti | | |
</p> | </p> |
<div2 xml:id="c3.2.1-1-app" target="#c3.2.1-1" type="apparatus"> | <div2 xml:id="c3.2.1-1-app" target="#c3.2.1-1" type="apparatus"> |
<list type="sources"> | <list type="sources"> |
<item target="#c3.2.1-6-n1"><quote xml:lang="sa">pṛthivy āpas tejo vāyur iti tattvāni | tatsamudāye śarīrendriyaviṣayasaṃjñāḥ</quote> (<title xml:lang="en">Cārvāka Fragments</title> I.2-3, Bhattacharya, 78).</item> | <item target="#c3.2.1-6-n1"><quote xml:lang="sa">pṛthivy āpas tejo vāyur iti tattvāni | tatsamudāye śarīrendriyaviṣayasaṃjñāḥ</quote> (<title xml:lang="en">Cārvāka Fragments</title> I.2-3, Bhattacharya, 78).</item> |
| <item target="#c3.2.1-6-n1"><quote xml:lang="sa">pṛthivy āpas tejo vāyur ākāśaṃ kālo dig ātmā mana iti dravyāṇi </quote> (<title xml:lang="sa">Vaiśeṣikasūtra</title> 1.1.4, ed. Jambūvijayajī, 2).</item> |
</list> | </list> |
</div2> | </div2> |
</div2> | </div2> |
<p xml:id="c3.2.1-8"> | <p xml:id="c3.2.1-8"> |
yady api śākyādidarśane nityaṃ na bhavati dravyaṃ<anchor n="c3.2.1-8-n1"/> tathāpi tanmatasyānabhyupagamād adoṣaḥ | kevalaṃ yad asmākaṃ dravyaṃ tad anyair evam abhidhīyata ity evam atropanyāsaḥ | yad vā bhāṣyānusāreṇa svarūpānyathātvānāpattiḥ, vikārabhede 'pi nityatvaṃ vivakṣitam eveti sarvatra tat siddhiḥ || 1 || | yady api śākyādidarśane nityaṃ na bhavati dravyaṃ<anchor n="c3.2.1-8-n1"/> tathāpi tanmatasyānabhyupagamād adoṣaḥ | kevalaṃ yad asmākaṃ dravyaṃ tad anyair evam abhidhīyata ity evam atropanyāsaḥ | yad vā bhāṣyānusāreṇa svarūpānyathātvānāpattiḥ, vikārabhede 'pi nityatvaṃ vivakṣitam atreti sarvatra tatsiddhiḥ || 1 || |
</p> | </p> |
</div1> | </div1> |
</lg> | </lg> |
<p xml:id="c3.2.8-1"> | <p xml:id="c3.2.8-1"> |
paramārthato <hi rend="boldface">'vikalpitaṃ</hi> vikalpānām aviṣayo yat <hi rend="boldface">tattvaṃ</hi> tad eva vyavahāre 'nyasyābhāvād vikalpamānaṃ <hi rend="boldface">vikalparūpaṃ</hi> nānāvidhabhedāvabhāsam anādisiddhāvidyāvaśāt samavalambate, jīvātmabhedenāvatiṣṭhamānaṃ tadgatatveneti mūrtivivartāśrayadikśaktipravibhaktadeśanānātvaṃ nimittapaurvāparyāvalambanasaham | evam akālakalitam api tattvam anādinidhanaṃ kālākhyasvātantryaśakti<anchor n="c3.2.8-1-n1"/>viniveśitapratibandhābhyanujñāvaśāj<anchor n="c3.2.8-1-n4"/> janmādi<anchor n="c3.2.8-1-n2"/>bhāvavikārābhidhīyamānapaurvāparyaṃ cakāstīty arthaḥ || 8 ||<anchor n="c3.2.8-1-n3"/> | paramārthato <hi rend="boldface">'vikalpitaṃ</hi> vikalpānām aviṣayo yat <hi rend="boldface">tattvaṃ</hi> tad eva vyavahāre 'nyasyābhāvād vikalpyamānaṃ <hi rend="boldface">vikalparūpaṃ</hi> nānāvidhabhedāvabhāsam anādisiddhāvidyāvaśāt samavalambate, jīvātmabhedenāvatiṣṭhamānaṃ tadgatatveneti mūrtivivartāśrayadikśaktipravibhaktadeśanānātvaṃ nimittapaurvāparyāvalambanasaham | evam akālakalitam api tattvam anādinidhanaṃ kālākhyasvātantryaśakti<anchor n="c3.2.8-1-n1"/>viniveśitapratibandhābhyanujñāvaśāj<anchor n="c3.2.8-1-n4"/> janmādi<anchor n="c3.2.8-1-n2"/>bhāvavikārābhidhīyamānapaurvāparyaṃ cakāstīty arthaḥ || 8 ||<anchor n="c3.2.8-1-n3"/> |
