asminn eva kaṣāyeṇa tailaṃ dhīro vipācayet || gojīviḍaṅgamadhukasarvagandhais samanvitasamanvitaṃ || etat sarvopadaṃśeṣu śreṣṭhaṃ ropaṇam iṣyate || upadaṃśadvaye śeṣe pratyākhyāyācaret kriyāṃ | eteṣām eva yojyaṃ tu vīkṣya doṣabalābalaṃ || svehasvedopanāhāṃś ca ślīpade nilaje bhiṣak || kṛtvā gulphopari sirāṃ vyādhayec caturaṅgule || samāpyāyitadehaś ca bastibhiḥ samupācaret | māsam eraṇḍatailañ ca piben mūtreṇa mānavaḥ || mahauṣadhavipakvena payasā cānnam ādiśet | tṛvṛtaṃ copayuñjīta hitaś cātrāgnir ucyate || gulphasyādhaḥ śirāṃ vidhyec chlīpade pittasambhave || pittaghnāś ca kriyāḥ kuryāt pittārbudavisarpavat | sirāṃ suviditā vidhyed aṅguṣṭhe śleṣmaślīpade | madhuyuktāni cābhīkṣṇa kaṣāyāṇi piben naraḥ | pibed vā py abhayākalkam mūtreṇānyatamena vai || pibed idaṃ guḍucīm vā nāgaram bhadradāru vā | hitaś cālepaṇan nityaṃ citrako devadāru ca || viḍaṅgamaricākeṣu nāgaracitrake thavā || bhadradārvelakākṣaś ca sarveṣu lavaṇeṣu ca || tailaṃ pakvam pibed vāpi yavānnañ ca hitaṃ sadā | pibet sadā ca tailena ślīpadānāṃ nivṛttaye || pūtīkarañjācchadajaṃ rasañ cāpi yathābalaṃ | anenaiva vidhānena putraṃjīvakajaṃ rasaṃ | prayuñjīta bhiṣak prājñaḥ kālasamyagvibhāgavit || kākādanī kākajaṃghā bṛhatīṃ kaṇṭhakārikāṃ | kadambapuṣpīm āndārīṃ lambā śukanasān tathā | dagdhvā mūtreṇa tam bhasma śrāvayet kṣārakalkavat | tatra dadyāt pratīvāpaṃ kākodurikārasaṃ | madanāc ca phalaṅ kvāthaṃ svarasañ ca śukākhyayā | eṣa kṣāras tu pānīyaḥ ślīpadaṃ hanti sevitaḥ | apaciṃ galagaṇḍañ ca grahaṇīdoṣam eva ca | abhaktarocakañ caiva hanyāt sarvaṃ viṣāṇi ca || eṣv eva siddhaṃ tailañ ca nasyābhyaṅgeṣu sevitaṃ || etān evāmayāṃ hanti ye ca duṣṭavraṇā nṛṇāṃ | drantī dravantī trivṛtā nīlī syāmā tathaiva ca | saptalāṃ śaṅkhinīṃ caiva dagdhvā mūtreṇa gālayet | dadyāc ca triphalākvātham eṣa kṣāras tu sādhitaḥ | adho gacchati pītas tu pūrvaś cāpy āśiṣaḥ samāḥ | kriyābhis samyag ārabdhā yadi naivopaśāmyati | sve sve bhāgye samutpādya cchedayitvā sirāṃ vyadhyet | sirāmukhe ca matimāṃ dahet samyak chalākayā | kuryāc chītakriyāñ cāpi vraṇoktañ ca vidhin tatheti ||

ci 19 ||0||

athātaḥ kṣudrarogāṇāñ cikitsitam vyākhyāsyāmaḥ || tatrādita eva jagallikām apakvāñ jalāyukābhir grāhayet | yavakṣārasurāṣṭrikākākolīkalkaiś cālepayet | syāmāpāṭhālāṅgalīkalkair vā pakvām vā pākavidhānenopacaret || yavaprakhyām ambālajīṃ panasikām pāṣāṇagardabhaṃ kacchapikāṃ ca svedayitvā suradārukuṣṭhaharitālamanaḥśilākalkair ālepayet | pakvām vā pākavidhānenopacaret || vivṛtām indraviddhāṃ gardabhikāṃ jālagardabham irivellikāṃ gandhanāmā kakṣyām visphoṭāṃś ca pittavisarpavidhānenopacaret || pakvāṃś ca madhurauṣadhasiddhena sarpiṣā ropayet | cipyān tūṣṇāmbunā pariṣecyotkṛtyāpanayec cakratailenābhyajya sarjasacūrṇṇenācūrṇṇya bandhenopacared evam asakyam agninā dahet | madhurauṣadhasiddhena ca tailenopacaret | anuśayī śleṣmavidradhivad upacaret | vidārikām abhyajya parisvedya vimlāpayet | bilvamūlanāgadantikāvarṣābhūkalkaiś cālepayet | vraṇabhāvaṇam āpanna vā madhurakaṣāyauṣadhasiddhena tailena ropayet | śarkarārbuda medorbudavad upacaret | kacchavicarcikārakaśāsu kuṣṭhavat pratīkāro viśeṣatas tu śatāhvāsarṣapakalkair ālepayet | siddhārthakadāruharidrākalkair vā | saralātailena vā | kaṭukauṣadhasiddhenābhyañjyāt | naktamālatailena vā | pakvāṃś ca pakvavidhānenopacaret pādadāryāṃ tu sirām vidhyet | pādau snehasvedopapannā madhūcchiṣṭā ghṛtavasāmajjābhi yavakṣāramiśrair ālepayet | alase tv āmlakāñjikasiktau caraṇau paṭolapicumardatilakāsīsarocanākalkair ālepayet | nidigdhikārasasiddhena ca sarṣapatailenābhyajya kāsīsarocanāmanaḥśilācūrṇṇaiḥ pratisārayet | kadaram uddhṛtya dahet snehena | indralupte tu sirasi sirām vidhvā manaḥśilāmaricakalkair ālepayet kuṭaṃnaṭābhadradārukalkair vā | jātīcitrakakaravīranaktamālakalkasiddhena tailenābhyañjyāt | raśāyanavidhānañ cāsetvavena | avagāḍhapadaṃ pracchayitvā guṃjāphalakalkai bhūyo bhūyaḥ pradihyāt || arūṃṣikā tu jalūkābhiḥ śoṇitam avasicya nimbodakena parisicyāsvaviḍrasena lavaṇapragāḍheṇanālepayet paṭolapicumardaharidrākalkair vā | madhukotpalatilairaṇḍamārkavapatrair vā | indraluptoktena tailenābhyañjyāt || dāruṇake tu snigdhasvinnasya lalāṭe sirāṃ vyadhet | avapīḍaśiro bastyabhyaṃgāś cāsevet | kodravatṛṇakṣārauprakaprakṣālanañ ca || ❈ ||