</p> | </p> |
<div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.8-1-app" target="#c3.2.8-1"> | <div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.8-1-app" target="#c3.2.8-1"> |
<list type="sources"> | <list type="sources"> |
<item target="#c3.2.8-1-n2"><quote xml:lang="sa">ṣaḍ bhāvavikārā bhavanti iti vārṣyāyaṇiḥ | jāyate 'sti vipariṇamate vardhate 'pakṣīyate vinaśyatīti</quote> (<title xml:lang="sa">Nirukta</title> 1.2, ed. Sarup, 29).</item> | <item target="#c3.2.8-1-n4"><quote xml:lang="sa">tam asya lokayantrasya sūtradhāraṃ pracakṣate | pratibandhābhyanujñābhyāṃ tena viśvaṃ vibhajyate</quote> (<title xml:lang="sa">Kālasamuddeśa</title> 4, ed. Subramania Iyer, III, ii, 42).</item> |
<item target="#c3.2.8-1-n4"><quote xml:lang="sa">tam asya lokayantrasya sūtradhāraṃ pracakṣate | pratibandhābhyanujñābhyāṃ tena viśvaṃ vibhajyate</quote> (<title xml:lang="sa">Kālasamuddeśa</title> 4, ed. Subramania Iyer, III, ii, 42).</item> | <item target="#c3.2.8-1-n2"><quote xml:lang="sa">ṣaḍ bhāvavikārā bhavanti iti vārṣyāyaṇiḥ | jāyate 'sti vipariṇamate vardhate 'pakṣīyate vinaśyatīti</quote> (<title xml:lang="sa">Nirukta</title> 1.2, ed. Sarup, 29).</item> |
</list> | </list> |
<list type="parallels"> | <list type="parallels"> |
</div1> | </div1> |
<div1 n="9" type="commentary"> | <div1 n="9" type="commentary"> |
<p xml:id="c3.2.9-0">nanv avidyamānasya tattve pratibhānam ayuktam ity āśaṅkya dṛṣṭāntenopapādayati |</p> | <p xml:id="c3.2.9-0"> |
| nanv avidyamānasya tattvena pratibhānam ayuktam ity āśaṅkya dṛṣṭāntenopapādayati | |
| </p> |
<lg type="verse" id="3.2.9" xml:id="v3.2.9"> | <lg type="verse" id="3.2.9" xml:id="v3.2.9"> |
<l>yathā viṣayadharmāṇāṃ jñāne 'tyantam asaṃbhavaḥ |</l> | <l>yathā viṣayadharmāṇāṃ jñāne 'tyantam asaṃbhavaḥ |</l> |
</lg> | </lg> |
<p xml:id="c3.2.9-1"> | <p xml:id="c3.2.9-1"> |
vijñānavāde viṣayākārasya bhāvato 'satyatvān nīlādis tadgato <hi rend="boldface">dharmo</hi> jaḍo 'jaḍe<anchor n="c3.2.9-1-n1"/> <hi rend="boldface">jñāne</hi> <hi rend="boldface">'saṃbhavī</hi> <hi rend="boldface">atyantam</hi> iti jaḍājaḍayor na kenacid aṃśena sārūpyam ity āha | tathā coktam― | vijñānavāde viṣayākārasya bhāvato 'satyatvān nīlādis tadgato <hi rend="boldface">dharmo</hi> jaḍo 'jaḍe<anchor n="c3.2.9-1-n1"/> <hi rend="boldface">jñāne 'saṃbhavy atyantam</hi> iti jaḍājaḍayor na kenacid aṃśena sārūpyam ity āha | tathā coktam― |
<lg type="quote"> | <lg type="quote"> |
<l>ekadeśena sārūpye sarvaṃ syāt sarvavedanam |</l> | <l>ekadeśena sārūpye sarvaṃ syāt sarvavedanam |</l> |
<list type="sources"> | <list type="sources"> |
<item target="#c3.2.9-1-n1"><quote xml:lang="sa">vijñānaṃ jaḍarūpebhyo vyāvṛttam upajāyate | iyam evātmasaṃvittir asya yā 'jaḍarūpatā</quote> (<title xml:lang="sa">Tattvasaṃgraha</title> 2000, ed. Krishnamacharya, I, 559).</item> | <item target="#c3.2.9-1-n1"><quote xml:lang="sa">vijñānaṃ jaḍarūpebhyo vyāvṛttam upajāyate | iyam evātmasaṃvittir asya yā 'jaḍarūpatā</quote> (<title xml:lang="sa">Tattvasaṃgraha</title> 2000, ed. Krishnamacharya, I, 559).</item> |
<item target="#c3.2.9-1-n2"><quote xml:lang="sa">sarvātmanā hi sārūpye jñānam ajñānatāṃ vrajet | sāmye kenacid aṃśena syāt sarvaṃ sarvavedanam</quote> (<title xml:lang="sa">Pramāṇavārttika</title> 3.434, ed. Tosaki, II, 115).</item> | <item target="#c3.2.9-1-n2"><quote xml:lang="sa">sarvātmanā hi sārūpye jñānam ajñānatāṃ vrajet | sāmye kenacid aṃśena syāt sarvaṃ sarvavedanam</quote> (<title xml:lang="sa">Pramāṇavārttika</title> 3.434, ed. Tosaki, II, 115). Miyasaka reads <quote xml:lang="sa">kenacid aṅgena</quote> (98).</item> |
<item target="#c3.2.9-1-n2"><quote xml:lang="sa">sarvātmanā ca sārūpye jñāne 'jñānāditā bhavet | sāmye kenacid aṃśena sarvaṃ syāt sarvavedakam</quote> (<title xml:lang="sa">Tattvasaṃgraha</title> 2039, ed. Krishnamacharya, I, 571).</item> | <item target="#c3.2.9-1-n2"><quote xml:lang="sa">sarvātmanā ca sārūpye jñāne 'jñānāditā bhavet | sāmye kenacid aṃśena sarvaṃ syāt sarvavedakam</quote> (<title xml:lang="sa">Tattvasaṃgraha</title> 2039, ed. Krishnamacharya, I, 571).</item> |
<item target="#c3.2.9-1-n2"><quote xml:lang="sa">ajñānatā— jaḍarūpatvam</quote> (<title xml:lang="sa">Pañjikā</title> ad <title xml:lang="sa">Tattvasaṃgraha</title> 2039, ed. Krishnamacharya, I, 571).</item> | <item target="#c3.2.9-1-n2"><quote xml:lang="sa">ajñānatā— jaḍarūpatvam</quote> (<title xml:lang="sa">Pañjikā</title> ad <title xml:lang="sa">Tattvasaṃgraha</title> 2039, ed. Krishnamacharya, I, 571).</item> |
<div1 n="10" type="commentary"> | <div1 n="10" type="commentary"> |
<p xml:id="c3.2.10-0"> | <p xml:id="c3.2.10-0"> |
atha cāsaṃbhavidharmācchuritaṃ vijñānaṃ viśuddhabodhasvabhāvam apy avidyāyāṃ vyavahāre 'vabhāsata itīṣṭaṃ nidarśanāntaram āha— | atha cāsaṃbhavidharmācchuritaṃ vijñānaṃ viśuddhabodhasvabhāvam apy avidyāyāṃ vyavahāre 'vabhāsata itīṣṭaṃ nidarśanāntaram apy āha— |
</p> | </p> |
<lg type="verse" id="3.2.10" xml:id="v3.2.10"> | <lg type="verse" id="3.2.10" xml:id="v3.2.10"> |
</lg> | </lg> |
<p xml:id="c3.2.10-1"> | <p xml:id="c3.2.10-1"> |
sāṃkhyasyāvikṛtaṃ pradhānatattvaṃ sarvavikāragranthi bījāvastham abhinnam anupasṛṣṭam eva mahadādivikārarūpaiḥ paramārthataḥ | tad dhi mahadādivikāraśaktiyuktaṃ guṇasāmyāvasthātmakaṃ guṇavaiṣamyavimarda<anchor n="c3.2.10-1-n1"/>vaśopajāyamānavikāranānātvād vilakṣaṇam eva | atha ca vyavahāre mahadādivikārarūpāvadhāraṇena vinā tadupalambhāsaṃbhava iti sarvadarśaneṣv avidyānvayinī | evam asatyākāropadhānena tattvapratibhāsaḥ siddha iti sādhyānvayo gṛhītaḥ || 10 || | sāṃkhyasyāvikṛtaṃ pradhānatattvaṃ sarvavikāragranthi bījāvastham abhinnam anupasṛṣṭam eva mahadādivikārarūpaiḥ paramārthataḥ | tad dhi mahadādivikāraśaktiyuktaṃ guṇasāmyāvasthātmakaṃ guṇavaiṣamyavimarda<anchor n="c3.2.10-1-n1"/>vaśopajāyamānavikāranānātvād vilakṣaṇam eva | atha ca vyavahāre mahadādivikārarūpāvadhāraṇena vinā tadupalambhāsaṃbhava iti sarvadarśaneṣv avidyānvayinī | evam asatyākāropadhānena tattvapratibhāsaḥ siddha iti sādhyānvayo 'rthagṛhītaḥ || 10 || |
</p> | </p> |
<div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.10-1-app" target="#c3.2.10-1"> | <div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.10-1-app" target="#c3.2.10-1"> |
</l> | </l> |
</lg> | </lg> |
ity anenaiva dṛṣṭāntena vikārāpekṣayā bhinnasya brahmaṇaḥ satyatocyate | yathā hi tatra rucakādyākāropamardena suvarṇam ity eva satyam, evam anantavikāragrāmāpāye sarv<hi rend="boldface">ānte</hi> 'vatiṣṭhamānam anapāyi brahmarūpaṃ <hi rend="boldface">satyam</hi>, <hi rend="boldface">tad</hi> eva ca bhāvato <hi rend="boldface">nityam</hi> | āpekṣikaṃ tu jātyādīnāṃ vyavahāre nityatvam ucyate | tathā hi vyaktyapāye jātir avatiṣṭhamānā gotvādikā nityā | tatrāpy aśvatvādibhedāpāye pṛthivīty eva satyam | tatrāpy abādibhedāpāye vastv ity eva satyaṃ sarvanāmapratyāyyam | tatrāpi saṃvidrūpasyānapāyino 'nugamād viṣayākāraviveke tad eva pāramārthikaṃ satyam iti neti nety upāsīteti<anchor n="c3.2.11-1-n3"/> bhāvanayā codyate | saṃvic ca paśyantīrūpā parā vāk śabdabrahmamayīti brahmatattvaṃ <hi rend="boldface">śabdāt</hi> pāramārthikān <hi rend="boldface">na bhidyate</hi> | vivartadaśāyāṃ tu vaikharyātmanā bhedaḥ | tatra ca <hi rend="boldface">tad</hi> eva <hi rend="boldface">nityaṃ</hi> jātyādirūpeṇa <hi rend="boldface">śabdavācyam</hi> | tatrāpy āntaropādānaviśrāntyā<anchor n="c3.2.11-1-n4"/> vācakatvasya vyavasthāpanāt svarūpāntargatasyārthasya vācyatvād vācyavācakayor avibhāgaḥ siddha iti prathamakāṇḍe nirṇītam | ata evānantaram ihābhidhāsyati― | ity anenaiva dṛṣṭāntena vikārāpekṣayā'bhinnasya brahmaṇaḥ satyatocyate | yathā hi tatra rucakādyākāropamardena suvarṇam ity eva satyam, evam anantavikāragrāmāpāye sarv<hi rend="boldface">ānte</hi> 'vatiṣṭhamānam anapāyi brahmarūpaṃ <hi rend="boldface">satyam</hi>, <hi rend="boldface">tad</hi> eva ca bhāvato <hi rend="boldface">nityam</hi> | āpekṣikaṃ tu jātyādīnāṃ vyavahāre nityatvam ucyate | tathā hi vyaktyapāye jātir avatiṣṭhamānā gotvādikā nityā | tatrāpy aśvatvādibhedāpāye pṛthivīty eva satyam | tatrāpy abādibhedāpāye vastv ity eva satyaṃ sarvanāmapratyāyyam | tatrāpi saṃvidrūpasyānapāyino 'nugamād viṣayākāraviveke tad eva pāramārthikaṃ satyam iti neti nety upāsīteti<anchor n="c3.2.11-1-n3"/> bhāvanayā codyate | saṃvic ca paśyantīrūpā parā vāk śabdabrahmamayīti brahmatattvaṃ <hi rend="boldface">śabdāt</hi> pāramārthikān <hi rend="boldface">na bhidyate</hi> | vivartadaśāyāṃ tu vaikharyātmanā bhedaḥ | tatra ca <hi rend="boldface">tad</hi> eva <hi rend="boldface">nityaṃ</hi> jātyādirūpeṇa <hi rend="boldface">śabdavācyam</hi> | tatrāpy āntaropādānaviśrāntyā<anchor n="c3.2.11-1-n4"/> vācakatvasya vyavasthāpanāt svarūpāntargatasyārthasya vācyatvād vācyavācakayor avibhāgaḥ siddha iti prathamakāṇḍe nirṇītam | ata evānantaram ihābhidhāsyati― |
<lg type="quote"> | <lg type="quote"> |
<l> | <l> |
<item target="#c3.2.11-1-n1"><quote xml:lang="sa">tad api nityaṃ yasmiṃs tattvaṃ na vihanyate</quote> (<title xml:lang="sa">Mahābhāṣya Paspaśāhnika</title>, ed. Kielhorn, I, 7).</item> | <item target="#c3.2.11-1-n1"><quote xml:lang="sa">tad api nityaṃ yasmiṃs tattvaṃ na vihanyate</quote> (<title xml:lang="sa">Mahābhāṣya Paspaśāhnika</title>, ed. Kielhorn, I, 7).</item> |
<item target="#c3.2.11-1-n2"><quote xml:lang="sa">kaṭakākṛtim upamṛdya svastikāḥ kriyante | punar āvṛttaḥ suvarṇapiṇḍaḥ punar aparayākṛtyā yuktaḥ khaidrāṅgārasavarṇe kuṇḍale bhavataḥ</quote> (<title xml:lang="sa">Mahābhāṣya Paspaśāhnika</title>, ed. Kielhorn, I, 7).</item> | <item target="#c3.2.11-1-n2"><quote xml:lang="sa">kaṭakākṛtim upamṛdya svastikāḥ kriyante | punar āvṛttaḥ suvarṇapiṇḍaḥ punar aparayākṛtyā yuktaḥ khaidrāṅgārasavarṇe kuṇḍale bhavataḥ</quote> (<title xml:lang="sa">Mahābhāṣya Paspaśāhnika</title>, ed. Kielhorn, I, 7).</item> |
<item target="#c3.2.11-1-n3"><quote xml:lang="sa">athāta ādeśo neti neti | na hy etasmād iti nety anyat param asti</quote> (<title xml:lang="sa">Bṛhadāraṇyaka Upaniṣad</title> 2.3.6, ed.Olivelle, 66).</item> | <item target="#c3.2.11-1-n3"><quote xml:lang="sa">athāta ādeśo neti neti | na hy etasmād iti nety anyat param asti | atha nāmadheyam̐ satyasya satyam iti</quote> (<title xml:lang="sa">Bṛhadāraṇyaka Upaniṣad</title> 2.3.6, ed.Olivelle, 66).</item> |
<item target="#c3.2.11-1-n4"><quote xml:lang="sa">athāyam āntaro jñātā sūkṣme vāgātmani sthitaḥ | vyaktaye svasya rūpasya śabdatvena vivartate</quote> (<title xml:lang="sa">Vṛtti</title> ad <title xml:lang="sa">Vākyapadīya</title> 1.107, ed. Subramania Iyer, I, 174). Verse 1.115 in the edition of Wilhelm Rau (47).</item> | <item target="#c3.2.11-1-n4"><quote xml:lang="sa">athāyam āntaro jñātā sūkṣme vāgātmani sthitaḥ | vyaktaye svasya rūpasya śabdatvena vivartate</quote> (<title xml:lang="sa">Vṛtti</title> ad <title xml:lang="sa">Vākyapadīya</title> 1.107, ed. Subramania Iyer, I, 174). Verse 1.115 in the edition of Wilhelm Rau (47).</item> |
<item target="#c3.2.11-1-n4"><quote xml:lang="sa">idam ity asya vicchinnavimarśasya kṛtārthatā | yā svasvarūpe viśrāntir vimarśaḥ so 'ham ity ayam</quote> (<title xml:lang="sa">Ajaḍapramātṛsiddhi</title> 15, ed. Kaul Shastri, 6).</item> | <item target="#c3.2.11-1-n4"><quote xml:lang="sa">idam ity asya vicchinnavimarśasya kṛtārthatā | yā svasvarūpe viśrāntir vimarśaḥ so 'ham ity ayam</quote> (<title xml:lang="sa">Ajaḍapramātṛsiddhi</title> 15, ed. Kaul Shastri, 6).</item> |
</p> | </p> |
<p xml:id="c3.2.12-2"> | <p xml:id="c3.2.12-2"> |
ekasaṃkhyopādhīyamānasvarūpaviśeṣaṃ tattvaṃ na bhavati | nirupādhinas tattvasya vastuto 'bhinnatvāt | tathā ca <hi rend="boldface">ekam</hi> ity apratīteḥ | nāpi <hi rend="boldface">pṛthak</hi>tvāhitaviśeṣam, tadbhinnasyāsatyatvāt | | ekasaṃkhyopādhīyamānasvarūpaviśeṣaṃ tattvaṃ na bhavati | nirupādhinas tattvasya vastuto 'bhinnatvāt | tathā <hi rend="boldface">caikam</hi> ity apratīteḥ | nāpi <hi rend="boldface">pṛthak</hi>tvāhitaviśeṣam, tadbhinnasyāsatyatvāt | |
</p> | </p> |
<p xml:id="c3.2.12-3"> | <p xml:id="c3.2.12-3"> |
<item target="#c3.2.12-4-n1"><quote xml:lang="sa">atyadbhutā tv iyaṃ vṛttir yad abhāgaṃ yad akramam | bhāvānāṃ prāg abhūtānām ātmatattvaṃ prakāśate</quote> (<title xml:lang="sa">Sambandhasamuddeśa</title> 81, ed. Subramania Iyer, 177).</item> | <item target="#c3.2.12-4-n1"><quote xml:lang="sa">atyadbhutā tv iyaṃ vṛttir yad abhāgaṃ yad akramam | bhāvānāṃ prāg abhūtānām ātmatattvaṃ prakāśate</quote> (<title xml:lang="sa">Sambandhasamuddeśa</title> 81, ed. Subramania Iyer, 177).</item> |
<item target="#c3.2.12-4-n1"><quote xml:lang="sa">jātiprayuktā tasyāṃ tu phalavyaktiḥ pratīyate | kuto 'py ad_bhutayā vṛttyā śaktibhiḥ sā niyamyate</quote> (<title xml:lang="sa">Kālasamuddeśa</title> 17, ed. Subramania Iyer, 46).</item> | <item target="#c3.2.12-4-n1"><quote xml:lang="sa">jātiprayuktā tasyāṃ tu phalavyaktiḥ pratīyate | kuto 'py ad_bhutayā vṛttyā śaktibhiḥ sā niyamyate</quote> (<title xml:lang="sa">Kālasamuddeśa</title> 17, ed. Subramania Iyer, 46).</item> |
<item target="#c3.2.12-4-n1"><quote xml:lang="sa">yathāivādbhutayā vṛttyā niṣkramaṃ nirnibandhanam | apadaṃ jāyate sarvaṃ tathāsyātmā prahīyate</quote> (<title xml:lang="sa">Kālasamuddeśa</title> 26, ed. Subramania Iyer, 49).</item> | <item target="#c3.2.12-4-n1"><quote xml:lang="sa">yathaivādbhutayā vṛttyā niṣkramaṃ nirnibandhanam | apadaṃ jāyate sarvaṃ tathāsyātmā prahīyate</quote> (<title xml:lang="sa">Kālasamuddeśa</title> 26, ed. Subramania Iyer, 49).</item> |
</list> | </list> |
| |
</lg> | </lg> |
<p xml:id="c3.2.13-1"> | <p xml:id="c3.2.13-1"> |
bhāvābhāvavikārāvabhāsajananaśakti tad eva ‘asti nāsti’ iti ca sattāsattopādhikavyavahārasaham, bhāvatas tu niḥsattāsattaṃ niḥsadasat paraṃ brahma | vyāvahārikaṃ caikānekavyavahāraṃ jātivyaktyātmanā tad eva vartayati | saṃkhyopādhikam api ca | evaṃ saṃyogopādhikam apy anyasaṃsargitayāvabhāsanāt | evaṃ vivekāvasāyas<anchor n="c3.2.13-1-n1"/> tatra | tathā samastavikārātmanā janyamānam ivākāśādyātmanā kūṭasthatayā tad evāvabhāsata iti tadātmeva tattvam ity uktam || 13 || | bhāvābhāvavikārāvabhāsajananaśakti tad eva, asti nāstīti ca sattāsattopādhikavyavahārasaham | bhāvatas tu niḥsattāsattaṃ niḥsadasat paraṃ brahma | vyāvahārikaṃ caikānekavyavahāraṃ jātivyaktyātmanā tad eva vartayati | saṃkhyopādhikam api ca | evaṃ saṃyogopādhikam apy anyasaṃsargitayāvabhāsanāt | evaṃ vivekāvasāyas<anchor n="c3.2.13-1-n1"/> tatra | tathā samastavikārātmanā janyamānam ivākāśādyātmanā kūṭasthatayā tad evāvabhāsata iti tadātmeva tattvam ity uktam || 13 || |
</p> | </p> |
<div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.13-1-app" target="#c3.2.13-1"> | <div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.13-1-app" target="#c3.2.13-1"> |
<list type="parallels"> | <list type="parallels"> |
<item target="#c3.2.13-1-n1"><quote xml:lang="sa">parāmarśacetasā hi dvitīyaṃ prathamād vyatirekeṇa na vyavasthāpyeta dvitīyaparāmarśacetasā yataḥ tad api tadādyānubhayarūpatve sati ekarūpa eva vyavasthitaṃ bhaved grāhakākāra eveti yāvat | tataḥ kuto vivekāvasāyaḥ |</quote> (<title xml:lang="sa">Pramāṇavārttikālaṅkāra</title> ad (<title xml:lang="sa">Pramāṇavārttika</title> 3.385, ed. Sāṅkṛtyāyana, 408).</item> | <item target="#c3.2.13-1-n1"><quote xml:lang="sa">parāmarśacetasā hi dvitīyaṃ prathamād vyatirekeṇa na vyavasthāpyeta dvitīyaparāmarśacetasā yataḥ tad api tadādyānubhayarūpatve sati ekarūpa eva vyavasthitaṃ bhaved grāhakākāra eveti yāvat | tataḥ kuto vivekāvasāyaḥ |</quote> (<title xml:lang="sa">Pramāṇavārttikālaṅkāra</title> ad <title xml:lang="sa">Pramāṇavārttika</title> 3.385, ed. Sāṅkṛtyāyana, 408).</item> |
</list> | </list> |
| |
</div2> | </div2> |
<p xml:id="c3.2.14-2"> | <p xml:id="c3.2.14-2"> |
draṣṭṛdṛśyarūpatayā ca tasyaiva vivartaḥ | tathā hi <hi rend="boldface">dṛśyaṃ</hi> tāvad bhāvajātaṃ saṃvidupārūḍhaṃ<anchor n="c3.2.14-2-n1"/> vedyamānaṃ vedyatvād eva vedanaikaparamārtham, aprakāśasya prakāśamānatāyogād iti pūrvakāṇḍe 'dvayasiddhau ca vitatya vicāritam | <hi rend="boldface">draṣṭā</hi>pi jīvātmā avidyākṛtāvacchedo niyataḥ saṃsārī bhoktā brahmaiva cetanatvād bhāvato bhedānupapatter iti tatraivāveditam | anena ca pradhānakartṛkarmarūpakārakanirdeśena kārakāntarasyāpy ākṣepāt siddharūpo vivartaḥ pratipāditaḥ | | draṣṭṛdṛśyarūpatayā ca tasyaiva vivartaḥ | tathā hi <hi rend="boldface">dṛśyaṃ</hi> tāvad bhāvajātaṃ saṃvidupārūḍhaṃ<anchor n="c3.2.14-2-n1"/> vedyamānaṃ vedyatvād eva vedanaikaparamārtham, aprakāśasya prakāśamānatāyogād iti pūrvakāṇḍe 'dvayasiddhau ca vitatya vicāritam | <hi rend="boldface">draṣṭā</hi>pi jīvātmā'vidyākṛtāvacchedo niyataḥ saṃsārī bhoktā brahmaiva cetanatvād bhāvato bhedānupapatter iti tatraivāveditam | anena ca pradhānakartṛkarmarūpakārakanirdeśena kārakāntarasyāpy ākṣepāt siddharūpo vivartaḥ pratipāditaḥ | |
</p> | </p> |
<div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.14-2-app" target="#c3.2.14-2"> | <div2 type="apparatus" xml:id="c3.2.14-2-app" target="#c3.2.14-2"> |
</lg> | </lg> |
<div2 xml:id="v3.2.15-app" target="#v3.2.15" type="apparatus"> | <div2 xml:id="v3.2.15-app" target="#v3.2.15" type="apparatus"> |
<list type="testmonia"> | <list type="testimonia"> |
<item target="#v3.2.15-n1"><quote xml:lang="sa">vikārāpagame satyaṃ suvarṇaṃ kuṇḍale yathā | vikārāpagamo yatra tām āhuḥ prakṛtiṃ parām || iti</quote> (<title xml:lang="sa">Sarvadarśanasaṃgraha</title>, ed. Abhyankar, 309).</item> | <item target="#v3.2.15-n1"><quote xml:lang="sa">vikārāpagame satyaṃ suvarṇaṃ kuṇḍale yathā | vikārāpagamo yatra tām āhuḥ prakṛtiṃ parām || iti</quote> (<title xml:lang="sa">Sarvadarśanasaṃgraha</title>, ed. Abhyankar, 309).</item> |
</list> | </list> |
<div2 type="apparatus" xml:id="v3.2.16-app" target="#v3.2.16"> | <div2 type="apparatus" xml:id="v3.2.16-app" target="#v3.2.16"> |
<list type="testimonia"> | <list type="testimonia"> |
<item target="#v3.2.16-n1"><quote xml:lang="sa">abhyupagatādvitīyatvanirvāhāya vācyavācakayor avibhāgaḥ pradarśitaḥ— vācyā sā sarvaśabdānāṃ śabdāc ca na pṛthaktataḥ | apṛthaktvepi saṃbandhas tayor jīvātmanor iva || iti</quote> (<title xml:lang="sa">Sarvadarśanasaṃgraha</title>, ed. Abhyankar, 309).</item> | <item target="#3.2.16-n1"><quote xml:lang="sa">abhyupagatādvitīyatvanirvāhāya vācyavācakayor avibhāgaḥ pradarśitaḥ— vācyā sā sarvaśabdānāṃ śabdāc ca na pṛthaktataḥ | apṛthaktvepi saṃbandhas tayor jīvātmanor iva || iti</quote> (<title xml:lang="sa">Sarvadarśanasaṃgraha</title>, ed. Abhyankar, 309).</item> |
</list> | </list> |
| |